NY FANATITRA ARAKA NY BOKY LEVITIKOSY (AZRAEL)

FITARIHAN-TENY
Anisan’ny zava-dehibe tsy azo dinganina teo amin’ny fiainan’ny Zanak’Israely tamin’ny fivavahana tamin’i YHWH Andriamanitra ny fanaovana fanatitra na ny fanaterana sorona. Idirantsika lalindalina kokoa izany ao amin’ny boky Levitikosy, satria ny anaran’ny boky rahateo dia midika hoe « Fisoronana ».
Hiresahana izany indrindra ny lohahevitra izay hohadihadiana eto izay nampitondraina ny lohateny hoe: “Ny Fanatitra araka ny Levitikosy”.
Marihina fa tsy ny boky Levitikosy irery no miresaka ny amin’ny fanatitra na sorona ao amin’ny Testamenta Taloha, fa hatrany amin’ny Genesisy aza dia efa misy firesahana « sorona tsy mivantana » (ilay hodi-bby nampiankajoan’i YHWH Andriamanitra an’i Adama sy Eva nasolony ny sikina ravin’aviavy) sy ny fanatitr’i Kaina sy Abela ; misongadina kokoa anefa ny fanatitra araka ny boky Levitikosy, satria tena antsipiriany ireo Lalànan’ny fanatitra sy ny fanatanterahana azy voasoratra ao.
Ankoatr’izay voalaza izay dia mbola olana mipetraka ihany koa ny mety ho fitovitoviana amin’ny fanatitra jentilisa. Ny fanontaniana mipetraka ary manoloana izany dia ny hoe : inona no mampiavaka ny fanatitra araka ny Levitikosy raha mitaha amin’ny fanatitra any amin’ireo boky hafa ao amin’ny Testamenta Taloha ?
Ny tanjona kendrena nanoratana izao lahantsoratra izao ary dia ny mba hahalalantsika ireo venti-kevitra ara-teolojian’ny fanatitra, rehefa mamaky ny boky Levitikosy sy mamaofy ny hevitra ampitainy.
Hohadihadiantsika ary izao lohahevitra izao mba hamaliana ny fanontaniana tamin’ny petrak’olana eo ambony, ka hojerentsika voalohany amin’izany ireo famaritana samihafa manodidina ny resaka fanatitra sy ny boky Levitikosy; faharoa manaraka izany dia hotanisaintsika indray ny amin’ireo fanatitra samihafa sy ny fepetra momba azy ; ary farany dia hampifandraisintsika amin’ny Teolojia Kristiana ny fanatitra ka hojerentsika ny fahatanterahan’izany ao amin’ny Testamenta Vaovao.



TOKO VOALOHANY : FAMARITANA SAMIHAFA
1.1.Ny Fanatitra
Ny fanatitra, amin’ny ankapobeny dia fanao ara-pivavahana, tanterahina amin’ny alalan’ny fanomezana na fanaterana zavatra ho fisaorana sy ho fanajana na fanomezam-boninahitra ary filana sitraka amin’izay tompoina na ivavahana. Mety ho maro samihafa ny karazany fa toy izany avokoa ny foto-kevitr’izy rehetra.  
Ny Jiosy tamin’ny fifandraisany tamin’YHWH dia nanao izany fomba fanao izany izay nifototra tamin’ny fanekena taminYHWH, saingy tsy nankasitrahan’YHWH hataon’ny zanak’Israely kosa ny fanaovana fanatitra olona. Izany no nataon’ny Jiosy hatramin’ny naharavan’ny tempoly tao Jerosalema tamin’ny taona 70 A.D.
Ny fanatitra no azo lazaina ho ivon’ny fanompoam-pivavahan’ny Zanak’Israely tamin’ny TT. Ny antony dia satria io no fomba hita maso maneho ny fifandraisana sy firaisana lalina eo amin’Andriamanitra sy ny Israely amin’ny maha-firenem-boafidy sy masina ho an’Andriamanitra azy. Ny fanatitra ihany koa no miantoka ny firindra sy ny faharetana ary ny fahamasinan’izany fifandraisana ama-piraisana izany. Ny fanatitra teo amin’ny Israely mantsy, rehefa tanterahina araka ny didy amam-pitsipiky Jehovah, dia mandrava heloky ny fahotana sy manaisotra izay rehetra menefitrefitra sy mety mampisaraka azy ireo amin’Andriamanitra. Noho izany dia azo lazaina ho manana anjara asa lehibe amin’ny fanatanterahana ny faneken’Andriamanitra tamin’ny Zanak’Israely ihany koa ny fanatitra. Tsy hafa mantsy ny fanatanterahana azy fa midika ho fanekena ny fahamasinan’Andriamanitra sy ny fahefany ary ny fiankinana tanteraka aminy sy fankatoavana ny didy ama-tsitrapony, izay mifehy izany fanekeny masina izany.  
Toy izay nambara mikasika ny fivavahana ankapobeny teo koa dia ny “ra” no foto-java-dehibe indrindra teo amin’ny fanatitry ny TT. Ny antony dia satria aina ny “ra”, hoy Jehovah, ka io ihany no maha-solo sy mahavotra na koa maha-aro ny ain’ny Israely eo anatrehany (Lev 17: 11). Hita indrindra izany soatoavim-pisoloana sy fiarovana (valeur redemptrice et protectrice) ananan’ny ra izany tamin’ny Paska voalohany tany Egypta, izay namonjena ny Zanak’Israely tamin’ny ran’ny zanak’ondry mba tsy ho tratran’ny loza faha-10 (Eks 12). Manana soatoavim-panadiovana (valeur purficatrice) koa ny ra teo amin’ny TT ka nampiasaina ho fanadiovana ny boka sitrana (Lev 14) sy ho fanadiovana ihany koa ireo olona voan’ny fahalotoana ara-pivavahana, toy ny fikasihana faty sy biby maloto etc...  
Araka izany, ny ran’ny biby alatsaka amin’ny fanatitra, raha lazaina ankapobeny, dia midika ho fanamasinana sy fanolorana ho an’Andriamanitra ny fiainanana manontolon’ilay Israelita tompon’ny fanatitra. Ao anatin’izany fanolorantenan’ny mpanao fanatitra izany no anehoany fa misaraka tanteraka amin’izay ratsy sy maloto rehetra avy amin’izao tontolo izao sy avy amin’ny fiainan’izy tenany izy mba ho masina tokoa ao amin’Andriamanitra sy ho an’Andriamanitra. Ny mba hisian’izay fifandraisana ara-pahamasinana izay aminy sy amin’ny Zanak’Israely indrindra mantsy no kendren’Andriamanitra amin’ny alalan’ny fanatitra, araka ny teniny hoe: “Aoka ho masina ho ahy ianareo satria masina Aho Jehovah [Andriamanitrareo] (Lev 20: 26).
Amin’ny fivavahana kristiana, izay nipoitra avy amin’ny fivavahana Jiosy ihany, dia ny fahafatesan’i Jesosy Kristy teo ambony hazo fijaliana no heverina ho fanatitra faratampony ho an’Andriamanitra, izay nanoloran’i Krsty ny ainy ho fanoneram-panonerana noho ny fahotan’ny olona. Ao amin’ny asa soratry Paoly Apostoly, Kristy dia ampitovina amin’ny biby atao sorona araka ny fanao Jiosy(1Kor.5:7; Efes.5:2). Ny Fanasan’ny Tompo indray dia fomba fanao masina kristiana mifototra amin’izany sorona nataon’i Kristy izany.
1.1.1.Fanatitra teo amin’ny firenena jentilisa
Ny fahiny hono dia nanao izany  hamerenana indray na hampaharitra ny fifandraisana masina misy eo amin’ny olona sy ny andriamanitra.  Ny grika fahiny koa dia nanao fanatitra biby toy ny osy, ondry, soavaly, alika ho fankalazana sy fanorenana fifandraisana amin’ny andriamanitra nivavahany.  Ny Espanola sy ny Meksikana, ny Indiana, ny Sinoa fahiny dia samy nanao fanatitra olona ho fankalazana sy fanomezam-boninahitra ny fivavahana tamin’ny masoandro.  
1.1.2.Ankapobeny Momba Ny Boky Levitikosy
1.1.2.1.Ny Anarany
Tamin’ny nandikana ny Soratra Masina Hebreo ho amin’ny teny Grika, ka nahazoana ny Testamenta Taloha Grika atao hoe “Septanta” (LXX) no nanomezana ny anaran’ny boky hoe: “LEVITIKOSY”.  Ny anarana tranainy nahafantaran’ny Jiosy azy ny bokin’ny Levitikosy kosa dia ilay voalohan-teny ao amin’ny toko voalohany manontolo, dia ny hoe: “Ary niantso Izy (Jehovah)” satria ny Boky manontolo dia fiantsoan’Andriamanitra ny Zanak’Israely hanatona Azy amin’ny fivavahana ka ho masina ho Azy amin’ny tena sy fanahy. Nandray ny anarana hoe “Levitikosy” kosa i Jérôme de Stridon izay nanao ny fandikana Volgata (fandikana ny Baiboly Hebreo ho amin’ny teny Latina) tamin’ny 404 AD. Ny dikan’ny “Levitikon” mantsy dia fanompoam-pisoronana ka izany no nahazoana ny hoe “Levitikosy”.  
Avy tamin’ny teny hoe “Levita” io anarana io. Marihina anefa fa tsy misy afa-tsy ny ao amin’ny Lev. 25:33 ihany no ahitana teny momba ny Levita ao amin’ity boky ity, fa ao amin’ny bokin’ny Nomery no tena mamelabelatra ny amin’ny taranaky Levy sy ny fanokanana ny Levita ho amin’ny fanompoana tao amin’ny Tabernakely.
1.1.2.2.Ny Mpisorona
Ny mpisorona dia olona nomen’Andriamanitra fahefana manokana hiandraikitra raharaha masina dia ny fanaovana fisoronana eo ambonin’ny alitara, ka miseho ho mpanelanelana ny olona amin’Andriamanitra. Ao amin’ny Testamenta Vaovao io teny hoe « mpisorona » dia ilazana koa ireo mpisorona jentilisa (Asa.14.13), ny mpisorona Jiosy (Mat.8.4), ampiharina koa amin’i Kristy (Heb.5.5-6) ary ampiharina koa amin’ny kristiana rehetra (1 Pet.2.9 ; Apok.1.6).
Tena lehibe sady ambony tokoa ny asan’ny mpisorona teo amin’Israely, fa ny mpisoronabe dia tena nanam-boninahitra indrindra. Arona mpisoronabe no filoha mpitarika ny mpisorona hafa rehetra, sady mpiara-mitondra ny vahoaka niaraka tamin’i Mosesy ilay mpanome lalàna. ny asan’ny mpisorona indrindra no mitondra ny olom-boafidy ho vahoaka tena nanampifandraisana akaiky amin’Andriamanitra, ka nahatonga an’Andriamanitra niaro fatratra azy ireo. Noho ny asan’ny mpisorona indrindra koa nahafantaran’ny vahoaka ny haratsian’ny fahotana sy ny lanjan’ny fanavotana sy ny fanesoran-keloka eo anatrehan’izany fahotana izany. Noho izany, raha ny lafiny ara-pivavahana teo amin’Israely no jerena dia ny mpisorona indrindra no niandraikitra ny fampitana izany amin’ny vahoaka, ka modelin’ny fiainana ara-panahy…
Tamin’ireo fanatitra nalatsa-drà rehetra ireo dia ny mpisorona be ihany no mandray anjara ara-ritoaly feno.  Nanana ny lanjany lehibe tamin’izany ny rà, satria ny rà dia noheverina fa aina, fantatry ny zanak’Israely tsara fa fanomezana avy amin’Andriamanitra ny aina ka sarodidy teo amin’ny fiainany. Nanaovana fehim-panekena hentitra sy fampihavanana ny rà teo amin’ny Israely, fanavotana sy fanadiovana ary fanamasinana koa izy. Natopin’ny mpisorona manodidina ny alitana no nanaovana ny rà. Avy eo dia nodorana ny fanatitra; ny saborany dia natao emboka manitra, ny taovan-kena sisa tavela kosa dia nozarain’ny mpisorona, nahazo anjara koa ny mpanatitra. Nisy koa ny fanatitra izay nolevonina tamin’ny afo daholo ny fanatitra (holocauste). Ny biby natao fanatitra dia  omby, ondry, osy tsy misy kilema, voromailala kosa ho an’ny mpitondratena sy ny mahantra.
1.1.2.3.Ny Foto-kevitra
Ny foto-kevitry ny boky dia misongadina indrindra amin’ilay teny hoe: ”Aoka ho masina ianareo satria Masina Aho, YHWH Andriamanitrareo” araka ny Lev 19: 2, ny fototry ny fampianaran’ny bokin’ny Levitikosy. Izany no antony nanomezana ny anarany manokana hoe:”NY FAHAMASINANA”
1.1.2.4.Zava-kendreny
- Mampianatra ny Zanak’Israely fa amin’ny alalan’ny ràm-biby voatendrin’Andriamanitra tsy misy kilema ho fanavotana, no ahafahany manatona an’Andriamanitra.
- Ny hananan’ny olom-boafidin’Andriamanitra fitondran-tena masina sy fiainam-pahamasinana.
- Fanambarana ny teny mivantana avy amin’Andriamanitra, izay mihoatra noho ny any amin’ny boky hafa ao amin’ny Baiboly. Toy ny hoe:”YHWH miteny na mandidy” izay miseho in-56 ary koa ny hoe:”Izaho no YHWH”, izay miverina in-42. Tsy latsaky ny in-38 kosa no ahitana fa niteny tamin’I Mosesy Andriamanitra.
- Fanomezana ny antsipiriany momba ny rafi-pisoronana sy ireo zavatra entina hahazoam-panavotana.
- Manazava manokana ny momba ny Andro Fanavotana ao amin’ny Baiboly,  voalaza ao amin’ny toko faha-16.
- Fanamafisana fa ny vahoakan’Israely no natao hanatanteraka ny antso fisoronana ara-moraly, fialana amin’ny làlana ratsy falehan’ireo firenen-kafa ka hankatoavany an’Andriamanitra.
- Fiverenan’ ny teny hoe” Masina” matetika, izay miseho in-87 sy ny hoe “ Fanavotana” in-42.
1.1.2.5.Ny Drafitry Ny Boky
Mizara roa lehibe izy amin’ny ankapobeny, dia ny lalàm-panatonana an’Andriamanitra Masina sy ny fikarakarana ny firaisana amin’Andriamanitra mba ho masina eo anatrehany.
I) Ny lalàm-panatonana an’Andriamanitra Masina (toko 1?16)
- Ny fanatitra samihafa sy ny lalàna ho an’ny mpisorona momba izany. (Toko 1? 7)
- Ny mpsorona sy ny raharahany. ( Toko 8?10)
- Ny lalàna ny amin’ny fahalotoana sy ny fanadiovana azy. ( Toko 11?15)
- Ny andro fanavotana lehibe. (Toko 16)
II) Ny fikarakarana ny firaisana amin’Andriamanitra (toko 17?27)
- Ny lalàn’ny fahamasinana sy ny fetim-pivavahana. (Toko 17?25)
- Ny lalàna ny amin’ny voady sy ny fahafolon-karena. (Toko 26-27)
Toy izao kosa io fizarana io rehefa somary hidirana amin’ny antsipiriany:
I) Ny lalàm-panatonana an’Andriamanitra Masina
1) Ny fanatitra samihafa sy ny lalàna ho an’ny mpisorona momba izany. (Toko 1?7)
1-1) Ny fanatitra samihafa (toko 1-5)
1-1-1) Ny fanatitra hodorana (toko 1)
1-1-2) Ny fanatitra hohanina(toko 2)
1-1-3) Ny fanati-pihavanana (toko 3)
1-1-4) Ny fanatitra noho ny ota (toko 4: 1?5: 13)
1-1-5) Ny fanati-panonerana (toko 5:14-26)
1-2) Ny lalàna ny amin’ny fanateran’ny mpisorona ny fanatitra (toko 6-7)
2) Ny lalàn’ny mpisorona sy ny raharahany. (toko 8-10)
2-1) Ny fiantsoana (toko 8:1-5)
2-2) Ny fanadiovana (toko 8:6)
2-3) Ny fitafiana (toko 8:7-13)
2-4) Ny fanavotana ho an’ny tenany (toko 8:14-34)
2-5) Ny fanombohany ny asany (toko 9)
2-6) Ny oha-piainam-pahotany n any fahadisoany (toko 10)
3) Ny lalàna ny amin’ny fahalotoana sy ny fanadiovana azy. ( toko 11-15)
3-1) Biby maloto
3-2) Vehivavy tera-bao
3-3) Habokana
3-4) Fitsihana
4) Ny andro fanavotana lehibe (toko 16)
II) Ny fikarakarana ny firaisana amin’Andriamanitra mba ho masina eo anatrehany
1) Ny lalàn’ny fahamasinana sy ny fetim-pivavahana (toko 17-25)
1-1) Ny lalàn’ny fahamasinana (toko 17-22)
1-2) Ny fetim-pivavahana (toko 23-25)

2) Fampitandremana sy ny lalàna ny amin’ny voady sy ny fahafolon-karena. (toko 26-27)
2-1) Ny fitahiana sy ozona (toko 26)
2-2) Ny voady (toko 27)
2-3) Ny fahafolon-karena (toko 27)
Fehiny:
Hitantsika tao amin’ity toko voalohany ity ary ny amin’ny famaritana sy izay rehetra tsara ho fantatra manodidina ny resaka fanatitra sy ny mombamomba ny boky Levitikosy indray mitopy. Izao dia hojerentsika indray ny ao amin’ny toko faharoa mahakasika fanatitra samihafa sy ny fepetra momba azy

TOKO FAHAROA: IREO FANATITRA SAMIHAFA SY NY FEPETRA MOMBA AZY
Hatrany amin’ny Gen 3 dia efa hita soritra sahady momba ny fanaovana fanatitra. Rehefa lavo ny olomeblona voalohany ka nanahtsiaro fa nitanjaka dia tonga Andriamanitraka nampitafy azy ireo tamin’ny hodi-biby. Ity toe-javatra ity no nahatonga ny mpikaroka sasany nihevitra faizany fakana hodi-biby izany dia manambara fa nisy biby novonoina tao Edena, nefa raha jerena akaiky dia fiarovana sy fanomezana hafanana no tena tanjona eto fa tsy fanavotana.   Ny tantaran’ny fanatitra nataon’I Kaina sy Abela ao amin’ny Gen 4 no ahitana mazava fa zava-dehibe eo amin’ny fanatitra ny toe-po manolotra ny fanatitra atolotra.
Misy karazany roa lehibe ny fanatitra teo amin’ny Israely: ny fanatitra mahazatra fanao andavanandro, ary fanatitra manokana izay naterina tamin’ny toe-javatra manokana sy tamin’ny fety ara-pivavahana. Ireo fanatitra mahazatra dia ireo fanatitra nataon’ny mpisorona isan’andro tao amin’ny Tabernakely raha mbola tany an’efitra izy ireo, avy eo tao Silo, ary tao amin’ny Tempoly rehefa tonga tany amin’ny Tany Nampanantenaina. Ireo dia tsy inona zanak’ondry iray taoana natao fanatitra ododrana, koba ampahafolon’ny efaha natao fanatitra hohanina, ary divay ampahefatry ny hina no fanatitra sotoroina na ??????  (neshek) (BPM: fanatitra aidina) arak any hita ao amin’ny Nom 28:3-8:
3 Ary lazao aminy hoe: Izao no fanatitra atao amin'ny afo, izay haterinareo ho an'i Jehovah: zanak'ondry roa isan-andro izay iray taona[Na: hatramin'ny iray taona no ho midina.] sady tsy misy kilema, ho fanatitra dorana mandrakariva 4 (ny zanak'ondry iray haterinao nony maraina, ary ny zanak'ondry iray haterinao nony hariva), 5 ary koba tsara toto ampahafolon'ny efaha, voaharo diloilo voavely ampahefatry ny hina, ho fanatitra hohanina. 6 Fanatitra dorana mandrakariva izany, izay voatendry tao an-tendrombohitra Sinay ho hanitra ankasitrahana, dia fanatitra atao amin'ny afo ho an'i Jehovah. 7 Ary ny fanatitra aidina momba azy dia ampahefatry ny hina amin'ny isan-janak'ondry iray; ao amin'ny fitoerana masina no hanidinanao divay ho an'i Jehovah ho fanatitra aidina. 8 Ary ny zanak'ondry iray koa haterinao nony hariva; ary fanatitra hohanina sy fanatitra aidina tahaka ny natao tamin'ny fanatitra maraina no hampombanao azy ho fanatitra atao amin'ny afo, ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah.
Eo amin’ny Nom 28:9 sy ny Lev 24:8 kosa no ahitantsika ny fanatitra fanao isaky ny Sabata izay milaza fa ampitomboina roa ireo fanatitra fanao andavanandro rehefa Sabata. Ny Nom 28:11-15 koa dia milaza fa amin’ny voalohambolana ny fanatitra mahazatra dia hitana vantotra omby roa, ondrilahy iray taona, zanak’ondry fito, ary koba telo ampahafolon’ny efaha ho an’ny omby tsirairay, roa ho an’ny ondrilahy ary iray isaky ny zanak’ondry miaraka amin’ny fanatitra sotroina (na aidina) ary osilahy iray atao fanatitra noho ny ota. Ireto avy ireo karazana fanatitra hita ao amin’ny Testamenta Taloha arak any tanjona anaovana azy:
• Fanatitra fampiononam-pahatezearana: ny hevitra fototra niaviany dia olona manome fanomezana lehibe mba hampitony ny fahatezerany, k any fanatitra atao eto dia natao mba hampionona ny fahatezeran’Andriamanitra (Mpits 3:17; 1 Sam 10:27; ary Mal 1:8)
• Fanati-pankasitrahana: fanomezana aterina ho an’i YHWH mba ho fisaorana azy, toy ny voalohan-teraka rehetra dia atolotra ho an’i YHWH. Ny voalohan-teraka  avy amin’ny olombelona kosa dia tsy azo atao fanatitra fa avotana, izany hoe soloina tombam-bidy na zavatra hafa dia io no aterina ho an’I YHWH (Jereo ny Eks 13:1-16; 34:19-20; Lev 27:26; Nom 18:15-17; Deot 14:23; 15:19).
• Fanati-pisaorana: ny fanati-pisaorana (thanksgiving sacrifices) dia misy amin’ny fanomezana fisaorana (thanksgiving offerings). Ho fanazavana bebe kokoa dia jereo ny Lev 7:12-13; 15; 22:29; 2Tan 33:16, Sal 107:22, 116: 17; Jer 17:26 ary Amo 4:5).
• Fanatitra an-tsitrapo:  ity dia naterina tamin’ny Pentekosta, tamin’ny fanorenana indray ny alaitara tao Jerosalema, atamin’ireo fety maro. Ny biby atao fanatitra an-tsitrapo dia tsy voatery ho tsy misy kilema (Jero Deot 16: 10; Ezra 3:5, Nom 29:39 ary Lev 22:23).
Amin’ny ankapobeny dia misy dimy ny fanatitra ao amin’ny Testamenta taloha dia ny :
2.1.Ny fanatitra odorana
Ny teny Hebreo hoe: ?????  (ôla) dia avy amin’ny matoanteny ?????  (‘lh) izay midika hoe: “miakatra”. Ny hevitra fototra dia rehefa dorana eo amin’ny alitara ny fanatitra odorana dia miakatra amankany amin’Andriamanitra ny setroka sy ny fofona manitra.
2.1.1.Ny antony
Ao amin’ny Bokin’I Ezra, ny ôla dia ahitana ny hevitra momba ny fanatitra fanadiovana sy fanatitra fanadiovana sy fanatitra ododrana (Ezr 8: 35). Nambaran’i Levine fa ny ôla dia natao mba hangatahana amin’Andriamanitra hanatrika eo amin’ny toe-javatra manokana. Raha lazaina amin’ny fomba hafa izany ny ôla dia natao hamantarana ny sitrapon’Andriamanitra (divination) ka hahalalana hoe iza amin’ireo mitranga no omban’Andriamanitra. Izany hevitra izany no ao ambadiky ny fanaterana ny ôla ao amin’ny tantaran’I Balama –Nom 22-24) sy ny ao amin’ny tantara’ni Elias y ny mpaminanin’i Bala, ka ny ôla no netiny nahafantatra hoe iza marina ny mpaminany izay an’I YHWH  ka nahasarika Azy nandritra ny fanaovna ny fanatitra. Ny kisarisary ao ambadika dia ilay fofona manitra miakatra no misarika an’ Andriamanitra ka hiandany amin’izay hitany fa tandrify izany.
Ny hevitra hafa koa nolazain’ny mpandinika fa ao ambadiky ny ôla di any maha fanomezana ho an’Andriamanitra azy.  Izany no hevitra asehon’ny fandoroana ilay fanatitra ho an’Andriamanitra sy ny fiakaran’ny hani-pofona any ambony amin’Andriamanitra. Fa ny hevitra tena mandresy lahatra ny maro di any hevitra momba ny fampitoniam-pahatezerana (propitiation), izay hita ao amin’ny fomba fiteny hoe fanatitra atao amin’ny afo mba ho hanitra ankasitrahana ho an’I YHWH (Ohatra Lev 1:9;13; 17; 2:2; 3:5; 16; 4:31). Ny teny Hebreo nihôah hita eto dia ahitana taratra ny kisarisary (métaphore) ilazana ny hanitra miakatra izay “mampangina” na “mampitony” ny fahatezeran’Andriamanitra. Dia nandre ny hanitra ankasitrahana Jehovah, ka hoy Izy tam-pony: Tsy mba hanozona ny tany intsony noho ny amin'ny olona Aho (Gen 8:21)
2.1.2.Ny Zavatra aterina
Ny ôla dia biby lahy tsy misy kilema toy ny omby na zanak’ondry, na raha mahantra ka tsy manana ireo ilay olona, dia azony atao ny mitondra voromailala na domohina roa (Jereo Lev 12). Alaina ilay biby atao fanatitra odorana ka tapatapahina, avy eo dorana manontolo eo amin’ny alitara (Jereo Lev 1:1-17; 6;1-6).
2.1.3.Ny Fomba fanaterana
Alaina ilay biby atao fanatitra odorana ka tapatapahina, avy eo dorana manontolo eo amin’ny alitara (Jereo Lev 1:1-17; 6;1-6):
“Eo anoloan'ny varavaran'ny trano-lay fihaonana no hanaterany azy, mba hankasitrahana eo anatrehan'i Jehovah izy. 4 Ary hametraka ny tànany eo amin'ny lohan'ny fanatitra dorana izy, dia hahazoany fankasitrahana izany, hanaovana fanavotana ho azy. Dia hamono ny zanak'omby eo anatrehan'i Jehovah izy; ary ireo mpisorona, zanak'i Arona, dia hanatitra ny ra ka hanopy azy manodidina amin'ny lafin'ny alitara, izay eo anoloan'ny varavaran'ny trano-lay fihaonana; ary hohodirany ny fanatitra dorana, dia horasainy tsara. Ary ireo zanak'i Arona mpisorona dia hanisy afo eo ambonin'ny alitara ka handahatra kitay eo amin'ny afo. Ary ireo mpisorona, zanak'i Arona, dia handahatra ny voarasa mbamin'ny lohany sy ny saborany eo ambonin'ny kitay eo amin'ny afo izay eo ambonin'ny alitara; fa ny taovany, sy ny tongony kosa hosasany amin'ny rano; dia hodoran'ny mpisorona ho fofona izy rehetra eo ambonin'ny alitara; fanatitra dorana izany, dia fanatitra atao amin'ny afo ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah. Ary raha ondry na osy no ateriny ho fanatitra dorana, dia lahy tsy misy kilema koa no hateriny. Dia hamono azy eo avaratry ny alitara eo anatrehan'i Jehovah izy; ary ireo mpisorona, zanak'i Arona, dia hanopy ny ra manodidina amin'ny lafin'ny alitara. Dia horasainy tsara izy mbamin'ny lohany sy ny saborany; ary halahatry ny mpisorona eo ambonin'ny kitay izy eo amin'ny afo izay eo ambonin'ny alitara; fa ny taovany sy ny tongony kosa hosasany amin'ny rano; dia ho entin'ny mpisorona izy rehetra ka hodorany ho fofona eo ambonin'ny alitara; ho fanatitra dorana izany, dia fanatitra atao amin'ny afo ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah. Ary raha vorona no ateriny ho an'i Jehovah ho fanatitra dorana, dia domohina na zana-boromailala no hateriny ho fanatiny. Ary haterin'ny mpisorona ho eo amin'ny alitara izany, ka hotapahiny amin'ny hoho ny lohany, dia hodorany ho fofona eo ambonin'ny alitara, ary hofiazany eo amin'ny rindrin'ny alitara ny rany; ary hesoriny ny takorobabony sy ny ao anatiny, ka hariany eo atsinanan'ny alitara, dia eo amin'ny fitoeran-davenona; ary hosamahany amin'ny elany no fameraka azy, fa tsy hohenteriny; ary ny mpisorona handoro azy ho fofona eo ambonun'ny alitara, ambonin'ny kitay izay eo amin ny afo; fanatitra dorana izany, dia fanatitra atao amin'ny afo ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah”. (Lev 1:3-17)
2.2.Ny fanatitra hohanina
2.2.1.Ny Zavatra Aterina
Ao amin’ny BMP dia nadika hoe “fanatitra hohanina” ny ??????? (minha) (Lev 2:1-16; 6:7-16). Araka izany anarany izany dia saika voamaina céréales izay azo totooina ho koba no anaovana fanatitra minha. Ity fanatitra voamaina ity dia ahitana ny voamaina na koba, menaka ary ditin-kazo mani-pofona. Ny fanatitra voamaina dia azo atao voamaina na koa mofo (na koba) vita amin’ny voamaina. Entina eo amin’ny mpisorona ny koba vita tamin’ny voamaina sy ny menaka izay analan’ny mpisorona singa ho azy kany sisa dia dorana eo amin’ny alitara.
Ary raha misy manatitra fanatitra hohanina ho an'i Jehovah, dia koba tsara toto no hataony fanatiny; ary hanidina diloilo aminy izy sy hanisy ditin-kazo mani-pofona eo amboniny.  Ary ny sisa amin'ny fanatitra hohanina dia ho an'i Arona sy ny zanany; ho masina dia masina avy amin'ny fanatitra atao amin'ny afo ho an'i Jehovah izany.  Ary raha manatitra fanatitra hohanina voaendy amin'ny fanendasa-mofo hianao, dia aoka ho mofo tsy misy masirasira atao amin'ny koba tsara toto sady voaharo diloilo sy mofo manify tsy misy masirasira sady voahoso-diloilo.   Ary raha fanatitra hohanina voaendy amin'ny lapoely no fanatitrao, dia aoka ho koba tsara toto voaharo diloilo sady tsy misy masirasira. (Lev 2:1-5)
2.2.2.Ny Antony
Amin’ny ankapobeny dia tena an-tsitrapo tanteraka tokoa no anaterana ny fanatitra hohanina araka izao voalaza  ao amin’ny Lev 23:37-38 izao:
“Ireo fotoam-pivavahana voatendrin'i Jehovah, ka hantsoinareo ho fivoriana masina, dia hanaterana fanatitra atao amin'ny afo ho an'i Jehovah, dia fanatitra dorana sy fanatitra hohanina sy fanatitra hafa alatsa-dra sy fanatitra aidina, samy amin'ny fotoany avy izy rehetra, afa-tsy izay fanao amin'ny Sabatan'i Jehovah sy ny zavatra omenareo sy ny fanatitra rehetra hanalanareo voady ary ny fanati-tsitraponareo rehetra, izay omenareo ho an'i Jehovah”.
Ankoatra ireo voalaza ireo dia tsara soritana ihany koa fa azo aterina amin’ny fotoana rehetra ny fanatitra hohanina, fa tsy dia betsaka fepetra tahaka ny fanatitra hafa (Deot 16:10).
2.2.3.Ny Fomba Fanaterana
1- Dorana ary tsy asiana zava-maharikivy:
“ Ary ho entinao ho an'i Jehovah ny fanatitra hohanina izay atao amin'ireo zavatra ireo; ary rehefa voatitra eo amin'ny mpisorona izany, dia ho entiny eo amin'ny alitara.  Ary ny mpisorona haka ny fanati-pahatsiarovana avy amin'ny fanatitra hohanina ka handoro azy ho fofona eo ambonin'ny alitara; dia fanatitra atao amin'ny afo ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah izany. Ary ny sisa amin'ny fanatitra hohanina dia ho an'i Arona sy ny zanany; ho masina dia masina avy amin'ny fanatitra atao amin'ny afo ho an'i Jehovah izany.   Ny fanatitra hohanina rehetra, izay aterinareo ho an'i Jehovah, dia aza asiana zava-maharikivy; fa ny masirasira sy ny tantely dia samy tsy hangalanareo hodorana ho fofona ho fanatitra atao amin'ny afo ho an'i Jehovah” (Lev 2:8-12)
2- Asiana sira
“Ary samy asio sira ny fanatitra hohaninao rehetra; ary ny siran'ny faneken'Andriamanitrao dia aza atsahatra amin'ny fanatitra hohaninao; fa manatera sira miaraka amin'ny fanatitrao rehetra”. (Lev 2:13)
3- Asiana menaka (na diloiilo).
“Ary hasianao diloilo izy, sady hasianao ditin-kazo mani-pofona eo amboniny; dia fanatitra hohanina izany”. (Lev 2:15)
4- Endasina amin’ny lapoely
“Amin'ny lapoely no hanaovana azy ka hasiana diloilo; ary rehefa voaendy izy, dia ento; voaendy sady voavakivaky toy ny fanatitra hohanina no hanateranao azy ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah.” Lev 6:14
2.3.Ny fanati-pihavanana
2.3.1.Ny Zavatra Aterina
Ny fanati-pihavanana ?????????  (selamim) dia fanatitra biby izay vonoina, avy eo tapatapahina ka ny ankamaroan’ny hena dia hohanin’ny mpitondra ny fanatitra ary ny sasany dia hohanin’ny mpisorona (Lev 41:1-7; 7:11-34). Ny saborany no tena zava-dehibe anaovana ny fanatitra eto, ka dorana eo amin’ny alitara:
1. Ombilahy na ombivavy tsy misy kilema
“Ary raha fanati-pihavanana no fanatiny, ka ombilahy na ombivavy no ateriny, dia izay tsy misy kilema no hateriny eo anatrehan'i Jehovah”. (Lev 3:1)
2. Ondry na osy tsy misy kilema
“Ary raha ondry na osy no ateriny ho fanati-pihavanana ho an'i Jehovah, dia izay tsy misy kilema, na lahy na vavy, no hateriny”. (Lev 3:6)
2.3.2.Ny Antony
Raha ny ao amin’ny soratry ny P no jerena dia misy karazany telo lehibe ny fanati-pihavanana (Lev 7:11-185: (I) ny (tôda) na ny fanati-pisaorana, (2) ny (neder) na ny fanati-boady na ny fanati-panalamboady (BPM) ary (3) ny (nedava) na ny fanatitra an-tsitrapo. Anakiray amin’ireo fanatitra fototra fanao tamin’ireo ftim-pivavahana (I Sam 1:3-4; Deot 12:11-12). Ary nitana ny toerany lehibe koa teo amin’ireo vavaka fifonana sy fisaorana izay hita ao amin’ny Salamo. Ny biby ampiasaina dia biby tsy misy kilema dia ombilahy/ombivavy na ondry na osy lahy sy vavy (Lev 3:1;6). Rehefa azo ny rany dia alaina kosa ny saborany sy ny ao anatiny toy ny atiny, ny tsinainy ka dorana eon amin’ny alitara (Lev 3:16-17). Ny tratrany sy ny ilam-peny dia ahandroina ka ohanin’ny mpitondra fanatitra sy ny fianakaviany ary ny olona nasainy .
2.3.3.Ny Fomba Fanaterana
1. Dorana ny saborany ho fofona manitra
Ary ny saborany rehetra dia hodorany ho fofona eo ambonin'ny alitara, tahaka ny saboran'ny fanati-pihavanana ary ny mpisorona hanao fanavotana ho azy noho ny fahotany, dia havela ny helony… Ary hesoriny avokoa ny saborany rehetra, tahaka ny fanesorana ny saboran'ny fanati-pihavanana; ary ny mpisorona handoro azy ho fofona eo ambonin'ny alitara ho hanitra ankasitrahana ho an'i Jehovah; ary ny mpisorona hanao fanavotana ho azy, dia havela ny helony…Ary hesoriny avokoa ny saborany rehetra, tahaka ny fanesorana ny saboran'ny zanak'ondry izay natao fanati-pihavanana, ary ny mpisorona handoro azy ho fofona eo ambonin'ny alitara, ambonin'ny fanatitra atao amin'ny afo ho an'i Jehovah ; ary ny mpisorona hanao fanavotana ho azy noho ny fahotany izay nataony, dia havela ny helony. Lev 4:26; and.10; and.35)
2. Hohanin’ny mpitondra fanatitra ny henany ampahany
“Ary ny henan'ny fanati-pihavanana izay ataony ho fanati-pisaorana dia hohanina amin'ny andro anaterana azy; tsy hisy havela ho tra-maraina”. Lev 7:15
3. Misy ampahany hohanin’ny mpisorona ny henany
Ary ny soroka ankavanana dia homenareo ny mpisorona ho fanatitra asandratra avy amin'ny fanati-pihavananareo. Ny anankiray amin'ny zanak'i Arona izay manatitra ny ran'ny fanati-pihavanana sy ny saborany no hanana ny soroka ankavanana ho anjarany.( Lev 7:32-33)
2.4.Ny fanatitra noho ny ota/fanatitra fanadiovana
2.4.1.Ny Antony
Marihina eto am-piandohana fa ny teny hoe ??????? (hatta’th) dia sady iantsoana ny ota no  nadikan’ny BPM hoe “fanatitra noho ny ota” (Lev 4:1-5:13; 6:17-23). Tsy ny BPM ihanh no nanao izany fandikana izany fa maro koa ireo dikateny hafa, ohatra, ny NIV, NRSV dia nandika izany hoe sin offering. Izany fandikana izany dia midika fa natao hitondra fanavotana amin’ny ota ny hatta’th. Tsy mitombina anefa izany hevitra izany satria misy amin’ireo tranga izay anaterana ny fanatitra hatta’th no tsy vokatry ny ota velively fa noho ny fahalotoana ara-ritoaly: vehivavy avy miteraka (Lev 8:15; Nom 19:36snsm). Amin’ireo tranga ireo dia mazava tsara fa tsy fanavotana amin’ny ota amin’ny ota akory no antony anaterana ny hattath, fa mifono hevitra ara-ritoaly sy fanokanana na fanamasinana.
Kanefa na izany aza  dia misy tranga izay ahitana mazava fa fanavotana amin’ny ota no anjara asan’ny hatta’th . Eo amin’ny Lev 4 dia manambara ny fanavotana sy fanadiovana amin’ny ota tsy nahy. Matetika miverina eo amin’ny matoanteny amin’ny endrika pi’el (kipper) izay midika hoe “manadio” fa tsy “manarona” arak any hevitry ny maro tany aloha.  Manadio amin’ny ota no tena heviny eo amin’ity kônteksta ity, ka izany izany no ahazooan’izay mitondra ny fanatitra famelan-keloka. Toy izany koa ny ao amin’ny Lev 16 izay momba ny Andro Fanavotana Lehibe na Yôm Kippour. Ny hatta’th izay atao eto dia  mahafaoka ny fanavotana an’Israely manontolo, di any mpisoronabe sy ny vahoaka manontolo. Fanavotana faobe no atao amin’ity Andro fanavotana ity.
2.4.2.Ny zavatra Aterina
Ny fanaterana ny hatta’th dia mitovitovy amin’ny fanati-pihavanana ihany: alaina ny rany ka atao eo amin’ny tandroky ny alitara na afafy eo amin’ny efitra lamba manasaraka ny Masina sy ny Masina indrindra. Amin’ny andro Fanavotana Lehibe kosa dia miditra ao amin’ny Masina Indrindra ny Mpisoronabe ka mamafy ny ran’ny hatta’th impito eo anatrehany s yeo ambonin’ny Fiaran’ny Fanekena.
2.4.3.Ny Fomba Fanaterana
Ny fomba fanatanterahana ny hatta’th dia mioovaova arakaraka ny olona izay manota sy ny toe-javatra anaovana azy. Mandava-taona dia misy karazana hatta’th roa teo amin’ny Zanak’Israely. Raha ny mpitarika na ny olona tsirairay na ny olona tsirairay no manota dia alain’ny mpisorona ny r aka afafiny amin’ny tandroky ny alitaran’ny fanatitra odorana ny ra sisa (Lev 4:22; 25; 27; 30; 34). Ny faharoa dia raha ny Mpisoronabe na ny Fiangonan’Israely manontolo no manota (Lev 4:3; 13) dia afafin’ny Mpisoronabe ao amin’ny Efitra lamba  ny ra, ary ny sisa dia atobany eo amin’ny Andro Fanavotana lehibe di any Mpisoronabe no manatanteraka ny fanavotana lehibe di any mppisoronabe no manatanteraka ny fanavotana lehibe dia ny Mpisoronabe no manatanteraka ny fanavotana amin’ny alalan’ny hatta’th. Amin’io fotoana io ihany no afaka miditra  ao amin’ny Masina indrindra ny Mpisoronabe, ka afafiny impito eo anatrehany sy ambonin’ny Fiaran’ny Fanekena ny ran’ny hatta’th ho azy sy ho an’ny vahoakan’ny Israely.
2.5. Ny fanati-panonerana
2.5.1.Ny Antony
Ny nandikana ity fanatitra ity amin’ireo fandikanteny maro dia ny hooe fanati-pahadisoana (guilt  offering) (NIV, NRSV) avy amin’ny teny Anglisy na fanati-panonerana (sacrifice de réparation) (TOB, BFC). Mitovy amin’ny hatta’th ihany koa ny ???  (asam) satria sady ilazana ny fahadisoana ny asam no ilazana ihany koa ny fanatitra aterina noho izany fahadisoana izany. Ny mahatonga ilay fandikana hoe “guilt offering” dia niainga tamin’ny fiheverana fa ny anarana hoe asam dia avy amin’ny heviteny fototra hoe “fahadisoana”.  Ny tena hevitra fonosin’ny asam anefa dia ny fanonerana (réparation), na dia ao aza ny hevitra momba ny fanavotana. Azo aloa vola ny asam fa tsy toy ireo fanatitra hafa izay aterina, izany hoe azo avadika vola ilay fanatitra ka io no aloan’ny mpitondra fanatitra.  Kanefa na izany aza dia sarotra ny manavaka ny hatta’th amin’ny asam.
Ireto avy ireo fahadisoana izay tsy maintsy anaterana ny asam:
• Fahotana tsy nahy vokatry ny fampiasana diso ny zava-masina ( Lev 5: 14-15).
• Manota tsy nahy nefa tsy mahafantatra ny fahadisoana (Lev 5:20-26)
• Fianianana diso (Lev 5:20-26)
• Ritoaly fanadiovana boka
• Ritoaly fanavaozana ny voadin’ny Nazirita izay tratry ny fahalotoana (Nom 6: 10-12)
• Manao firaisana amin’ny andevo izay voafofo ho vadin’olona (Lev 19:20-21)
Amin’ireo tranga rehetra ireo dia miharihary fa misy fananana na zava-masina na ny anaran’i YHWH mihitsy no vohosihosy ka ilàna fanonerana amin’ny alalan’ny fandoavana ilay fanatitra amin’ny alalan’ny sandam-bola.
2.5.2.Ny Zavatra Aterina
Ondrilahy tsy misy kilema no tsy maintsy ateriina rehefa manao fahadisoana na fahotana:
“Raha misy olona manao izay mahadiso ka manota tsy nahy ny amin'ny zava-masin'i Jehovah, dia hitondra ny fanati-panonerany ho an'i Jehovah izy, dia ondrilahy tsy misy kilema, koa sekely volafotsy no anombananao azy, araka ny sekely masina, ho fanati-panonerana”. Lev 5:15
2.5.3.Ny Fomba Fanaterana
1. Entina ho eo anatrehan’i YHWH ny zanak’ondry tsy misy kilema
Ary ny fanati-panonerana ho entiny ho an'i Jehovah dia ondrilahy tsy misy kilema, araka ny anombananao azy, ho fanati-panonerana ho any amin'ny mpisorona. Lev 5:25
2. Ampiarahina amin’ny menaka (na diloilo)
“Haka ny zanak'ondrilahy iray ny mpisorona ka hanatitra azy ho fanati-panonerana mbamin'ny diloilo iray loga ka hahevahevany ho fanatitra ahevaheva eo anatrehan'i Jehovah.” Lev 14:12
3. Tsy asiana masirasira
Tsy hasiana masirasira izany raha hendasina; fa efa nomeko ho anjarany avy amin'ny fanatitra atao amin'ny afo ho Ahy izany; masina dia masina izany tahaka ny fanatitra noho ny ota sy tahaka ny fanati-panonerana.Lev 6:10
4. Afafy manoodidina ny alitara ny ran’ny zanak’ondry
“Eo amin'izay famonoana ny fanatitra dorana no hamonoana ny fanati-panonerana; ary ny ra dia hatopiny manodidina amin'ny lafin'ny alitara.” Lev 7:2
Fehiny:
Hitantsika tao amin’ity toko faharoa ity ary ny amin’ireo fanatitra samihafa sy ny fepetra momba azy . Izao dia hojerentsika indray ny ao amin’ny toko fahatelo dia ny fahatanterahan’izany ao amin’ny Testamenta Vaovao

TOKO FAHATELO: NY FAHATANTERAHAN’IZANY AO AMIN’NY TESTAMENTA VAOVAO
3.1.Ny Maha Tandindon’i Kristy Ny Fanatitry ny TT
Antsoina hoe fanatitra Levitika ny fanatitry ny TT amin’ny ankapobeny, satria ny amin’ny alalan’ny fisoronan’ny taranak’i Arona, izay tarak’i Levy no anatanterahana azy.   Raha ram-biby no nanorenana ny fanekena taloha, dia ny ran’i Kristy teo ambony hazo fijaliana kosa no anorenana ny vaovao.   Tamin’ny alalalan’ny fanomboana Azy teo ambony hazo fijaliana izay nilatsahan’ny rany no nanaovan’Andriamanitra fanati-panavotana ho an’ny olona rehetra ary izany fanatitra izany no ivon’ny fikendren’ Andriamanitra ho famonjena ny olona.  Ny fanatitr’i Kristy dia foto-kevitra fototra Ao amin’ny T.V. Kristy dia aseho ho Zanak’ondrin’Andriamanitra vonoina atao fanatitra ka ny ràny sarobidy no anesorany ny fahotan’izao tontolo izao (Jao.1:29,36; 1Pet.1:18,19; Apok.5:6-19; 13:8). Ny zanak’ondry teo amin’Israely dia nampiasaina teo amin’ny fanatitra samihafa.
Paoly Apostoly indrindra no tena mampisongadina ny fanateran’i Kristy ny tenany teo ambony hazo fijaliana ho fanatitra tokana ho an’izao tontolo izao. Arak’izany dia isan’ny voambolana ampiasain’i Paoly indrindra ny hoe “fanatitra” (thusia) hanondroana izany.  Hazavainy amin’ireo epistily nosoratany ho anton’izany: mpanonta ny olona rehetra vokatry ny fahalavoana (Rom.3:23; 5:12). Tonga namatotra ny maha izy azy ny olombelona manontolo io fahotana io ka nanjary ny manohitra an’Andriamanitra ihany no nataony (Rom.7:15-19). Tsy ny fahotana ataon’ny tenany ihany no namatotra azy fa izay nolovainy tamin’ny Adama koa. Vokatr’izany dia simba ny fiainan’ny olona iray manontolo (Rom.1:24-24), vokatry ny nataony ihany. Nanjaka ny ratsy (Efes.6:12) sy ny fahafatesana (Rom.6:16; 7:24). Tezitra taminy Andriamanitra (Gal.3:10; ampit. Efes.2:3). Fahaverezana mandrakizay no miandry azy.
Tsy tia ny ota sy faharatsiana Andriamanitra; fa lehibe kosa ny fitiavany ny zanak’ olombelona ka vonjeny amin’ny alalan’ny Zanany Lahitokana. Ny fahafatesany teo ambony hazo fijaliana indrindra no nanatanterahany izany. Tsara ho marihina fa ivon’ny fampianaran’i Paoly ny hazo fijaliana. Izany no nataony ho sorona ho an’ny olona. Afaka nanao izany Jesosy noho ny fahatongavany ho nofo sy ny fanekeny ho ambanin’ny lalàna. Amin’i Edouard Lohse, dia manan-kery io sorona tamin’ny nahafatesan’i Jesosy io satria sorona sy fanajana ny lalàna, fividianana ny mpanonta ary fampihavanana amin’Andriamanitra izany.  
Izany fihevitr’i Edouard Lohse izany dia naoriny tamin’ny tenin’i Paoly, toy ny ao amin’ny 1Kor.5:7 manao hoe: “Esory ny masirasira ela, mba ho vongana vaovao hianareo,...Fa voavono Kristy, Paska ho antsika”. Tamin’ny nankalazan’ny Jiosy ny Paska, ny fianakaviana dia manala ny masirasira (levain) na sisan’ny “pate fermenté” ao an-trano rehetra. Mampahatsiahy sisa tavela amin’ny fiainana  teo aloha rehetra izany, izay tsy maintsy esorina, mba hidirana amin’ny fiainana vaovao. Ny masirasira dia symbolin’ny fahalotoana sy ny fiainana teo aloha, ary ny vongana vaovao, izay mifanohitra amin’izany, dia midika ho fahadiovana sy fihavaozana anaty. Amin’ny filazany ny zanak’ondrin’ny Paska dia izay nataon’ny fianakaviana Jiosy isan-taona raha mbola nijoro ny tempoly tany Jerosalema no tondroin’i Paoly amin’izany. Ho an’ny Korintiana sy ny mpianatr’i Kristy rehetra dia indro ny Paska vaovao izay aorina amin’ny fahafatesan’i Jesosy avy any Nazareta izay natao sorona tahaka ny zanak’ondrin’ny Paska ary avy amin’izany no ampandalovan’Andriamanitra ny fahafatesana ho fiainana.  
Misy teny hafa koa ampiasain’i Paoly miaraka amin’ny filazana ny zava-mitranga hazo fijaliana izay mametraka lalina ny halehibe ara-pisoronana ny fahafatesan’i Jesosy. Ao amin’ny epistily faharoa ho an’ny Korintiana no ilazan’i Paoly koa fa raha maty ho antsika Kristy dia nanao ny raharaha fampihavanana antsika amin’Andriamanitra. Koa izany no ilazany an’i Kristy ao amin’ny 2Kor.5:21 ho Ilay “tsy nahalala ota” fa “nataony (Andriamanitra)  ho ota hamonjy antsika” mba ho tonga marina ao amin’Andriamanitra isika. Ny hoe “natao ota” dia toa manjavozavo ny heviny ka misy fanazavana roa toy izao no anazavan’i Michel Quesnel azy. Ny voalohany, dia ny ilazany fa Paoly dia mihevitra ny “incarnation”. Andriamanitra naniraka ny Zanany eo anivon’ny olona amin’ny fampandraisana Azy ny nofon’ny mpanota. Ao amin’ny Rom.8:3 hoy ity farany no anamafisan’i Paoly izany izay anamafisany fa Andriamanitra dia: “naniraka ny Zanany, naka ny endriky ny nofo ota, ka nanameloka ny ota tao amin’ny nofony”. Ny fanazavana faharoa, dia ny iresahan’i Michel Quesnel ny fanao ny amin’ny fanatitra noho ny ota tao amin’ny T.T. Ny ran’ny fanatitra dia nantsoina hoe: “ran’ny ota” (Lev.4:25, 34). Ny teny hoe “ota” ( ao amin’ny hoe: “natao ota”) ao amin’ny 2Kor.5:21 àry dia mety midika ny biby atao fanatitra, na ny fanatitra masina (la victime sainte), dia ny biby tsy misy kilema nofidina izay ny fahafatesany no nahatonga famelan-keloka.
Kristy maty noho ny ota ho antsika, fa “fony mbola mpanota isika dia maty hamonjy antsika Kristy” (Rom.5:8). Mampahatsiahy ny biby atao fanatitra amin’ny Andro Fanavotana Lehibe sy ny amin’ny fanatitra rehetra izany, dia ny biby fanatitra masina (Lev.6:18), ka amin’ny alalan’ny fahafatesany no anafahana ny ota. Ny sarin’ny osy alefa dia tsy  manondro an’i Kristy   satria ny osy alefa dia tsy vonoina fa amindrana ny ota amin’ny alalan’ny fametrahan-tànana ihany, izay midika ho famindrana ny ota amin’ilay biby, avy eo alefa any amin’ny azazela (devoly) any amin’ny tany hay (Lev.16:10,22). Manamafy ny filazana izany fa Kristy dia natao fanatitra. Amin’i Paoly àry dia asam-panavotana ny zava-nitranga tany Golgota. Talohan’izany dia andevo ny olona, mpanompon’ny ota sy ny fahafatesana (Rom.7:25). Koa ny asam-panafahan’i Kristy tamin’ny alalan’ny fahafatesany teo  ambony hazo fijaliana no nahatonga Azy ho Mpanafaka ny olona.
Ny fahafatesan’i Kristy teo ambony hao fijaliana dia heverin’i Paoly ho fanatitra amin’ny fisoronana ho fanonerana ny ota. Aminy ny fanatitra Jiosy dia tonga amin’ny fahatenterahany tamin’ny nahafatesan’i Jesosy teo ambony hazo fijaliana. Izany no fanatitra marina tokan’ny fotoana vaovao.  Ny zava-dehibe amin’i Paoly dia ny fahafatesan’i Jesosy izay nilatsahan’ny ràny teo ambony hao fijaliana, ary amin’izany no nahatanterahany ny teny hoe “fanatitra” izay fanao isan’andro na natao tamin’ny Paska na tamin’ny Andro Fanavotana Lehibe teo amin’ny tao amin’ny tempoly. Fa taorian’ny zava-mitrangan’ny Golgota dia tsy ilaina intsony ny fanatitra hafa ankoatry ny an’i Kristy.
Koa dia azo ambara fa tandindon’ny fanatitra tokana tamin’ny nanateran’i Kristy ny tenany teo ambony hazo fijaliana ho fanesoran-keloka ny fanatitra levitika rehetra teo amin’ny T.T. mba hameranana amin’ny toerany indray fifandraisana amin’ Andriamanitra. Raha lazaina amin’ny fomba hafa dia ny fanatitr’i Kristy no fanatanterahana ny fanatitra levitika rehetra ka mahafaka ny olombelona rehetra amin’ny ota, izay lova ratsy noraisiny tamin’i Adama.
3.2.Ny Fanavahana Ny Lafiny Sakramentaly Sy Ny Lafiny Sakrifisialy Ao Amin’ny Ritoalin’ny Fiangonana Kristiana
Ara-teolojia, ny litorjia sy ny ritoalin’ny Fiangonana dia mizara roa:
1. Ny Lafiny Sakramentaly: Ity no ampiharihariana ny asan’Andriamanitra ho an’ny Fiangonana. Toy ny fanambarana famelan-keloka, ny famakian-teny, ny toriteny, ny sakramentan’ny Batisa sy ny sakramentan’ny Fanasan’ny Tompo. Araka ny famaritan’i O.Kopreitan, ny atao hoe Sakramentaly dia “izay zavatra hita maso ataon’ Andriamanitra ho an’ny  olona ao amin’ny fanompoam-pivavahana”.
2. Ny Lafiny Sakrifisialy: Araka ny famaritan’i O.Kopreitan ihany, ny atao hoe Sakrifisialy dia “izay zavatra hita maso ataon’ny olona ho an’Andriamanitra ao amin’ny fanompoam-pivavahana” . Ato no ahitana ireo anjara fanompoana ataon’ny Fiangonana ho an’Andriamanitra na ny valin-tenin’ny Fiangonana amin’Andriamanitra toy ny vavaka, fiekem-pahotana, ny fanekem-pinoana, ny hira, ny rakitra, sns. Naka ny fotokeviny tamin’ny teolojian’ny fanatitra ny lafiny sakrifisialy izay aoa anaty ritoaly sy Litorjia, amin’ny ankapobeny.
Ankoatra izay dia tsara koa ny manamarika fa ny taona litorjika dia azo lazaiana ho voazara ankapobeny ho sakrifisialy sy sakramentaly: ny antsasataona voalohany hatreoa amin’ny advento ka hatramin’ny Trinité dia azo lazaina ho “taona sakramentaly”; hatreo amin’ny Trinité ka hatramin’ny Advento manaraka kosa dia azo lazaina ho “taona sakrifisialy”.
Fehiny:
Hitantsika tao amin’ity toko fahatelo ity ary ny amin’ny ny fahatanterahan’ny fanatitra ao amin’ny Testamenta Vaovao. Izao dia hiditra amin’ny famaranana ary isika

FAMARANANA
Raha fintinina ary izay rehetra voalaza teo dia hitantsika fa tsy fombam-pivavahana fotsiny ny fanaterana fanatitra tamin’ny andron’ny Testamenta Taloha, fa tena midika ho fanoloran-tena sy fibebahana tokoa no antony anaovana azy ; ny boky Levitikosy izay fototry ny famakafakana ity Lohahevitra mahakasika ny fanatitra ity dia manamafy ihany koa, fa misy lafiny fidiovana sy fanatanterahana ny sitrapon’Andriamanitra, ary famitranam-pihavanana sy fanekena (alliance) teo amin’Andriamanitra sy ireto  koa ao amin’ny fanatitra, raha tsiahivintsika ireo karazana fanatitra miisa dimy (05) ao amin’ny TT (fanatitra odorana, hohanina, noho ny ota, fanati-panonerana, fanati-pihavanana) . Hita soritra ao amin’ny Litorjia Kristiana ihany koa ny Teolojian’ny fanatitra io amin’ny lafiny Sakrifisialy. Ary farany dia tsara tsindriana fa tandindon’ilay Sorona faratampony nataon’i Kristy teo ambony Hazo fijaliana, izay ran’ny fanekem-pihavanana vaovao, ny fanatitra Levitika rehetra izay noresahintsika tamin’ity fanadihadiana ity manontolo

BIBLIOGRAFIA
BAIBOLY
Ny Fikambanana Mampiely Baiboly, Ny Baiboly Malagasy Protestanta, Edition 908-909
BOKY
Charles Kingsley Barret, A Commentary of the First Epistles to the Corinthians (New York: Harper and Row Publishers, 1968), 138.
Edouard Lohse, Théologie du Nouveau Testament (France: Corlet Imprimerie, S.A., 1987).
Encarta 2009, s.v. « sacrifice ».
Freedman, David Noel: The Anchor Bible Dictionary. New York : Doubleday, 1996, c1992, S. 5:9
Lars Dahle, Arkeolojia Biblika : Ny Fanatitra, (Antanananarive: Imprimerie Lutherienne, 1957).
Michel Quesnel, “Le Sacrifice du Christ et des Chrétiens: Le Sacrifice chez Paul” Cahier Evangile, Nº118 (Décembre  2001) : 13-21.
Milgrom, Numbers 37-43, 304,348-354
O.Kopreitan, Teolojia Pratika: Voambolana
Randrianjaka Olivier, Tontolon’ny Testamenta Taloha: Ny Fanatitra Voamaina, 156
Razafindrakoto A. Georges, Testamenta Taloha Votoatin’ny Boky tsirairay
Swanson, James ; Nave, Orville: New Nave's. Oak Harbor : Logos Research Systems, 1994
DIKSIONERA
Ryken, Leland ; Wilhoit, Jim ; Longman, Tremper ; Duriez, Colin ; Penney, Douglas ; Reid, Daniel G.: Dictionary of Biblical Imagery. electronic ed. Downers Grove, IL : InterVarsity Press, 2000, c1998, S. 507
Swanson, James ; Nave, Orville: New Nave's. Oak Harbor : Logos Research Systems, 1994