MADAGASIKARA FAHAGOLA SY FAHA MPANJAKA (Ny Andri-Fara)

Teny  Fanolorana

Fa iza marina moa ny Mpanoratra ?

                Teraka tao amina tanàna iray antsoina hoe : Sahamaro Andrainjato izy . Fokontany iray ao anatin’ny Fivondronam-pokontany Fianarantsoa II . Ny Rahavavin-dreniny ,vavimatoa no mitoetra sy nanorim-ponenana tany. Ny rainy dia : Ravelontsalama Andrianarivo Guy Richard ; Ravaoarisoa Marie Marine kosa no reny  , izay nahitany masoandro. Betsileo avy any Ambositra ry zareo . Folo mianadahy izy ireo , no naterak’ireo ray aman-dreniny , fa saingy efa nandao ny tany kosa ny roavavy , raha vao amam-bolana vitsy monja ny iray , ary efa notezaina roa taona kosa ilay faharoa. Ankehitriny dia efatra vavy sy efatra mirahalahy izy ireo, izany hoe : Valo mianadahy izany. Ny rainy dia Mpiasam-panjaka ambony satria izy no nitana ny toeran’ny  « Chef de Service à la Direction de la  Valoritation des resources Humaines » . Tamin’ny taona 1993 tao Ambohijatovo ; ary efa nosaloran’ny fitondram-panjakana ny « Ordre National Malagasy sy  ny  Chevalier  de L’Ordre National Malagasy » ihany koa. « Ingenieur Plannificateur  » izy . Ny reniny indray kosa dia « Adjointe de Service Vétérinaire Stagiere » tao amin’ny Service Vétérinaire Ampandrianomby . Raha ny lafiny Finoana indray kosa dia Katolika ny reniny ary  Protestanta  ny  rainy. Nandia  fianarana  ihany ny tenany saingy fanohizam-pahalalana  fotsiny  izany  noho  ny antony ara-piainana  ve ! sa  noho  ny hetraketraky ny fiainana ihany koa ! sa …, ny hany azo ambara dia nihoitra izy ary tsy natao hifaninana amin’ireo nandranto fahaizana ambony fa izay kely mba nangoniny tao am-pony sy tao an-tsainy , no  namboariny ho amboara  sy  tantara .
Nandalo ny ambarantonga  Fototra voalohany  izy ny taona  1972  ka ny Garabola tao Ambohitrakely ; no nisantarany A.B.D n’ ny fampianarana ; avy eo izy ny taona 1973  dia ny  EPP Ankadivato , izay  nondimbiasan’ny EPP Avaradoha . Ny  Fanabezana  Fototra  faharoa  kosa  dia  ny  College Radama I , Anjanahary sy ny I.E.P Avarandoha . Ny Ambaratonga Fahatelo kosa dia ny Lapan’ny Tovolahy Andohalo sy ny CNTEMAD , Sampana  lalàna , tetsy Ankaditapaka, saingy nafoiny izany rehefa tafiditra ho Mpiomana ho Mpitandrina  , tao  amin’ny  College  Theologique  Mandritsara  izy ny taona 1999 . Voatery nandao izany izy , na ny marimarina kokoa , voaroaka noho tsy nahazoany ny salanisa 10 , satria  0,75 monja , no tsy nahafeno ny isa  notadiavina amin’ny fianarana toy itony , tsy misy angamba ny atao hoe :
1
«  salan’isa farany ahafahana misondrotra kilasy  » , Izay ny lafiny amin’iny fa ny fiainana an-davan’androny indray  no ambara fohy amintsika : Efa nampianatra tao amin’ny Sekoly Fjkm Rainisinja ; Namehana ny taona 1988Solon-dohan-tsokajy ny Andiany Voromahery , tao amin’ny Fikambanana Scout Kiadin’i Madagasikara ary efa lohan-tsokajy ny Andiany Maingoka tao amin’io Fikambanana io ihany koa ny taona 1980 - 1989 , Filoha mpanorina ny Fikambanan’ny Tanora Mihetsiketsika Miray Santatra ny taona 1990 sy ny Fikambanan’ny tanora vonona hanondrotra an’i Madagasikara  ny  taona  1992  . Filoha  Lefitra  ny  Fikambanan’ny Tanora Arema tao Andraisoro ny taona 1994 .
      Niasa tao amin’ny Ministeran’ny Fiompiana tao Ampandrianomby  ny taona 1993 . Tsy adino fa nampianatra tao amin’ny Sekoly FJKM Rainisija ; tao Namehana ny taona 1998 . Mpampianatra Sekoly Alahady ao amin’ny FJKM Andrainarivo Fahasoavana izy ny taona 1999 ary Biraon’izany Sekoly Alahady , izany nandritra ny 16 taona ( 2003 ka hatramin’izao taona 2020 izao ) . Ny taona : 2003 - 2007 : Mpihevi-draharahan’ny Sampana Sekoly tao amin’ny Synodam-paritany Antananarivo Atsinanana, no nampiananatra ny Voafonja Vehivavy tao amin’ny Fonjan’Antanimora ihany koa ny tenany , tany amin’ny ny taona  2004 - 2005 . Nomena ny Sertifika  rehefa nahavita ny Fiofanana  .
« Alphabetiser » ny  taona 2004 , tao amin’ny FMBM . Mpikaroka sy mpikirakitra ny Arsivam-piangonana no fiofanana farany natrehany ny taona 2005. Nahavita ny fianarany tao amin’ny Sehatra Teolojika ho an’ny Laika , tao amin’ny
« Faculte de Theologique Ambatonakanga » Andiany Faharetana izy ny taona : 2005. Nahavita ihany koa ny Fianarana Teolojika am-pitain-davitra tao amin’ny  « International Lutheran Laymen’s Leaque » sy ny  « Lutheran Hour Minstries  », ny  taona  2005 [ Amin’ny Fiteny Malagasy sy Frantsay ]
Ny 30 Martsa 2006, izy no tafiditra niasa tao amin’ny Ivo toerana fanamboarana Vakisin’ ny biby fiompy etsy Ampandrianomby  ; izay eo ambany fiahian’ny  Ministeran’ny Fampianarana Ambony sy ny Fikarohana ara-tsiansa , ka ny sampana Varotra  sy ny « Etiqueter  » ( Petit Bout de Papier ) no asa niandraketany tao tamin’izany , fa ny taona  2009 , izy dia niakatra tao amin’ny  « Laboratoire  ao amin’ny « Service Milieu » ka nisahana ny andraikitra ho « Garcon de labo » ny taona 2018 , izy no lasa ho «Preparateur de Laboratoire » na « Ouvrier Spécialisé »  ary mbola izany hatamin’izao taona 2020 , izao . Ny taona 2007 , izy dia Birao ny Sampana Sekoly Alahady . Synodam-paritany Antananarivo Atsinanana ; ary mbola am-perin’asa hatreto amin’ny fotoana hanoratana ( 2020 ) .
2
Manana traikefa ihany koa mahakasika ny Fanabeazana ny Ankizy  na  ny :  
« Education pour la paix » noho ny Fiofanana nampanaovin’ny Unicef, azy  ny  taona  2008 . Efa Filoha Lefitry ny « Secteur Mangarivotra » ; Fokontany Ambatomaro Antsobolo ny taona 2009 - 2010 . ny tenany . Nomena ny Diplaoma ny Sekoly Alahady Manomana Mpampianatra tao amin’ny Sampana Sekoly Alahady . Synodam-paritany Antananarivo Atsinanana , ny  taona  2016 . Niofana  mahakasika  ny  asa  fanaovan-gazety  nampanaovin’ny  Foibe  FJKM , na ny marimarina kokoa ny mahakasika ny Serasera eo anivon’ny FJKM ny taona 2018 .
Tale misahana ny ara-bola ao amin’ny Gazety Taniketsa , avoakan’ny Sampana Sekoly Alahady  Fjkm Andrainarivo Fahasoavana, nandritra ny taona maro :
( Folo taona , ary mbola am-perin’asa , nanomboka ny  taona 2010 , ka hatramin’izao taona 2023  izao . )
             Ny Volana Jona 2006 , izy no nihaona sy nifankahita tamin’ilay olon-tiany tao amin’ilay ivo-toerana izay niasany , izay nolazaina tery aloha ka ny 30 Desambra 2006 ; no natao ny fangatahana sy ny fifamofoana ary ny vody ondry . Izany dia notanterahana tao Madiotsifafana Ambatondrazaka ; araka ny fangatahan’i Dokotera Benjamina  . Ny Sabotsy 31 Martsa 2007 ; kosa no natao ny fisoratam-panadiana tao amin’ny Firaisana fahatelo , tetsy Antaninandro; izay nitohy tamin’ny fanamasinana ny fanambadiana izay natao tao amin’ny FJKM Andrainarivo .Izany lehilahy izany no nampakatra an-dRtoa RABERANTO  Fidson Dina Tantely  ho , vadiny . Telo mianadahy ny zanany ka roa  vavy ary Lahitokana ny iray . [ ANDRIANARIVO TANTELY Ialy Nofy Meva Miangoty ( 15 taona = Kilasy taona 11 *)  ; ANDRIANARIVO TANTELY Ny Arovana Miotisoa  Sombin’Aina ( 13 taona = Kilasy taona faha 4 * )  ary ANDRIANARIVO TANTELY Fanomezantsoa Aina Nafindra ( 11 taona = Kilasy faha 6 * ] * Ny taona 2023 .
          Ny Gazetim-panjakana ; izay nivoaka tamin’ny Alakamisy 11 Jolay 2019 ; izay mitondra ny laharana : 3899 ; araka ny didim-pitondra laharana faha 12 288 / 2019 – PRM GCH ; izay nataon’ny filohan’ny Repoblika Atoa Andry Niriana Rajoelina ; tamin’ny 14 Jona 2019 ny mahakasika ny medalin’ny mpiasa ; dia omena noho ny fahatongavan’ny 1 May 2019 . Ny tenany dia nomen’ny fitondram-panjakana ny medaly alimo ; rehefa niasa nandritra ny 14 taona tao amin’ny IMVAVET etsy Ampandrianomby , izay Orinasa misahana ny fanamboarana Vakisiny ho an’ny biby , voalaza tery aloha.
Tsetsetra tsy aritra no hilazana fa nandalina sy nikaroka ny soratra izy ka nahafahany namoaka boky vitsivitsy sy nahasahiany nanambara ampahibemaso fa tsy poeta izy fa ny soratra miteny no nosoratany . Ireto misy boky efa navoakany .
3
- Aloka sy Nofy  : Tononkalo ; nivoaka ny  volana Aogositra  2004
- Amour et Deception : Tononkalo amin’ny fiteny frantsay : nivoaka ny volana Febroary 2005 .
- Tiako ny zanako ka beaziko : Famakafakana : Nivoaka ny volana Aogositra 2014 . Tany Toamasina
. Fanamarihana hafa :  Raha tsy nisy nampianatra ny taranja Pratika , tao amin’ny Ivo-toerana SAMM na ny Sekoly Alahady Manomana Mpampianatra , ao amin’ny : CENHOSOA , etsy amin’ny Hopitaly Soavinandriana teo aloha , izay sahanin’ny FJKM Antananarivo Atsinanana , noho ny nahalasanan’ny mpanompony Atoa HERY , izay nampianatra io taranja Pratika io , dia nandray izany toerana izany ny tenany ny taona 2021 , fidiran’ny taom-pianarana , rehefa neken’ny Filohan’ny Sekoly Alahady . Synodam-paritany Antananarivo Atsinanana .Mino izahay fa ampy anao ny mahakasika ny mpanoratra ary ho fantatrao miandalana izany , hoy  ny namany tsy nahafoy azy , nanomboka teo amin’ny nahaterahany ka hatramin’izao , ary nifanindran-dalana taminy foana .
{ Niangavy ahy izy tsy hilaza ny momba azy manokana kanefa voatery aho amin’ny maha iray anay satria Alokin’ny Hoaviko izy…Noterena hangina fa tsy nety …Aloka…Alok’iza...Alokin’ny vatako mahantra . }
{ Ny Aloka rehefa tazanina dia maneho fa tsinotsinona ny olona iray na zavatra voaforona iray ,satria tsy tena izy fa manaloka ihany }

“ Ny Fitiavako ny Fireneko , tsy atakaloko vola na voninahitra  . Tiako izy satria teto aho no napetrak’Ilay Nahary . Malagasy aho ary reharehako izany . Na inona volon-koditra na avy aiza no niaviako ”
TOKO I

1. Ny Fiandohany
          Raha ny Nosy eto amin’izao tontolo izao no heverina, dia i Madagasikara no lehibe indrindra. Manarakaraka azy avy eo i Borneo sy Nouvelle Zelande ary i Australie. Izay samy ao anatin’ny vondron - dranomasina Océanie avokoa, ary ao anatin’ny hémisphère atsimo no toerana misy azy. Ilay lakan-dranon’ny Mozambika, 400 km monja no manasaraka ny Nosy Madagasikara amin’i Afrika.
          Raha ny tantara anefa no zohina dia tsy momba velively tamin’i Afrika mihitsy i Madagasikara, fa saingy noho izy akaiky loatra ny tany Afrikana no nahatonga azy ho « Ilay tany lehibe Afrikana voadidina ranomasina  » . 592.000 Km2 ny haben’ny velarany. 1580 Km kosa ny tsanganany. 5.600 Km, kosa ny moron-tsiraka . Tany ambadik’i Manareza, araka ny Carte de Martin Behaim, ilay saritany vita tamin’ny taona 1492, dia nikambana tamin’ilay tany lehibe anankiray atao hoe: ( Savona sy Isaïr ) i Madagasikara, izay nitohy hatrany Indes ka hatrany Australie. Voasaron’ny ranomasina sy vokatry ny horohoron-tany ambanin’ny ranomasina anefa io vondron-tany iray lehibe io ka nampihanjahanja ireo vondron-tany maromaro amin’izao fotoana izao, anankiray amin’izany i Madagasikara, ilay misari-tongotra an-kavia.
( na ilay Nosy lehiben’i Afrika ). Ny fahitana an’ireo karazam-biby velona fahangolan-tany toy ny : Dinozoro ary ireo karazam-biby velona sy karazan-java-maniry tsy fahita afa tsy eto amintsika irery no maha tokana an-tany azy . Raha ny 2000 taona no mankaty anefa no jerena dia tsy nisy fiovana firy ilay endrika soa nananany na dia nisy ihany aza ny fikikisan’ny ranomasina ny morontsiraka .Teo ihany koa ireo. vondron-tany manodidina azy ( Comores, La Réunion, Maurice, Maldive, Seychelles ).
      Marco Polo, tamin’ny taon-jato faha-13 no nahita azy voalohany, ary taty aoriana dia làlam-bolan’ny Eoropeana sy ny Afrikana ary  Asiatika i Madagasikara. Teo amin’ny varotr’olona  sy ny fifanankalozana entam-barotra. Ary farany aza moa dia lasa toeram-pamaharan’i Frantsay mihitsy ary nobodoiny tanteraka tsotra izao .  
1.2  Ny Nahatonga ny anarana hoe :   « Madagasikara »
              Voalohany aloha ,  i  Madagasikara dia Nosy tokana onenan’ny Malagasy , izay miteny ny fiteny malagasy tokana. Tsy ireo  fahiny teto amin’ity Nosy ity ,  no nanome ny anarana hoe : Madagasikara  an’ity tanindrazantsika ity, fa ireo vahiny izay namangivangy azy matetika, noho ny hasoany.
6
Noho ny tanintsika tsy nanana anarana tamin’izany andro izany, rahefa niantso ny Nosy izy ireo, dia ny Tanin‘ny Malakasin’Iharana no niantsoany azy. Malakasy dia ny  manodidina an’Iharambazaha. Iharambazaha dia tendrombohitra any avaratra atsinanan’i Madagasikara, any amin’ny tanin’ny Antakarana .
Rehefa  nifintina  hatrany  hatrany  ny  Tenin‘ny Malakasin’Iharana  dia  toy izao ny fiovaovany : Malagasi ihara = Madagasi kara = Madagasikara
Ny hevitry ny teny hoe  : Madagasikara izany dia voalohany - Madagasikara tanin’ny Malagasy ary faharoa Madagasikara, tany be harambato; Araka ny fanehoan-kevitry ( Dokotera Rakotonirainy Joseph )  . Hatramin’ny arivo taona maro , dia tsy fantatra ny anaran’ity Nosy ity, Eny fa na dia efa nisy  aza , izay hafa fomba ; nohon’ny Arabo aza . Fantatsika ny fitoviana amin’ny teny malay sy Malagasy, araka ny tantara voatana ao amin’ny Sorabe  Anakara - Antemoro , izay mampiseho ny volan’onjatsy ( 1200 - 1500  ) ary  nahalalana  fa nisy  bonaika tia fihavanana tao avaratra - atsinanana ( Vohimaro ) izay natao hoe : malakasy. Nisy harambato tsara tarehy sy  nahafinaritra  nampalaza io toerana io. Koa  nantsoin’ny  olona hoe : Iharambaya  na Iharambazaha tato aoriana. Ny vazaha dia midika hoe vahiny. Ny tompon - tany tao kosa dia nataon’ny vahiny hoe : Malakasin’i Iharana ; Harana,  fototeny ao anatiny  dia  Kara ; harambato, iharamalaza, vatokaranana, ka vato no heviny  amin’ny raki-bolana : Malay - malagasy . Niitatra ny fivelaran’ny teny hoe Malakasy . Tsy ny  manodidina an’Iharambazaha intsony no nantsoina hoe : Malakasy  taty  aoriana, fa ny mponin’i Madagasikara manontolo. Tsy Malakasy intsony anefa no niantsoana azy fa Malagasy , ka ny K izay renintsortra mahia, manify, kely dia niova ho G, renintsoratra vaventy, goavana. Tsy tandrifin - drahona izany fiovana izany fa lalànan’ny fiteny malagasy mihitsy. Diniho ange : Ngeza , Goavana, Goay ; ampitahao amin’ny Grand, Gros, Gras, Great  . Ny Kely ; Kitina ; Pitiny , sns .., ampitahao amin’ny hoe : Cretin;Chetif; Petit ,etc  . Faharoa , izay mbola hiadian-kevitra ihany ny momba an’i Madagasikara , ilay be Harambato , Raha tsikeraina ny teny hoe : Madagasikara , dia toy izao no hita, Madagasi + kara . Ny Kara izay teny nanampy ; entina milaza ny toetry ny tanin’i Madagasikara, izay tany be harambato. Ny Kara * = dia ilazana zava - mafy, mitarehim - bato : akoran’atody, maty ankaranany, maneno ankaranany, akorandriaka, haranan’akoho, vato karanana, karaobato, karakaina, karandoha. Mbola i Dr Rakotonirainy joseph, ihany no mamaritra izany amin’ny lahatsoratra nataony .
7
                 Saritanin'izao tontolo izao tao anatin'ny fifindrana, ary mbola hitantsika eo ny tany Nosy lavalava atao hoe Lémurie. Ny antony niantsoan’ny mpandinika azy hoe Lémurie, dia noho izy hany faritany ahitana ireo Ragidro na Lémurien. Misy 32 ny karazan - dragidro, nefa ny 28 amin’izy ireo , dia  mbola  velona  tsara  eto  Madagasikara avokoa , hatramin’izao. Tamin’ny taona 600 tapitrisa ; no nisian’ny olombelona voalohany tany Malaizia, any Azia afovoany ary teto Afrika - Madagasikara.
                 Dia nilentika tsikelikely i Lemurie, nanjavona ary tsy tazana na hita intsony , afa - tsy i Madagasikara no nahatahiry betsaka tamin’izany. Dia  nanirery  teo  atsinanana kelin’i Afrika ity nosy ity , ary ny biby sy ny hazo maniry tao aminy.  Izany no mampitovy be dia be , ny sivilizasiona Malay sy Dravidiana, nefa i Madagasikara irery ihany , no hany  nahatahiry betsaka tamin’izany. Tsy avy ny Malaizia velively ny razan’ny malagasy fa : tompon-tany hatramin’ny fahagola teto** . Ny teny mampiavaka antsika amin’ny hafa rehetra dia noho isika ny Anaran-dReny *** no lovana  fa tsy mba ny Anaran-dRay , toy ny firenen - drehetra . Toy izany koa no mbola hisian’ny Alfabeta Tra sy Dra eto madagasikara fa ny an’ny firenen - kafa rehetra dia levona sy karazan - teny maty ( sanskrity ). Nisy vahiny lehilahy mpiantsambo isan - karazany nandalo teto Madagasikara , naka vehivavy tompontany teto ary dia namela taranaka teto izay notinaizan’ny reniny irery rehefa lasa ilay vahiny. Izany hoe kazazan’olona tokana ny razambavintsika Malagasy rehetra tany am-piandohana , ary satria ny anaran-dReniny no nentiny , dia avy amin’izany no nihavian’ny teny Manakasina hoe : Firenena . Ary koa ny fitenin-dreniny no nolovany, ary dia izao fiteny malagasy izao izany . Izay no anton’ny hiantsoana mialoha ny razan’i Neny ; alohan’ny razan’i Dada , raha hanao Tsikafara
( Matriarcat ny fombandrazantsika ) . Ny volan’onjatsy izay nosoratana tamin’ny sorabe tamin’ny taona 1504 dia ahitana mazava fa efa nanana sivilizasiona ny mponin’ity Nosy ity, izany hoe ny Razan’ny Neny ****
8
                Araka ny fikarohana natao ihany , dia fahadisoana nataon'ireo Eropeana nanaraka  ny feo heno ary voasoratr'ingahy Marco Polo, izay efa voalaza etsy ambony io, no nahatonga ny anaran'i Madagasikara ao amin'ny bokiny mitondra ny lohateny hoe : « Milione » , voadika amin'ny fiteny italiana . Ankehitriny dia marihiny fa misy fanjakana roa lehibe matanjaka any amin'ireo nosy roa ao atsinanan'i Afrika dia i Madaghosho = ( Madeigascar  na  Mogelascio ) sy i Zanzibar ( Zanguebar ); arak'izany ny teny hoe  : Madaghosh  izay  ampiasain'i Marco Polo eto dia azo heverina fa mifandraika amin'ny  teny hindy indianina hoe : mad'hos ; koa noho izy nihaino fotsiny nefa tsy tena mahay ny teny hindy dia izay nahazoany azy no nanoratany azy; koa azo heverina fa io teny hindy ; izay nanaraka ny sivilizasiona maley tamin'izany io no mety ho fototry ny teny , tena mahalaza ny anarana hoe Madagasikara  sy Malagasy, satria miovaova ny fanononana ny teny araka ny fotoana sy ny tantara, ary tsy mitsaha-mivoatra izy.
Ny teny Hindy mad'hos , moa dia midika hoe : « ravoravo  », « mifalihavanja  » , « velon'aina fa feno fanantenana  » ; tsy lavitra an'izany ny fomban'ny Malagasy ary mahasarika vahiny maro, koa mety ho notondroin'ireto Indianina ho tanin'ireo olona falifaly na ravoravo ity Nosintsika.
                Raha dinihina izany dia ireo Indianina tonga taty amintsika voalohany no nanome io anarana io; ary raha ny fiovan'ny feo no zohina dia toy izao no azo andinihana io teny io: mad'hos , mety ho voatonona ho mad'ghos, na mal'hos, na  mal'ghos, saingy ny hoe Madeigascar , voalazan'i Marco Polo dia noho izy nanao lala-mahitsy fotsiny, ary nandahatra azy mora fotsiny amin'ny hoe Zanguebar  na  Zanzibar  ; ( marihina fa amin'ny fandrasan-teny ny fiovana dia ny h lasa g ; ny d , miova ho  l , koa azo halalinina akaiky izany ) . Toy izao kosa ny hevitr'i Xhi sy M'aa, izay filôzôfy malagasy anisan'ny fanta-daza:Ny fanandroana malagasy dia mampiasa anaram-bolana, toy ny fanandroana rehetra hita eran-tany: Alahamady, Adaoro, Adizaoza, Asorotany, Alahasaty, Asombola, Adimizana, Alakarabo, Alakaosy, Adijady, Adalo, Alohotsy. Amin'ireo anaram-bolana ireo dia ny volana Alahamady sy Alakaosy ary Alakarabo no nivoahan'ny teny hoe : Mady - Kaosy - Kara , ka ireo hono no nahatonga ilay hoe : Madagasikara  rehefa  atambatra ny teny .
9
               Avy amin'ny Vondrona Manankasintsara, izay navoakan'Andriamatoa Nomenjanahary Rado fantatra amin'ny solon'anarana hoe Rado Ampinga dia toy izao :
Manankasina ? Malagasy ;
Manankasintsara ? Madagasikara ;
Maro be tsy tambo isaina ny teny toy izany, fa raha ny hoe : Malagasy , dia azo heverina fa fiovana avy amin'ny Manankasy. Dia toy izany ihany koa ny hoe Madagasikara ? Manankasintsara. Ny teny hoe Hasina aloha dia Hasy ihany, araka ny tenim-paritra.
Ny iraisan’ny rehetra na ny mpanjanaka izany na ny voazanaka dia eo amin’ny lafiny filalaovana sy fanovàna teny, fiteny, dia ny fandikana na fampifandraisana ny feo, mba hifandraika amin’ny tenin-drazany  na ny   calque  phonétique  . Raha tsy hilaza afa - tsy ny :  screw driver ? sokodrevo = tournevis .  Amin’io teny Sokodrevo io anefa dia tsy very mihintsy ireo hevitra roa: sokotra + revo, izay marihina fa ( calque phonétique ) avy amin'ny teny Anglisy. Dia amin’ny alalan’izany rehetra izany no vao maika nanamafy ny fahaverezan’ny hevitra fototra dia ny teny Manankasy izany. Satria raha zohina ireo rehetra ireo dia ( calque phonétique ) avy  amin’ireo mpanjanaka ary nohagasiana indray avy eo ara-pomba fitenenana. Manankasy  dia noraisin’ny mpanjanaka ho  Mal gache  ary nohagasiana  ho  malagasy.
Azo resahana daholo ny hoe Madagascarois , Madeigascar , Madaghosh,  Madegasy   sy Malakh + gaz  sns… saingy izao ireto misy ohatra vitsivitsy mba afahantsika mandinika sy misaintsaina :
Any aoriana any dia mety hilaza ireo taranaky Manankasintsara fa avy amin’ny teny Anglisy ireo voambolana ireo (sokotra, revo, mailaka, anterina, eto, lefitra, raitra …). Kanefa dia tenintsika Manankasina mangarahara daholo no nampiasaina mba ampifandraika ara-keviny. Araka ny volazan'i L. Ramaroson tao amin'ny  Teto an'ivon'ny Riaka , dia efa nisy olona nonina ihany teto Madagasikara tany amin'ny Roarivo taona talohan'i Jesoa Kristy , tany ho any, saingy mbola vitsy dia vitsy ny  teto tamin'izany. Ny Vazimba no voalaza fa nonina teto amintsika voalohany indrindra, dia ny taranak'ireo olona ireo izany no tondroina amin'io anarana io voalohany, fa voatondro ho Vazimba koa ireo Aziatika na Indonezianina efa nanomboka niorim-ponenana teto Madagasikara hatramin'ny taonjato voalohany taorian'i Jesoa Kristy. Saingy nandritry ny  taonjato faha-12 ka hatramin'ny faha-16 , vao  tena  nisy  fifindra-monina  rodobe, ary notondroina ho Vazimba ireo olona efa teo taloha. Tsy azo hadinoina koa anefa fa efa nivezivezy tamin'ny morontsiraka ny Arabo , hatramin'ny taonjato faha-8 taorian'i Jesoa Kristy. Tsy dia misy zavatra fantatra firy momba ireo Vazimba hatramin'izao, fa ny antsoin'ny olona ho vazimba koa dia ireo milevina amin’ny fasana efa tsy misy mpamoha sy tsy misy mpahatsiaro intsony.

10
     Koa , aoka ho anjaran'ireo arkeologa ny manamarina izany raha misy sahy mamoha ireny fasana ireny , ka hanao fanamarinana siantifika, fa tsy maintsy maro ny zavatra miara-milevina amin'izy ireo ka hanaporofo ny dingana tratran'izy ireo teo amin'ny haitao sy ny fomba amam-panao, izay mety ho re sy fantatra tokoa eo amin'ireo tantaran-drazana toy ny angano na tantara hafa nifandovana isam-paritra. Ny Taimbalimbaly no voalaza ho tompon'ny tany hoy ny tantara, ary fiompiana akoho sy voly saonjo ary fihazana mbamin'ny jono no foto-pivelomany, nivelona tamin'ny tavy kosa ireo olona tonga taty afara , koa izany no nahafongotra ny ala teto amintsika . Hatramin'ny taonjato voalohany taorian’i Jesoa Kristy , dia tsy nazava loatra ny tena tantaran'i Madagasikara. Tsy azo hadinoina fa ao amin’ny alan’ny Tsitongambarika ( Andohaela ) , any Faradofay any toa misy karazan’olon - dia atao hoe :  Omba  sa ireo ihany no  Mikea .
            Tsisy nahitana taratra fa nisy karazan'olombelona niaina talohan'io fotoana io, ka nahatonga ny fieritreretana fa tsy nanana fiandohan-tantara ity Nosy ity. P. Laforgue , izay mpandalina tantara dia nanambara fa ; toe-javatra hafa kely izany, nefa dia izay no zava-misy . Na ny nanazavana ny fiavian'ireo  sy ny fotoana tena nipoirany aza dia tsy voalaza mazava. Maro ny soso-kevitra naroso, isan'izany ny an'i G. Grandidier, mpikaroka, nilazana fa ny Malagasy dia Indo-melaniziana, nisy nifandraisany tamin'ny olona avy tao Papoazia.
            Ny Governora Deschamps , kosa dia nihevitra fa nisy ireo tatsambo izay niatrika ny Ranomasimbe Indiana , ka izany no niheverany fa ny  indoneziana dia niala avy tany India sy ny sisin'i Afrika izay toerana nakan'izy ireo ny mainty hoditra. Rehefa izany dia nitohy tamin'ny sisin'i Afrika ny fifanakalozana mandra-pahatongan'ny fotoana nampatanjaka ny Arabo teo amin'ny fifamoivoizana an-dranomasina.
             Araka ny hevitr'i Deschamps noho izany, ny  malagasy hatramin'ny fahagola dia fifangaroan'ny  indoneziana sy afrikana, na eo amin'ny fiteniny na eo amin'ny fomba amam-panao, ary niampy tsikelikely ireo maleziana, Hindò, Arabo, ary Eoropeana.
              Maro ireo tantsambo nandalo ny morontsirak'i Madagasikara; tao ny Arabo, i Marco Polo, i Vasco de Gama, ireo Portogey Pereira sy d'Acunha, de Gonneville,... fa tsy voalaza mazava na tena niantsona tamin'ny tany malagasy izy ireo na tsia.Ny fikarohana tsy miorona dia miteraka savorovorom-pandalinana ho an’ny mpianatra , indrindra fa ny mpikaroka . Voaresaka mantsy fa ny vahiny , izay nanoratra ny mahakasika ny Gasy , dia natao tandrametaka avokoa , satria nafenina taminy ny maha izy azy sy ny maha Malagasy azy . [ Noheverina ho toy ny tsy misy kanefa , rehefa nosavasavaina ny raviny dia hita ihany ny fototra nitomboany sy naniriany . Niainga ho Gasy ary notovanana Mala ilay Gasy . Ny Mala dia midika fahendrena lalina tsy lany tovozina . Gasy dia maneho ambo-po ambony feno hevi-dalina mirakitra soatoavina tsy hay takarina .*****]

11
1. 3  Ny Mponina :
             Ny hany fantatra sy azo ambara dia efa nisy  teto    Madagasikara , matoa nisy izao taranaka fara aman-dimby izao. Koa andeha ary ho fantarintsika izy ireo .
                           Nusantara
Sary mampiseho ny Firenena nivoaka tamin’io  « Nusantara »
   1.3.1  Ny Tompon-tany
          Ny lovan-tsofina Malagasy no nanambara ny vazimba [1] ho  voalohany teto Madagasikara . Ny angano aza moa dia naneho an-dRapeto  sy  Rasoalao  ’mbamin-dry Darafify, ity farany ity anefa dia voalaza fa anaram-poko  iray  atsy  Afrika,  kanefa  araka  ny  hevitry  ny mpikaroka dia olona zeny, mainty  botabota  sy  fonentanentana izy ireo . Tsy izany anefa no mitranga tamin’ireny angano ireny, fa olona lavabe sy ranjanana ary matanjaka . Ny tena marina anefa na ny manakaikaiky ny marina dia olon-dia ihany ireo  voalohany teto. Ny 90 % ny tany teto mantsy dia rakotr’ala avokoa ary nitoetra sy niaina tamin’izany ny vazimba. [1] Ambany toetra sy baribariana, biby fiainana.
       Ny ankamaroan’ny foko 18 , dia naneho ny isam-pokony ho nivoaka tamin’izany. Toy ny Taimbalimbaly ohatra, izay niavian’ny foko Betsileo. Amin’ny ankapobeny anefa dia ireny no heverina ho olon’ny fahagola, fa ny taty aoriana no nambara fa Ntaolo. Diniho manokana ny fiainan-dry Mikea any atsimo.
12
                Talohan’ny Taon-jato faha 16, dia fantatra araka ny fanambaran’ny  ao Marovoay - Boeny, eo amin’ny PK12, fa ny Kibosy izay razamben’izy ireo no   voalohany  teto  Madagasikara.
Ahitana  azy  ireo  Nosy  nanodidina ny  Firenena  sy  akaiky  tokoa  antsika,  toy  ny : Nosy Manga, Nosy Baly, Nosy Makamba, Nosy Kingany, Nosy Ambariotelo, Nosy Mahiloha, Nosy Langany ary Mahajanga. Nifanerasera tamin’ireo Firenena Manodidina azy any ivelan’ny ranomasina izy ireo, tamin’ny alalan’ny lakana na lakam-bezo entin’ny rivotra. Tao Afrika: ( Sofala, Kilimany, Kilioà, Zanzibara, Mombasa, Molindi, Mogadotso, Monomotora, Zimbaboe, Pempa, Mafia, Lamo, Kilifi, Pate, Kismaio, Daraoa.) Tao Persia:
( Ormozy, Shirazy, Mansira, Alexandria.) Tao Arabia: ( Mosikaty, Lemena, Hadramaoty: Omany.) Tao India: ( Dio, Gojaraty, Malabary, Shina.)
Ireo Kibosy ireo dia nanana ny taranany atao hoe :  Betaolo .
Inona no azonao tsoahina raha hiverenana ny taon-jato faha-14, tany ho any , fony mbola rakotr’ala ny Nosintsika ?
Ohatra velona lazaiko amintsika ity . Mahaditra. Fokontany iray midadasika sy lehibe , ao anatin’ny Firaisam-pokontan’i Mahaditra ihany ao amin’ny Faritanin’ny Fianarantsoa . Somary avoavo toerana. Mahatsinjo an’ilay tendrombohitra  manan-tantara. Feno vondrona maniry sy rakotr’ala, izay nahavery  anarana  azy ho Ambondrombe.[2]  
               Niasa tamin’iny faritra iny izahay ary ny any ; dia  milaza  fa  mbola  misy  olon-dia  any,  mitafy tapaka sy mivelona  ao an’ala ao, kanefa lazaina fa fonenan’ireo avelon’ny maty..., mifangaro ny tantara , kanefa  dia niaina sy nahita maso ny zava-nitranga izahay. Olona miresaka sy mifanerasera kanefa tsy hitanao maso akory ; misy maka ny zavatra apetraka eo an-dalana kanefa tsy misy olona ....
Fitondrana entana namidy fahizay.

13
Ny fanondranana  Andevo
                  Dinozoro Fahiny                                      Lalomena  Fahizay

[  Ny Poléocologiste . Simon Haberle de L’ Australien ; tao amin’ny : National Universty . S.A.A , na Society for Americain Archaecology . Dia nahita tao Atsimo Andrefana, ny taolana gidro lehibe milanja 150 Kg ; Izay efa nisy teto ny taona 700 na 1000 taona talohan’ny fiforonan’ny Nosy Madagasikara. ]

14

1.3.2.  Ny Tontolo ao anatiny sy ny manodidina azy :
a-Ny Taovoliny :
                Kolontsaina niraikitra tao anatin’ny maha Gasy mihitsy ny fikojakojan’ny taovoliny ary lasa zary nifaninanana mihitsy izany. Fa sady haingo izy no maneho ny maha samy hafa azy eo anivon’ny  fiaraha-monina . Ireo Vondron’olona nisy sy natanjaka teto anivon’ity Nosy ity dia samy naneho ny taovoliny avokoa .

Taovolo Ambaniandro                                 Taovolo any anindrana
Taovolo any Atsimo Atsinanana            Taovolo teto Anivon-tany
              Taovolo Betsileo                                   Taovolo Bara
15
     b-Ny  Sakafony  :
             Anisany nahafantarana ny Malagasy ireo nahandro Gasy ary mirakitra ny maha izy azy ny Firenena mihitsy izany
                  Ireo sakafo ireo dia nanjary kolotsaina raiki-tapisaka amin’andavan’andron’ny Malagasy . Ka raha tsy misy ireo dia manafoana  ny  maha  Firenena  , ka tsy maintsy mihinana azy ny olona isan’andro isan’andro . Ireo sakafo ireo ihany koa dia hita mampiavaka azy amin’ny Firenena hafa.
Ny Ramanonaka                                                    Ny Menakely
16
Ny Koba katsaka                                             Ny koba ravina
         Ity  Koba katsaka na solovolo Malagasy ity dia mifanojo indrindra amin’ny sakafo Asiatika satria fomba fahandro Indoneziana ihany koa , kanefa dia hita sy atao ary hanina eto Madagasikara ary manao azy avokoa ny Malagasy anivon-tany na any anindrana rehetra any . Taratra mampiseho fa avy any amin’io faritany iray any Asiatika io  ny  Malagasy  .
               Raha tsiahivina kely ny mahakasika ny sakafo , dia tsy azo lavina fa saika mitovitovy avokoa , ho an’ireo firenena mihinam-bary ny fomba fahandro izany , saingy teo amin’ny fangarony na ny taharony no tsy nisy hitovizana . Ny Firenena Aziatika na ny Eropeana na ny Afrikana , dia saika nifanipaka ny fomba fahandro sakafo , ny fikarohana anefa dia manamafy fa taranaka nivoaka avy ao : “ MU ” na ilay sombin-tany nihalevona ny ankamaroan’ny mponina nielim-patrana .
Ny Malagasy anefa rehefa mahandro vary dia tsy maintsy , vary tondrahan-tantely na sosoa na nilaofana varanga na kitoza matavy no tena fahandrony . Tsy ambaka izany ny vary amin’ny anana . Mbola isika Malagasy irery ihany koa mandoro vary , mba hisian’ny ranon’ampango [3] . Tsy misy manao izany eran’izao tontolo izao ary tsy mahafantatra izany .
17
    d-Ny Fomba Fitafiny :
           Ny sikina, kitamby, sarimbona , lamba, ny firavaka dia fitafin’ny  rehetra teto Madagasikara fahagola na ny vavy na ny lahy . Miampy salàka ho an’ny lehilahy. Nanary tsikelikely izany fitafy izany isika rehefa nifandray tamin’ny ny vazaha. Rainitovo mpanoratra tamin’ny 1928 dia mitantara ny antony nahatonga ny Merina natao hoe : Ambaniandro Lavasofina  ary milaza ihany koa izy fa nanao tombankavatsa ( tatouage ) ny  tamin’izany. Fomba hita any Indonesia ireo, indrindra moa any Kalimantan.
Ny Fomba fitafin’ny tanora zazavavy tamin’izany fotoana izany
        Raha ny taona 1867 - 1800 , tany ho any no jerena dia : Toy izao amin’ny ankapobeny . «  Ny volo rosarosa na vontsitonga, ny nify maintisina amin’ny laingo na bongo na tambolo, ny sofina tevehina dia itarina miandalana amin’ny votoatin’ny taho-mangahazo, dia tonga malalaka omby ratsatanana aza. Izany no atao hoe : haban-tsofina na lava-sofina ka nataon’ny betsileo hoe : Ambaniandro lava-sofina »  ny tombonkavatsa koa no haingo fanaon’ny vehivavy. Ny tratrany ambony ambanin’ny tendany iny asiany soratra ohatran’ny somotravaivy , dia ny sandriny ambony hasiana tahaka iny koa …izao ny fanaovany azy : soratany tsara aloha dia arahiny tsindrontsindrominy fanjaitra asompirana dia asiany ranon’anamamy sy arina. Amin’ny zavakanto nentim-paharazana amin’ny firenena iray ny « fitafiany », indrindra raha manana fitafiana mampiavaka azy amin’ny hafa izy. Ny lamba malagasy dia azo lazaina ho isany, satria vitsy dia vitsy eto ambany masoandro no manana io karazam-pitafiana izay noharin’ny maro amin’ny « toga »  nentin’ny Romana fahagola, na ny « sari » indianina, ny « mantille » fitondran’ny andriambavilanitra espaniola.
18
               Nefa mbola hafa noho ireo rehetra ireo ny ravin-damba notenomina tamin’ny rongony na kiran’akondro, na landy. Ka antsasam-pahadimy, roa refy sy sasany  no refin’ny lamba iray.  Raha tsy natambatra roa mitovy avy amin’ny lavany mba ho efajoro tsotra izy dia mitohy indray dia atao hoe : lamba tohy loha , no anarany. Tsy mba fitafiana enti-mihaingo ny  lamba tohy loha . Tsy hilaza intsony ny momba ny lamba  fanenomana sy ny karazany  isika, fa ny fomba fitafin’ny Malagasy no horesahintsika eto . Mizara roa ny fomba fitafin’ny Malagasy teto Imerina : dia asampina  na io  isikinana .
Ny Fitafin’ny Lehilahy :
Misy efatra ny fomba fisampin’ny lehilahy lamba :  Sampin - kavanana  na  Sampin - kavia na Sampindroa na Sampim - balaka . Sampin-kavanana : Asampina tsara miankavanana ny lamba, izany hoe :  asampina avy any an-damosina , ahantona avy ao antsoroka, ka avela hikiraviravy, ny tànana havia amin’izany, mihazona ny ilany aty anoloana, fa ny tànana havanana kosa, mitana ny ilany iray, sady manasampina azy mankany amin’ny soroka havia manindry ilay efa eo. Sampin-kavia mifampisolo ny tanana, ka ny anjaran’ny havia dia ataon’ny havanana, ary ny tanana havia  no manasampina ny lamba hiakavanana. Ity sampan-kavia ity, dia fisampin’ny olona kavia, no sady hizaran’ny olona tia haingitraingitra taty aorina rehefa tsara akanjo ny olona. Betsaka ny karazan-damba vahiny mampiseho soroka havanana, indrindra ny tovolahy mpihaingo mba hisehoan’ny tena.
Sampin-droa afolaka miakatra avy any an-tsoroka havia ihany indray ny zoron-damba: raha sampin-kavanana, dia akarina amin’ny soroka havia, raha samy afolaka an-tsoroka roa kosa izy roa, dia izany no atao hoe :  sampan-droa na manao fola-droa no filaza azy. Ny lehilahy lehibe mihaja indrindra no misampina toa izany. Sampim-balaka ilay fola-damba kosa no alefa any ambany helika, fa ny anankiray atao an-tsoroka ihany. Ny olona manao raharaha andavan’andro no manao ity. Raha mangatsiaka ny andro dia isaromana hatrany an-tampon-doha ny lamba. Ny lehilahy tsy dia be resaka ihany koa no misarom-bava.
Ny Fitafin’ny Vehivavy :
Tsy mamolaka lamba fa dia nasarebany fotsiny amin’izao ny lamba, na mba nisy noraisina ihany koa, saingy mba nataony niakatra kely ny ilany, ka indraindray dia atao amin’izay maha-mevameva ny bika.
Ny Fomba Fisikinana :
Misy fomba efatra ny fomba fisikinana :  sikim - ponitra  na  sikin - dahy  na  sikim - bavy  na  sikin - tratra . Ny Sikim - balaka  : Ahodina amin’ny valahana ny lamba ka ampifanindrina, sady indray aforitra kely ny sisiny, ka asisika tsara tsy hivaha. Ny Sikim-ponitra : Dia tahaka io ihany, saingy atao mafy tsara. Fomba fisikinan’ny olona mivonona hanao asa mafy.
19
Ny Sikin-dahy : Mitovitovy amin’izy roa ireo ihany koa, fa araka izany anarany izany, dia ny lehilahy no mpisikina azy, na dia manao toy izany indraindray ihany koa aza ny vehivavy. Sikim-bavy na sikin-tratra.  Akarina hatrany ambany helika kosa ny sikina amin’io, dia toy izany hitantsika tazomin’ny vehivavy tanindrana.  
e-Ny Fomba Fiteny sy fanisana :
                Isika Malagasy dia miaina sy miteny tahaka azy ireo ihany koa, fa ny fomba fanoratra no tsy mitovy. Ry zareo Malays, ohatra dia miteny hoe :  Anak  ary isika, manonona sy manoratra hoe :  Anaka ; izay samy hiantsoana ny zanaka avokoa. Ny Afrikana ohatra raha hilaza ny : Omby  araka ny fiteny taloha hoe :  Jamoka  dia  Angumbi  no hilazan-drizareo azy.
                 Mikasika ny isa na ny fomba fanoratra kosa dia manan - kambara ihany aho. Tsy mba nanoratra ny Ntaolo fahizay, fa ny azy dia ny :  Soratra miteny
[ Fikarohana iray vitan’ny mpanoratra ] no nanehoany hevitra iray na maromaro ka navesa-danja tamin’izany ny :  Ohabolana, Hainteny ary ny Kabary ; izay nentiny nanabeazana sy nikolokoloiny ny zanany.
                  Ny hita maso rehetra sy izy tenany no Soratra miteny ho azy ary velona tao am-pon’ny olona tsirairay ka nampitaina mivantana na ankolaka. Ny Foko Antaimoro kosa dia efa nahay sy niaina ny Soratra Arabo natao hoe :  Sorabe[5]  saingy tsy nihitatra tamin’ireo Foko nanodidina na koa tsy mba nampiharina.
             Noho io Foko iray io ho loharanon’ny Fanandroana ka niavian’ny Sikidy angamba ka dia notazoniny ho azy irery ny fahalalana avy amin’ireto Arabo razany. Diso tena  diso ny fiheveran’ireo mpikaroka manam-pahaizana ny fivoaran’ny teny Malagasy , izay azo  heverina fa manimba ny zohi-kevitra entina hanatsarana ny teny, satria  misy ny teny roa samy mahaleon-tena , kanefa  terena  ho  iray,  tsy sarahana tsipi-panohizana [6].
20
           Mikasika ny isa izay mahabe resaka eto amin’ny Firenena ihany koa .
Tsy nahay nanisa ve ny Malagasy raha tsy tonga teto ny Anglisy na ny Frantsay nampianatra izany ? Tsy marina izany.
           Efa nahay nanisa kosa anefa ny Ntaolo, tamin’ny alalan’ireo kilalao nahavariana azy, dia ny :  Katro  hoan’ny Betsileo. Ny : Fanorona hoan’ny rehetra.  Moa tsy isa va no nentina tamin’izany toy ny hoe :  Miala  vela  sy  ny  Efatra sy iray  fa saingy tsy mbola nahay nanoratra ny isa fotsiny . Angaha moa andinonao ilay tanisa an-kira fanaon’ny ankizy fahiny rehefa diavolana ny andro. Isa ny hisatra, Roa ny Voaroy, Telo fangady…sy ny hoe : Iza iry ambony iry  . Raha nampiditra ny biby fiompiny ny Ntaolo dia mba hanamarinany ny isany dia maka vato maromaro izy ka isaka izay tafiditra ao am-bala ohatra ny omby na ao am-pisoko ny akoho amam-borona dia atokany ny vato iray ka  toy izany hatrany hatrany, ka raha tapitra  ny vato kanefa mbola misy biby tavela dia tadiaviny izay tompony fa raha sanatria latsaka kosa. Izany hoe, tapitra tafiditra avokoa ny biby kanefa mbola misy vato tavela dia misy tsy ampy izany.
... Toy izao no fanaony : Raha omby folo ohatra ny azy dia misy vato folo eo hanisany azy, izay tsy miala any aminy mihitsy izany ; ary raha nitombo ny ombiny dia manampy na ampiany ilay vatokely na ny hazokely .Tafiditra avokoa ny omby folo, mitovy isa amin’ny vato, kanefa mbola misy tavela eo; dia tsy azy ka tadiaviny ny tompon’izany. Fa raha sanatria kosa, tafiditra avokoa ny omby; kanefa mbola misy vato tavela dia tadiaviny kosa fa latsaka ny azy. Arakaraka ilay isan’ny vato no hanamarinany azy . Araka ny fomba fanisana Malagasy hatramin’izay dia ny ambiny no mandeha aloha. Ohatra hoe: “ 1967 ” dia vakiana hoe : « Fito amby enim-polo sy sivan-jato sy arivo » , fa tsy hoe :  « Arivo sy sivan-jato, Enim-polo, Fito amby » . Tsy fantatro na fanisana avy aiza no mitady hampiharina eto amin’ny Firenena na izany tokoa ny atao hoe :  « Fanatontoloana  »  fa mivaona tompoko. Ny fomba fanisana « Electronique  » dia raisina amin’ny Fomba Fanisana Frantsay, ka ny ampolony no mandeha aloha.
                     Andeha ho raisintsika indray ny ohatra ery aloha. Vakiana sy soratana ary apetraka mialoha amin’ny «  Calculatrice » toy izao izany : « Milles neufs cents soixante sept ». Ny antsika  miankavanana vao miankavia, fa tsy miankavia vao miankavanana. Tsy  bado ankory ny Malagasy, manoloana ny fivoarana eo amin’ny « Technologies » avo lenta fa maharaka ny toetr’andro. Efa ho 100 taona izao nampiharana an’io fomba fanisana io teto Madagasikara ary mbola niainanay izany nanomboka teo amin’ny garabola ka mandrak’izao.
. . . Ary isika Malagasy irery no mampiasa izany amin’ny Firenena maro eto an-tany. Ka asakasak’izay te hanova fa mbola ho tsarain’ny tantara tompoko.
21  
             Ny Mpisikidy Fahizay   sy ny Fanondranana  Andevo ho amidy
[ Na ny Mpisikidy na ny mpivarotra andevo , dia samy isa avokoa no nampiasainy ary tsy isalasalana fa nitovy amin’ny fanisana tranainy ]
f-Ny Trano Malagasy fahiny :
                          Saika mitovitovy avokoa ny trano misy eto na izy : Trano bongo na trano terilatsy na trano falafa na trano hazo sy ny trano vita biriky tanimanga na tany amin’izao fotsiny .              
  Trano  milalotra tany ivelany                   trano vita rotsopeta
Trano hazo izay saika ahitana azy avokoa manerana ny Nosy
22
        Trano bongo                                        Tamboho gasy mbola mijoro
Trano any Tanzania                                        Trano iray any Afrika any
Trano iray any Vietnama                        Trano Asiatika
                   Tanàna iray eto Madagasikara , somary Ambanivohitra
23
1.4   Ny Mpihavy
          Tsy isalasalana fa maro ireo mpihavy avy  any  andafin’ny riaka , tamin’ny alalan’ireny sambo sy lakana ireny no tonga sy tafaharo tamin’ny  teto. Anisan’ireny  ny Arabo,  ny Malaysia, ny Polynesia, ny Indonesia, ny Afrikana, ny Indiana, ny Frantsay, ny Portugais, ny Sinoa ary ny Melanesians sy ny maro hafa. Ity Nosy ity mantsy dia ivon’ny toeram-pivezivezena. Ireo Betaolo ireo dia nifangaro tamin’ireo mpihavy Arabo ka nahazoana  ny Antalaotra izay Safiotra, toy ny safiotra Makoa na Karana, Nilokita, Persiana, izay nifangaro tamin’i Kibosy avokoa. Tatsambo mahay izy ireo ary efa nisy ny Kibosy izay mpandika ny Tenin’Ingahy Jacques  Cartier, raha  tonga  voalohany tany Canada ny tenany. Maro ireo Olo-malaza Amerikana no sahy mitonona fa manana fihaviana Malagasy na  razana Malagasy toan-dry Lucy Clarcke, Roots Web, Alexander Gordon , Anne Petry , Wendy Wilson izay mpivarotra Amerikana  ny rainy fa Malagasy zanaky Boeny ny reniny.[ Tsy adino : Ny Sinoa ; Karana; Grika ; Jiosy  ]
          Tsy azo lavina tokoa fa toeram-pitodihana nahafinaritra ireo mpifindra-monina raha i Madagasikara . Teo aloha ny maha tany na toerana mahatamana sy mahafinaritra ary ahitana morontsiraka midadasika kokoa . Na dia be tazo aza ny toerana sasany dia tsy nataon’izy ireo sakana izany , satria efa nahay fanafody ny vazaha nanoherana ireo karazana aretina nisy teto , na izany aza anefa dia be maty ihany ireo mpifindra-monina ireo . Nisy ny nentin’ireo havany niverina tany an-tanindrazany ny nofo mangatsiakan’izy ireny fa nisy kosa no nilevina teto an-toerana . Namela taranaka maro izy ireny ary efa mifangaro amin’ireo tena Gasy ray sy reny , ary hita eny ihany fa nisy fifangaroana tamin’ny taranaka telo na efatra aty aoriana .
a-Ireo vahiny nahita an’i Madagasikara :
             Azo zaraina telo miavaka tsara izy ireo tany amin’ny 450 taona mahery tany ho any. Voalohany : Tao ireo mpisava làlana fotsiny . Faharoa : ireo tonga noho ny tsy fidiny. Ary ny fahatelo : ireo nitady hamaharana sy honenana teto mihitsy.
          Tena sambo mpiady no nentin’izy ireo teto. Ilay Portioge izay Kapitenin-tsambo atao hoe : Diégo Diaz, izay saika ho any India; saingy tafasaraka tamin’ny namany no nahatonga azy teto. Ny 10 Aogositra 1500 , ary izy no nanome ny anarana hoe : «  Saint Laurent » izay niantsoana an’i Madagasikara tamin’izany fotoana izany nandritra ny  100 Taona. (  1500 - 1587 ) izay nifandraisantsika tamin’ny Eoropa ara-barotra. Tonga teto indray ireo Kapitenin-tsambo sy Komandy amin’ny Sambo Portioge: Alfonso d’  Albuquerque, Diego Fernando Peteira, Fernan Suarez, Tristan da Cunha.
24

                Izy ireo no nanova ny tendron’i Madagasikara avaratra ho Cap Natal , tamin’ny Noely  1506 , izay niova ho Cap d’Ambre ankehitriny.[ Marihina fa i  Manoel , no Mpanjaka tany Portioge tamin’izany fotoana izany ] Tonga teto indray ny Holandey saingy nataon’ny  rohifoza ka tsy tamana ary matin’ny tazo mahery.
           Nanoratra momba an’ity Nosy malalantsika ity i Von Lindschot ny Taona 1628  dia ny voambolana Malagasy sy Maley izay nataony tany Amsterdam. Niditra koa ny Anglisy tamin’ny Taona  1640.
           Nandoka fatratra ny Malagasy sy ny Fireneny mantsy ilay Mpanoratra  Anglisy Walter Hamond, voasintona noho izany fandokafana izany ny Mpanjaka Anglisy  Charles I, notendreny ho Governora teto i  John Bond, nandefa sambo mpiady  10.000 mahery sy mpiantafika, lany teo anatrehan’ny Parlemanta Anglisy ny vola ho laniana amin’ny hanaovana Kolonia an’i Madagasikara.
Tsy tanteraka anefa izany noho ny raharaha anatiny izay nanahirana ny Fanjakana Anglisy. Azony ihany anefa ny faniriany, saingy i Maurice indray no nokendreny ho zanataniny, tamin’ny Taona  1814. Niditra teto indray ny Frantsay tamin’ny Taona  1643, ny hanao zanatany no masaka tao an-tsainy.
                   Ireo Firenena roa ireo mantsy dia nifaninana hanana zanatany aty amin’ny ranomasim-be Indiana. Nanorina Fikambanam-barotra iray tany atsimo ny Frantsay ; izay natao hoe : «  Compagnie de l’Orient »,  ary Ingahy  Pronis no notendrena ho amin’izany tamin’ny Taona  1643 , ary nivantana tao Mangafia, helondranon’i Sainte - Lucie ankehitriny, avy eo tany Tolangaro Fort - Dauphin. Tsy matotra anefa i Pronis, ka nosoloina an’i Etienne de Flacourt  ny Taona  1648.  Novaina ho «  Compagnie des Indes Orientales ». Saika sahirana ihany ity nandimby an’i Pronis ity noho ny hadisoana vitany ary voatery nody tany Frantsa izy tamin’ny Taona 1653 , teo ihany koa ny likiliki - po tamin’i Antanosy.
           Diso tia tena loatra mantsy izy ireo. Niara tonga tamin’Ingahy Flacourt , ny  Pretra  roalahy  Nacquart  sy  Gondree  izay  narahana  miaramila hiambina azy roalahy, ka i Champmargou , no nifehy izany. Novonoin’ny  tompon-tany  anefa izy ireo tany Faradofay ny Taona  1666 rehefa niasa 20 taona. Ny Taona  1810 dia tafakatra teo amin’ny fara-tampon’ny   heriny i  Napoléon Bonaparte , izay  lasa Emperoran’i Frantsay mihintsy , izay nampiondrika an’i Eoropa sy Afrika manontolo
25
b-Ireo endrika mpihavy raha jerena bango tokana , mitahy amin’ny Gasy [4]:            
         Indonesianina        Ny Tovovavy Maleziana   Guaya. Foko any Afrika                                
Jiosy Ankehitriny           Arabo any Palestina       Ankizy  Sri-laka
                   Foko Himbas any Afrika        Tovovavy Malagasy Sakalava
         Ny Malagasy mantsy raha  jerena ety ivelany , dia Olona be fihetseham-po raha misy mikitikitika ny momba azy sy ny fananany ary tsy karazan’ireo olona mangina fotsiny  fa be hambom-po tsotra izao, Azontsika faritana tsara sy porofoina amin’ny toetran’ny tany  izany ; Indrindra eo amin’ny fomba amam-panao sy ny maha izy ny faritra iray . Ireo Zohy manan-tantara eto Madagasikara ihany koa dia maneho izany. Ny Zohy ao Ambatoharanana,  avaratr’Ambilobe  sy  ny reniranon’i Manenjeba, 2 Km ny halavany ary 700 m ambanin’ny tany. Ny harambaton’ny Ankarana.
26
        Be ny fikarohana vita mikasika ny mpihavy sy ny  teto ary namela faritra misongadina izany fa nisy tokoa ny olona tamin’ireny zohy ireny izay nataony fierena sy niafenany ary nipetrahany.
                   Io Ambatoharanana io dia 18.100 Km ny halaliny sy ny hadiriny. Antsatrabonko 10.400 Km ambanin’ny tany, Besaboba no azo lazaina fa vitan’olombelona lava indrindra teto amin’izao tontolo izao 3.700 Km izay avaratra atsinanan’i Mahajanga no misy azy ; tamin’ny Taona ( 1982 ) izany. Ibity ihany koa dia lava-bato sokay lehibe, anaty vato “ Quartzite ” eto ambonin’ny tany  lehibe  indrindra, mangatsiaka be ny rano ao ary tena marary kibo tsy fidiny ianao raha sendra tafatsoboka ao ny tongotrao. Mitsinjo ao avaratry Toliary , iny
tampon-tanety iny .
Ilay Lavaka Beompy izay 100 Km ny habeny. Andranovory  avaratry Toliary  ihany koa dia ahitana lavaka lehibe mitovy amin’ny vovo  fatsakana fa saingy tsy misy rano. Tolikisy any amin’i Onilahy 160 Km jerena avy aty ambony dia lalina dia lalina  sy tena kizo tokoa.   Ny Zohy Kelifely, Ankara, Bemaraha, Anja izay any atsimon’ Ambalavao  ; amin’iny lalam-pirenena fahafito  iny . Izy ireo dia azo heverina fa nisy olona fahiny ary voaporofo izany noho ireo toetoetry  ny Zohy ka mbola nahitana ny fomba amam-panaon’ny  olona tamin’izany , ka nampiasainy nataon’ny fitaovana toy ny : ( Vakim-bilia, vakim-bilany ary taolana maromaro ).
Vakim-bilana sy ny fitaovana nampiasaina tamin’izany fotoana izan
Vilany nampiasaina tany Vohimaro
27
“ Ny Firenena anankiray dia manana ny tantarany sy ny mampiavaka azy . Isika ihany no tokony hitrandraka izany fa tsy ny vahiny hafa Firenena ”
“ Tsy avelako ho maty hasina na ho very hasina ny maha Gasy ahy . Ahy Madagasikara ka tsy tokony hanary ny ilo mby an-doha ”
Ilay renirano lava indrindra eto Madagasikara ity aseho antsika eto ity
28
d-Ireo lavaka hita eto Madagasikara :
Lava-bato an’isan’ireo lehibe indrindra eto Madagasikara ireto
        Io Lava-bato ambony hitantsika io dia any Anjohibe Mahajanga
                        Beompy tazanina avy aty ambany
    
                                                                  Fambolem-bary any Asia izy ity
29  
Fambolem-bary any Betsileo
         Ao Betsileo ohatra ny fomba fambolem-bary an-kavoana izay mampalaza azy, toa miendrika an-tanan-tohatra dia nolovainy tamin’ireo razany, monina any Java, faritra iray any Indonesia.
Raki-tsoratra sy fomba fanoratra ary fampitahana ny soratra
Ny endriky Sorabe teto Madagasikara
30
1.5  Ny Vondron’olona 18 :
        Raha ny tena marina , dia tsy 18 ihany ny Foko misy eto , fa mihoatra an’io isa io raha jerena tsy miangatra . Saingy ireo aloha no nalaza sy natanjaka ary lehibe indrindra . Tao ihany koa ireo nanampy ny natanjaka tamin’ireo ady an-trano sy fifamonoana nisy teto .
                Ireo vondron’olona 18 ireo dia mitsinjara ao anaty rafi-piaraha-monina tsy mifanalavitra fa mifanakaiky ihany, ary heverina ho iray ihany no nisehoany. Ireto ary ireo vondron’olona 18 ireo : « Antaisaka, Mahafaly, Bara, Betsileo, Merina, Bezanozano, Sihanaka, Tsimihety, Antakarana, Vezo, Antambahoaka, Tanala, Antaimoro, Antaifasy, Antanosy, Betsimisaraka, Sakalava, Antandroy. »
           Ireo vondron’olona ireo dia niaina tamin’ny fiteny iray azon’ny rehetra ifampiresahana sy nifaneraserany.
Andeha ary ho zaraintsika ao anaty faritra tsirairay avy izy ireo :
Faritra avaratra : Antakarana
Faritra andrefana : Sakalava
Faritra atsimo : Betsileo, Antandroy
Faritra atsimo andrefana : Vezo, Mahafaly
Faritra atsimo atsinanana : Bara
Faritra atsinanana : Betsimisaraka, Antambahoaka, Antaimoro, Antaifasy, Antaisaka, Antanosy, Tanala
Faritra afovoany : Merina
Faritra avaratra Atsinanana : Tsimihety, Bezanozano, Sihanaka
Tsy hoe, tsy nisy ireto vondron’olona ireto : Antalaotra, Betanimena, Vakinakaratra, Vakiniadiana, Taimorona, Masikoro, Mikea  , Zafimaniry ; fa tafatambatra tamin’ireo Foko lehibe nanodidina azy, kanefa mbola mitazona tsara ny maha izy azy tsirairay , na dia tafaharo aza.
( Marihana fa tsy misy Foko na  « Tribu » teto fa karazana vondron’olona na « Clans » no nisy )

1.5.1   Ireo rafi-pitondrana nisy :
               Fahagola dia tsy mbola nanangana Mpanjaka ny vondron’olona  fa  ny Zokiolona no nifehy ny isam-pianakaviana, ary ny Loholona no nifehy ny isam-bondrona  na ny isam-bohitra fa tsy dia nisy rafi-pitantanana manao ahoana akory . Taty aoriana kosa dia nisy telo ny rafi-pitondrana, izay voafaritra ho andriana no afa- manjaka, ny vahoaka  ho teni-miera ary ny mpanompo mba hampanompoana.
          Tamin’ireo vondron’olona ireo dia nisy ny fanjakana 18 teto anivon’ity Nosy ity. Fanjakana  izay  tsy  mari-toerana  fa  niady  an-trano, nifamabo,  niady  fahefana  sy  nitady voninahitra.  Ny  dera sy  ny laza moa tsy hita ho tenenina intsony. Ny hany azo ambara, dia ny Fanjakana niorina teto Imerina ihany  sisa , no lasa lavitra kokoa.

31
1.5.1.2 - Ny  Fanjakana Hova
              [ Ny fikarohana izay natomboka efa ho folo-taona lasa izay , dia nampanjavozavo ny tena fiatombohan’ny fanjakana teto amin’ny Hova . Hova ; hoy aho satria tsy mbola nisy fanjakana Merina tamin’izany , satria ireo noheverintsika hatramin’iany fa ny  vazimba no tompon’ny tany teto ampovoan-tany , izay rakotr’ala matevina . Ekena ny fahamarinan’izany kanefa mampanahy be ny mampitombina ; satria izay olona tonga teto dia nambara fa Vazimba avokoa . Tsy azo lavina kosa anefa ny fahatongavan’ireo olona hafa Firenena tonga , ka nivahiny sy nitoetra teto ary tafaharo ka lasa olom-pirenena Malagasy izy ireny . Maro ireo lova-tsofina hita sy voasoratra izay nataon’ireo manam-pahaizana tamin’izany ; na ny Pretra ; na relijiosy sy ny hafa koa . Raha nitrandraka an’izany ny tenako dia tena resy lahatra tanteraka , fa tsy misy fihasamihafana manao ahoana ireny lova-tsofina ireny , ka ny lova-tsaina aterany no nangalako izao fikarohana izao . Mety tsy hahafa-po anao anefa izany ary mbola mahazo manao fikarohana ianao na hiainga amin’izay efa vitako na hanova tanteraka azy . Tsotra ny antony , manana safidy malalaka ny olona tsirairay amin’izany seha-pikarohana ataony , satria izay no maha voka-pikarohana azy . Eto izay dia miteraka ady hevitra : Iza io Andrianizinizina , izay velona teo anelanelan’ny  taon-jato faha 13 sy 14 : 1250 - 1350 , izay voalaza fa vazimba voalohany tao Fanongoavana io . Andrianerinerina ihany koa anefa izay ambaran’ireo lova-tsofina fa nitsotsorika avy any an-danitra , izay tsy azoko inoana mihitsy aloha ny fahamarinana , dia velona teo amin’ny taon-jato faha 12 : 1220 - 1320 ; Manaiky ny fisiany aho ary miteny ho azy ny lova-tsaina naterany ka tafapaka ato anatiko . Izy io indray avy eo no niteraka an’Andrianamponga . Ireo lova-tsofina maro ireo dia samy maneho an’Andrianamponga avokoa , fa saingy ny fiandohany no tsy hita be ny ihany . Andeha ho fantarintsika izany lova-tsaina sarobidy izany : Voalohany ary = Andriandravindravina , no vazimba voalohany tao Ambohitsitakatra , izay avaratr’Ankaratra, ary milevina ao izy . Niteraka telo izy ka ireto avy ireo : Andrianoranorana no lahimatoa ary nampakatra an-dRamasovoariaka , ka lasa nifindra monina any Maroantsetra . Niteraka izy ireo ary Ramarobe no anarany . Andriamanjavona kosa no faharoa izay nanorom-ponenana tetsy Angavo , ny fahatelo kosa ; dia Andriananjavonana , ka teo Anandribe , izay akaikin’Angavo ihany no nanorenan’ny tanànany . Nampakatra an’Andriambavirano , araka ny tantara io Andriamanjavona io , izay lazaina fa avy any an-danitra = tsy azo ekena aloha ny fahamarinan’izany , fa araha , nohalalinina ny fisehoan’ny tantara , dia karazan’ireo olobe mahay zavatra izy , toy ny majika sy izay mifanohitra amin’ny tena zava-misy marina , na ihany koa manan-jina . Izy ireo no niteraka an’i Zanahary , izay nikasaka sy nanorom-penanana teo Ambohijanahary ary milevina ao an-tampon’Ambohijanahary  ( io ambony atsimon’i Mahamasina ) .
32
             Zanahary indray kosa niteraka an-dRafaravavy , teo Farihy izay ambany avaratry Merikanjaka . Rafaravavy kosa , dia nanan-janaka efatra mianadahy : Andriampandrana , tao Ampandrana no voalohany ; Rafaramahery , izay vavy faharoa kosa , nijanona tao Ampandrana ihany ; Ratsiseranina no fahatelo , ka tao Andraisisa izy no nitoetra , eo akaikin’Ampandrana ihany ; Rafohy , izay vavy fahatelo no namarana azy , nonina ao Merimanjaka . ( Tsara ny manamarika fa ny tao Ampandrana dia ireto : Andriampandrana ; Rafandrandava ; Rafandrampohy ; Rafandramanenitra ; Rafaramahery = samy milevina ao Ampandrana avokoa izy ireo .
            Raha hiverenana kely ny teo aloha , izay mahakasika an’Andriamanjavona sy Andrianoranorana , dia hita fa resaka hanina kely no namoizana ny fizokiana , satria nahoana hoy ianao ?  Naleon’Andrianoranorana , izay zoky rahateo , ny trandraka izay azon’izy sy Andriamanjavona , zandriny , toy izany ny tany . Ka Andriamanjavona , araka izany no tompon’ny tany ary nitondra ny fanjakany , izay navelan’ny rainy Andrianandravindravina .) Andao kosa ary hirosoana ny tantara : Io Andriampandrana ,izay voaresaka io, dia efa nandalo tao Alamanga na Antananarivo ankehitriny , ary nanangana orimbato lehibe tao izy , izay naorina tao an-tampony ; ary nomena ny anarana hoe : Ambatondrafandrana . Raha tsy diso aho , dia ilay toerana misy ny fitsarana tamin’izany , io toerana io ; izay eo avaratr’Andohalo ankehitriny . Rafohy kosa dia namonjy an’i Merimanjaka sy Alasora . Rafaramahery kosa dia niteraka an-dRamavobe , ary io Ramavobe io , no nihavian’Andrianamponga , ka naterina tany akaikin’ny sampanana izay akaikin’Ambohimahatakatra . Izy indray no niteraka an’Andriandranolava , izay nitoetra tany Ambatomanoina = akaikin’i Sadabe angamba . Milevina ao izy ary miaraka aminy ao Rabolobolo sy Andrianambolo , izay samy vazimba . Andriandranolava , no nisehoan’ny fanjakana ifanoavana , izany hoe : Ny Iray manjaka ary ny iray kosa manoa . Mbola ny zoky ihany teto no nanoa ny zandriny . Izy io no tompon’ny Kabary sy niandohan’izany ara-tantara . Rafohy kosa dia niteraka an-dRangita ary Rangita kosa dia mirahalahy no naterany : Andriamanelo sy Andriamananitany . Andriamanelo tao Alasora ary Andriamananintany kosa tao Ambohitrandriananahary . Rafohy sy Rangita no niavian’ilay teny hoe : “ Ny Alakamisy an’Andriamanelo ary ny Zoma an’Andriamananitany ” Niova indray ilay hafatra tery aloha . Ny Fanjakana Arindra no noheverina fa hatao eo amin’ny Fanjakany . Zoky aloha vao ny Zandriny . Ny raiamandreny no manendry izay hitondra ny fanjakana . Andrianampoinimerina , izay nanjaka tokana teto Imerina ihany koa no nampihatra izany , tamin’Ilaidama zanany sy i Mavo , izay lasa vadiny . Izay no nahatonga an’i Mavo , nisavika ny fanjakana rehefa maty Radama I .]
33
                    Mety hampiteraka savorovoro-kevitra izany tantara izany . Izay tena niavian’Andrianamponga marina , azo heverina ve ny fahamarinana raha toa ka io tantara io no tetiarana niavian’ny mpanjaka teto amin’ny vondron’olona atao hoe : Hova . Izay lasa fanjakan’Imerina . Rafaramahery , izay niteraka an’Andrianamponga no mampisy ahiahy , kanefa lazaina fa niteraka an-dRafohy izy io . Andrianamponga : 1350 - 1380 ; talohan-dRafohy : 1500 - 1540 . Iza ary no hanorenana ny tantara hoy ianao ? Io Rafaramahery io dia nampakarin-dRafandramanenitra : 1480 - 1500 . Izay ilay noresahako tery aloha hoe : Lova-tsaina ilay izy . ( Ireo daty izay hitanao ireo , dia tsy hitanao amin’ny voka-pikarohana nataon’ireo talohako fa izaho no namaritra azy .
Antaninarenina ihany koa , teo anelanelan’ny taona 1869 - 1898
34
        Ny taon-jato faha 13, ny taona 1220 - 1320 , dia Andrianerinerina : no nanjaka teto Imerina voalohany. Nodimbiasan’Andriananjavona : 1320 - 1350 izay nifidy  an’Angavo Atsinanana, hanjakana. Andrianamponga : 1350 - 1380, indray avy eo no nanjaka ka nanorina ny fanjakany tao Fanongoavana, izay nodimbiasan’Andrianamboniravina: 1380 - 1400, izay nanjaka tao Ambatondrakoriaka. Andriampandrana : 1400 - 1420 , kosa no nandimby azy ka nifidy ny tao Ampandrana  atsimo , hanjakany, ary nifandimby nitondra  sy nanjaka teto Imerina fehizay ny taranany:
Rafandrandava : 1420 - 1440
Ramasindohafandrana : 1440 - 1450
Rafandrampohy : 1450 - 1480
Rafandramanenitra : 1480 - 1500, izay naka vady an-dRafaramahery, ka niterahany an- dRafohy : 1500 - 1520 , ary Rangita  : 1520 - 1540, nanambady  an-dRatsiseranina  no  namarana  ny  fanjakana  tao  Ampandrana , satria  izy dia nanorina ny  fanjakany  tao  Imerimanjaka.
Ny taranak’i  Andrianamboniravina  sy Andriampandrana no niandohan’Imerina izay  nandova  fanjakana,  fa  ireo taranaka izay nanoa kosa dia lasa namonjy an’i Bezanozano sy tany Maroantsetra; dia ny taranak’i Andrianoranorana sy Andriandranando .
         Nizara vohitra 4 lehibe ny teto am-povoan-tany ary samy nanana ny Mpanjakany  sy  ny  rafi- panjakany  izay nifampifehezany ny fanjakana tsirairay avy.
Ny tao Imerimanjaka ( Ampandrana ) :
Rafohy sy Rangita , no vy nahitana ny Fanjakana arindra teto Imerina, Izay Fanjakana nifandovana. Roa ny zanaky Rangita nandova  Fanjakana, ka ny zokiny Andriamanelo , aloha no tompony ka nampanjakaina, vao ny zandriny Andriamananintany. Saingy maty izy io, fa ny zanany Andrianamboninolona dia nanjaka teny Analamanitra fahiny na Ambohitrombihavana amin’izao fotoana izao , ka tsara ny manamarika an’izany, izay marihako etoana fa tsy moramora ny nahitana ny tantara .
Ny tao Alasora :
Andriamanelo : 1540 - 1575 .
        Maitsoanala, zanakavavin’ny Mpanjakan’Ambohidrabiby, no vadiny. Izy no nampiray ny Fanjakan’Ambohidrabiby amin’ny Alasora ho Fanjakana iray. Naharitra 35 taona no nanjakany.
[ Indro misy fanampin’ny tantara , izay tsy tokony ho adinoina ho an’ny taranaka . Hita sy voatahiry tao amin’ny tranokalan’ny Minisiteran’ny Kolontsaina ]
35
      Lasa mpanjakan’Alasora i Andriamanelo, zana-dRangitamanjakatrimovavy, rehefa naharesy sy nandroaka ireo vazimba tao. Fomba nentiny nampitombo sy nanitatra ny fanjakany avokoa na ny ady nampiasa hery na ny fitadiavana fihavanana amin’ny alalan’ny fanambadiana ifanarahana. Noho izany indrindra dia nanatona an-dRabiby tao Ambohidrabiby i Andriamanelo mba hangataka an- dRamaitsoanala zanakavavin-dRabiby ho vadiny. Neken-dRabiby izany na dia napetrak’Andriamanelo ho fepetra aza ny handraisany izy sy ny taranany ny fanjakan’Ambohidrabiby , ao aorian-dRabiby. Tamin’ny andron’Andriamanelo no nahitana voalohany ny fandrendrehana sy ny fanefena ny vy , ary tany Amoronkay, atsimon’i Mantasoa, no nangalana izany vy izany. Nampiasain’ny olona tao Ambohidrabiby , ho  fanamboarana taozavatra ny vy: angady nihadiana ireo hady natao manda, fisisika namakiana ny vaingam-bato nanaovana : fasana ; lefona; rojo namatorana olo-meloka ; fantsika namantsihana lohan-trano; hidin-trano savily; karetsaka; fanalahidy…; fitsindrona nitonoan-kena sy kitoza, …
            Niteraka an-dRalambo ihany Andriamanelo sy Ramaitsoanala nony farany na dia nanana olana tamin’ny fiterahana aza. Teraka ny voalohan’ny volana Alahamady tao Ambohibaoladina, tsy lavitra an’Ambohimalaza, izy ary lasa mpanjaka , nandimby  an-dRabiby  raibeny  , tamin’ny taona 1575.
Nataon-dRalambo ho renivohitr’Imerina i Ambohidrabiby mba hahamafy orina ny fanjakany. Bibidia ny jamoka tamin’izany. Novain-dRalambo ho omby ny anarany ary nampianariny hamolaka io biby io sy hihinana ny henany ny olona.
Ny tao Ambohidrabiby :
            Ralambo : 1575 - 1610  
               Zanak’Andriamanelo,  nisolo an-drainy ary nanjaka tao 35 taona ihany koa. Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina izy  ary namerina indray an’Ambohitrabiby ho renivohitry ny Fanjakany izay nafindran-drainy tany Alasora. Izy ihany koa no nampihinana ny henan’ny Jamoka  na  Omby voalohany ny vahoakany.
Nahery ny Fanjakany noho ny fananany basy. Izy no vy nahitana ny firavoravom-panjakana natao hoe :  « Fandroana »  na  ny  « Asaramanitra » ; azo lazaina fa niadana ihany ny fitondrany satria tsy mbola nisy fikomiana firy sy fifandrombaham-pahefana tamin’izany . Fa tena fifandimbiasam-panjakana .
36
[ Fanampin’ny tantara : Ingahy Razefa , mpiandry Rova ]  Tsiahy mahakasika ny niforonan’ny tanànan’Ambohidrabiby . Ao avaratra atsinanan’Antananarivo no misy ny vohitr’Ankotrokotroka. Vazimba no  tao hatramin’ny taonjato faha 14 sy faha 15. Halan-kotroka io toerana io noho izy rakotr’ala sy lobolobo tanteraka. Nisy farihy teo an-tampony. Tany amin’ny taonjato faha 16 , di any taona 1500 , tany  ho  any  izany , dia nivezivezy teny amin’iny faritra iny Rabiby, Andriandahy Arabo avy any Kaloy, niaraka tamin’ny hova mpanotrona azy. Nanapa-kevitra  honina tao Ankotrokotroka izy ireo ka dia noroahiny ny vazimba nipetraka tao. Nanavao ny tanàna sy nanorina rova tao Ankotrokotroka Rabiby rehefa natsangan’ny  tao ho mpanjaka. Nototofany koa ilay farihy ka lasa nivoaka loharano ny toerana ambany sasany. Nampitondrainy ny anarany ny tanàna ka lasa hoe :  Ambohidrabiby. Samy nitondra fampandrosoana ho azy avokoa ireo mpanjaka efatra nifandimby tao Ambohidrabiby: Rabiby
( 1540 (1500) - 1575 ), nanova an’Ankotrokotroka teo aloha ho Ambohidrabiby; ary nivoatra dia nivoatra ny tanàna . Ralambo ( 1575 - 1610 ), nanao azy ho renivohitr’Imerina; Andrianavalonimerina ( 1710 - 1748 ), tsy nampandefitra ny soa ho an’ny tanàna; Andrianavalondambozafy ( 1748 - 1767 ), mpanjaka farany tao. Ny Andriamanjaka hono tsy manam-pady noho ilay hoe :  fanjakana tsy afindra .

37
                  Nanambady an-dRabehavina izay zanak’anabavin-dRabiby izay nanana anjara fanapahana tao Kaloy tamin’Andriamamilazabe , andriana avy eny Vodivato Ralambo. Niteraka mianadahy dia : Ravaomasina sy Andriatompokoindrindra izy ireo. Noho ny tenin’Andriamanelo dia niroso tamin’ny fanambadiana an-dRatsitohina izay zanak’anabavin-drainy ihany koa izy avy eo ary dia niteraka an’Andrianjaka. Ralambo ihany no nandamina ny fitoeran’ny olona tao an-tanàna.
              Naoriny teo an-tampon-kavoana , ampovoan-tanàna avy any atsinanan’ny kianja fikabariana ny lapa nitoerany. Napetrany manodidina azy kosa ireo havany sy ireo olom-panjakana ary ny sasantsasany amin’ny vahoaka. Ny Zanakarivo na  zana-bahoaka , izay mpanompon’ny mpanjaka rahateo no nataony teny amin’ny ilany atsinanana. Ireo mpanolotsain’ny mpanjaka na ny Zanadonia , taranaka fahafito, taranak’Andriandoria no tamin’ny ilany avaratra. Ny Ambodifahitra no tamin’ny tapany atsimo. Nofaritan-dRalambo ho fankalazana ny fetin’ny fandroana ny volana alahamady. Fanazavana ny volana alahamady hita eny Ambohidrabiby : Nitondra fiovana teny Ambohidrabiby ny mpanjaka Andrianampoinimerina tamin’ny fotoana nanjakany teto Imerina. Napetrany teny Rasendrasoa vadiny voalohany, izay milevina ao amin’ilay fasana eo akaikin’ny fasan-dRabiby ilay razan’andriana .
Nanjary feno trano ny tanàna. Niorina koa ny tsena teny an-toerana. Nataon’Andrianampoinimerina hoe :  «  Hasin’Imerina » i Ambohidrabiby tamin’ny taona 1797 noho izy naneho fiombonana sy fitambarana. Nisafidy ny ho hovalahy kosa ny olona teny fa tsy nety natao andriana.
38
Ny tao Analamanga :
Andrianjaka : 1610-1630
No nandova Fanjakana, te hametraka an’Analamanga ho renivohi-panjakany ka nanafika ny Vazimba tao. Resiny noho izy nampiasa vy manidina ( Lefona )
Nametrahany 1000 lahy ary raikitra ho Antananarivo noho izy an-tanàn’ny arivo.                                          Nonina  sy nanjaka    nandritra  ny 20 taona. Nilamina ny fitondrany ary tsy nisy tomika , satria niadana ny ambanilanitra . Nifandimby nitondra izany ny taranany,              Nandimby an-drainy Andriantsitakatrandriana : 1630 - 1660 ,  nanao ny zandriny Andrianjakanavalona tetsy Alasora ho fahavalony. [ Miteraka ady hevitra ny mahakasika ny daty nanjakan’ireo mpanjaka ireo , fa asiana tovana izy ity , ka samy mandray izay tandrifiny fa ny ahy , dia fikarohana niainga hateo amin’ny mpanjaka Andrianerinerina : 1220 - 1320 , ny kajy ; ary tsy nivaona izany ]
               Raikitra ny ady. Resy ity zokiny, ary ny mpandresy kosa niova ho Andriamasinavalona :  1675 - 1710 , Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina noho ny fananany an’ilay mpanolotsaina avo lenta sy hendry ary lalin-tsaina , dia tsy iza fa Rainandriamampandry. Tia zanaka loatra ka nizara efatra ny Fanjakany tamin’ireo zanany na dia efa nanarin-dRainandriamampandry  aza. Fahoriana ho an’ny vahoaka izany noho ny ady an-trano niseho voalohany teto amin’ny tantaran’ity Nosy mamitsika ity . Nanjaka 35 taona izy.
( Fanamarihana: Noheverina ho teo anelanelan’ny  taona : 1630 - 1660 no nanjakan’Andriantsitakatrandriana izay nandimby an’ Andrianjaka  rainy. Ary ny mpandova azy Andriantsimitoviaminandriandehibe  dia azo heverina ho teo anelanelan’ny taona : 1667 - 1675.
Andrianjakanavalona , izay zandrin’Andriatsitakatrandriana dia nanjaka tamin’ny taona : 1675 - 1710. Izy ilay niova ho Andriamasinavalona. Azo heverina fa efa nisy Fanjakana roa izay nisian’ny ady an-trano teo amin’ireo Mpanjaka mpihavana ireo.[7].)
                Mbola nizara Vohitra 4 lehibe , ny  teto Imerina, saingy Ambohimanga  sy Antananarivo , no nisolo an’Imerikanjaka sy Analamanga , satria voafafa tao anatin’ny tantara saingy tsy hay kosehina kosa .
Ambohimanga :
              Vohitra iray natao hoe : Ambohitrakanga , izy io fahizay satria feno hadivory sy rakotra ala ary zava-maniry dia tao ary nisy vorona mitovy amin’ny akoho atao hoe akanga , ary tena feno azy tao fahizay . Avo dia avo ny toerana ary nahatsinjovana ny vohitr’Analamanga fahiny sy ny lemaky Betsimitatatra ary Laniera .




39
             Ireto Mpanjaka ireto izay nanomboka hatreo amin’ny nizaran’Andriamasinavalona ny taona 1710 ny Fanjakana , tamin’ireto zanany 4 sy noho Ambohimanga nipoiran’ilay Mpanjaka tokana teto amin’ity Nosy ity dia novinavinaina ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , ny nanjakan’izy ireo teto Ambohimanga. Andriatsimitoviaminandriandrazaka, izay zanaky Andriamasinavalona ary no nanjaka tao Ambohimanga , rehefa nozarain’ity rainy ny Fanjakana. Ankeviny ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1730 , no nanjakany, ary naharitra 20 taona izany. Azo heverina fa nanjaka tao anaty fahasarotana izy noho ny ady an-trano nihanahery vaika tokoa. Nondimbiasan’Andriambelomasina izay zafikelin’Andriamasinavalona, anefa Andriatsimitoviaminandriandrazaka , izay heverina ho teo anelanelan’ny taona 1730 - 1770 , no nanjakany ary naharitra 40 taona teo ho eo no naharetany. Andrianjafinandriamanitra , no nandimby ity rainy izay teo anelanelan’ny taona 1770 - 1787  izay nanjaka 17 taona.
Antananarivo :
Andrianjakanavalomandimby Teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , no nifidy an’Antananarivo , rehefa nozarain’Andriamasinavalona rainy ny Fanjakana. Tsy  adino akory Andrianamboatsimarofy , izay tsy fantatra marina ny fotoana nanjakany noho ny fanjavonan’ny tahirin-kevitra momba azy . Fa nalefa sesitany na maty tany Fenoarivo  izy ary nondimbiasan’Andrianampoinimerina izy avy eo.

Ambohidratrimo :
            Andriandambonavalona , no  nanjaka tao. 1710 -…
Andriamananimerina  nondimbiasan’Andrianavalonimerina
Tsy azo adinoina anefa ireo Fanjakana nadinika nahazo aina tao anatin’izany ady an-trano izany. Izay nanerana ny tanàna teto Imerina :
Andrianatoara : 1720 - 1735 , izay nanjaka tao Alasora
Ratsimanjaka  : 1712 - 1740 , nanjaka tao Anosiarivo
Andriampalimanana  : 1747 - 1759, nanjaka tao Tsirangaina
Ramaromanompo :  1763 - 1780, nanjaka tao Fenoarivo
Andrianamboniravina : 1750 - 1770 sy Andriandranovola  : 1770 - 1785 , nanjaka tao Ambohimasimbola
Andrianamponga: 1769  - 1785,  nanjaka  tao  Fanongoavana
Ny tao Arivonimamo : ( Imamo )
                  Andriambahoakafovoanitany nanjaka tao Manazary, izay nondimbiasan’Andriatsiahofa
Andriamanjakatokana  , izay hafa reny kosa no nanjaka tao Ambohinihaza
Andriantomponimamo , no nanjaka tao Ambohitromby.


40

              ( noheverina ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , ihany koa no nisian’ny Fanjakana  nadinika  tany  Imamo. Nanafika an’ireo Fanjakana  nadinika  sy  nitsitokotoko  ireo  Fanjakana 4 lehibe. Izay rainy sy zanany ary rahalahiny. Ka te hamondrona azy ireo ho Fanjakana tokana sy lehibe teto Imerina. Naharitra teo anelanelan’ny taona 1540 - 1787  izany  hoe : 247 taona ny ady an-trano teto an’ivon’ity Nosy ity.
[ Ity misy fanampin’ny tantara , toa mampisalasala raha ny vokatry ny fanadihadihana, kanefa mamantsika tanteraka sy mampitombina ny tantaram-pirenena ihany . Izy ity dia nokarohiko tao amin’ny Tantaran’andriana , izay nosoratan’i Pere Callet , amin’ny maha Vazaha Frantsay azy dia atahorana ihany ny mety ho tsy fifanojoan’ny lova-tsofina sy ny soratra ary ny mety ho naha samy hafa ny fanambarana tamin’ny tanàna roa na telo na maromaro ]
Andriana tao Fondanitra ao Mamo :
Andriantomponifonesandahilehibe
Andriantomponatsimondrano
Andrianatodimangampivovo
Andriamarotafika
Razakanatrimo , izy dia zafin’Andrianatodimangampivovo , izay nanjaka tao Ambohitrambo na ( Imamo ) Ankehitriny .
Raha jerena tsy mitongilana anefa ny tantara , dia : Io  Razakatrimo  io  kosa no  vadin - dRamasidrazana, zanak’anabavin’Andrianampoinimerina ; izay niteraka an-dRamoma ka nanjary Ranavalona  Faharoa  taty aoriana .
Andrianamboarinandriamanitra, dia zana-drahalahin’Andriampoetsakarivo , izay tokony handova fanjakana .
Andriamarobasy dia mpanjaka tao Sahavondronina ny taona 1758
( Ambohitrambo sy Arivonimamo Atsinanana )
Andriandailoza , nanjaka tao Volafotsy  ny taona 1758
Ravaomanjaka ihany koa , izay zanakavavin-dRamaromanompo , dia lasa vadin’Andrianampoinimerina .
Andriampoetsakarivo , nanjaka tao Ambohibeloma  ( Miarinarivo ) ny taona 1758
[ Ity ambara sy tantaraina eto kosa , dia fanampim-panazavana mba hampahazava ny tantara  teo aloha : Hatreto dia ny lafiny ara-tantara sy ara-kolontsaina no nahafantarantsika an’Ambohidrabiby toy ny hoe teo Ambohidrabiby no nankalazaina voalohanytaty Imerina ny Fandroana sy Alahamady, teo Ambohidrabiby no nipoitra ny anarana hoe « omby », « Imerina » ary « Ambaniandro » ; eo Ambohidrabiby no tenomina ny lamban’ny mpanjaka merina nifandimby ary Ambohidrabiby dia iray amin’ireo tendrombohitra 12 masina eto Imerina. Anio kosa dia hamantatra an’Ambohidrabiby amin’ny lafiny arkeolojika isika satria dia manana ny mampiavaka azy eto Imerina ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojia.


41
               Marihina fa ny rovan’Ambohidrabiby dia faritra iray ao antampon’ny vohitr’Ambohidrabiby, faritra izay nisy ny lapan’ny mpanjaka, ny kianja fikabarian’ny mpanjaka ary ny fasan’ny mpanjaka mianakavy nanomboka ny taonjato faha -16 aty aorian’i Jesoa Kristy Tompo . Indreto ny santionany mampiavaka ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojika : Ny Rovan’Ambohidrabiby izay miendrika efa-joro , dia misy fidirana na fivoahana miisa 4 ka misy fidirana iray avy amin’ny ilany avaratry ny rova, amin’ny ilany atsimon’ny rova, amin’ny ilany atsinanan’ny rova ary amin’ny ilany andrefan’ny rova. Ny mpanjaka Rabiby tamin’ny taonjato faha-16 , taty aorian’i Jesoa Kristy Tompo, no nampanao ireo fidirana na fivoahana  miisa 4 ; amin’ny rovan’Ambohidrabiby, satria nirariany mba hivelatra amin’ny vazantany 4 eto Madagasikara ny fanjakana naoriny. Toa tanteraka izany firarian’i mpanjaka Rabiby izany satria tamin’ny mpanjaka Ralambo ( 1575-1610 ) dia lasa renivohitra ny “ Fanjakan’andriana merina ” ny vohitr’Ambohidrabiby ary Ambohidrabiby no renivohitra “ voalohany ” ny fanjakàn’andriana merina, fa talohan’izany dia “ fanjakàna vazimba ” no nisy taty anivon’ny riaka. Ary tamin’ny taonjato faha -19, izany fanjakàn’andriana merina izany dia niofo ho lasa “ Fanjakan’i Madagasikara ” rehefa nanoa ny “ Fanjak’andriana merina ” ny fanjakàna tamin’ny faritra sy foko maro teto Madagasikara. Heverina koa anefa fa natokana hidiran’ny karazan’olona araka ny andraikiny sy ny satany ary ny fombafomba sy fady ny tsirairay amin’ireo vavahady miisa 4 tamin’ny rovan’Ambohidrabiby ireo. Ohatra amin’izany, ny vavahady amin’ny ilany avaratra amin’ny rovan’Ambohidrabiby dia natokana hidirana sy hivoahan’ny Mpanjaka mianakavy sy ireo vahiny manankaja mitsidika ny Mpanjaka. Ohatra amin’izany koa, mety ho amin’ny vavahady amin’ny lafiny atsimo sy lafiny andrefan’ny rova no havoaka ireo heverina fa zavatra maloto avy tao anaty rova. Tsy toy izany kosa ny zava-misy amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 masina hafa eto Imerina satria dia saika fidirara na fivoahana  miisa 2 ihany no idirana sy ivoahana ao amin’ireo rova. Ohatra, hoan’ny Rovan’Ambohimanga , dia miisa 2 , ny fidirana na Fivoahana na  vavahady ao anaty rova ka  ny iray  fefy avaratra ny rova ary ny iray eo atsimo andrefan’ny Rova. Hoan’ny Rovan’Antananarivo dia miisa 2 ny vavahady ka ny iray eo avaratry ny rova ary ny iray ao atsimon’ny Rova. Tsy mitovy ny haavon’ny faritra ao anaty anaty rovan’Ambohidrabiby. Ahitàna an-tanatohatra miisa 3 ny faritra ao anaty rovan’Ambohidrabiby. Ny ilany avaratra manontolo manamorina ny lalana, ny ilany atsinanana manontolo, ny ilany atsimo atsinanana, ary ny ilany avaratra andrefana ao anaty rovan’Ambohidrabiby izay misy ny mozea ankehitrio sy ny fasan’i Rasendrasoa vadin’Andrianampoinimerina dia avo 1 metara , mihoatra amin’ny toerana misy ny fasan’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo ary ny kianja fikabariana sady famonoan’omby ao anaty rovan’Ambohidrabiby.

42

Ny ilany andrefana indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby dia iva mitaha amin’ny faritra misy ny fasan’ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo ary ny kianja. Marihina anefa fa tamin’ny taonjato faha -16 nanjakany Rabiby sy Ralambo dia heverina fa mitovy haavo ny faritra misy ny fasan’i Rabiby sy Ralambo, ny faritra misy ny kianja fikabarian’ny mpanjaka ary ny faritra nisy ny lapa , izay misy ny mozea ankehitrio , izany hoe ny haavon’ny faritra tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia tsy mihoatra ny haavon’ny kianja manoloana ny fasana misy ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo izay ao anaty rovan’Ambohidrabiby. Ny faritra andrefan’ny fasana misy an-dRabiby sy Ralambo kosa , dia mety ho efa iva mitaha amin’ny faritra misy ireo fasana ireo. Azo eritreretina ihany koa fa tamin’ny vanim-potoana nampitovy haavo ny faritra nisy ny lapa sy nisy ny fasan’ny mpanjaka tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia mety ho efajoro ny endriky ny rovan’Ambohidrabiby tamin’izany . Tamin’ny taonjato faha - 18 , tamin’Andrianavalonimerina nanjaka teo Ambohidrabiby na tamin’Andrianampoinimerina : ( 1787-1810 ) no nampiakarina ho 1 metatra , ny haavon’ny lafiny avaratra, atsinanana, atsimo ary avaratra andrefana ao anaty rovan’Ambohidrabiby araka ny ahitatsika azy, izay nisy ny lapa sy ny fasan’ny vadiben’Andrianampoinimerina. Ny ilany andrefana indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby no tsy nahitàna fampiakarana haavo. Izany fampiakarana 1metatra , ny haavon’ny faritra sasany tao anaty rovan’Ambohidrabiby izany dia nitarika ny fanaovana rarivato ny sisin’ny kianja fikabarian’ny mpanjaka eo afovoan’ny rovan’Ambohidrabiby sy ny fanasiana rarivato manodidina ny faritra ivelan’ny rovan’Ambohidrabiby amin’ny sisiny avaratra, ny sisiny atsinanana ary ny sisiny atsimo. Tsy mba nahitàna rarivato kosa ny sisiny andrefan’ny rovan’Ambohidrabiby. Mety ho nahatsikarika fiovana ihany koa isika ankehitriny ,raha ny faritry ny rovan’Ambohidrabiby no jerena , tsy lasa efajoro intsony, satria ny faritra eo andrefan’ny fasan-dRasendrasoa dia tsy tafiditra anatin’ny rarivato mamefy ny sisin’ny rova. Azo heverina fa finiavan’ny mpanjaka taty aoriana hampisongadina ny maha ambony laharana azy mitaha amin’ireo mpanjaka tranainy teo no anton’izany fampiakarana haavo ny toerana misy ny lapa tao anaty rovan’Ambohidrabiby izany. Na dia izany aza, notazomina ho faritra iva indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby ny ilany andrefan’ny fasana nitoera nametraha an- dRabiby sy Ralambo, izay toa maneho sy manamarina fa ny andrefana no toerana fanariana ny maloto , na ireo karazana fako na ny rano maloto ihany koa , teo amin’ny Ntaolo fahizay malagasy. Eo amin’ny lafiny avaratra atsinanana ao anaty rovan’Ambohidrabiby no nisy ny lapan’ny Mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Izany dia ahitàna taratra fa nanome lanja manokana ny zoro avaratra atsinanana izay antsoina ihany koa hoe :


43

  
          “ zoro firarazana ” na “ zoro alahamady ” ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Ny “ alahamady ” dia heverina ho “ anaram-bitana ” no nanaovan’i Rabiby azy tany am-boalohany vao lasa anaran’ny volana voalohany ; amin’ny volana 12 , ao anatin’ny taona. Marihina fa teo amin’ny fandaminana ny toerana iray dia noheverin’ny Ntaolo Merina ho toeran’ny fahefana ara-politika sy ny haja ny lafiny avaratra ary toeran’ny fahamasinana ny lafiny atsinanana. Koa ny zoro avaratra atsinanana izany no fihaonan’ny fahefana politika sy ny fahamasinana . Ao anaty rovan’Ambohidrabiby , any andrefan’ny lapan’i mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo no misy ny fasan’i mpanjaka Rabiby sy ny fasan’i mpanjaka Ralambo , ary ny fasan’andriana. Izany hoe tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia ny velona no nipetraka amin’ny lafiny atsinanana ary ny efa nodimandry kosa no napetraka amin’ny lafiny andrefana. Mifanohitra amin’izany kosa anefa no nisy teo amin’ireo tendrombohitra roambinifolo masina aty Imerina niorina tato aorian’Ambohidrabiby toy ny rovan’Antananarivo, rovan’Ambohimanga, rovan’Ilafy, rovan’Antsahadinta satria , dia eo antsinanan’ny lapan’ny mpanjaka na eo avaratry ny lapan’ny mpanjaka no misy ny fasan’ny mpanjaka. Amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 eto Imerina , dia manaraka fenitra ny filaharan’ny fasan’ny mpanjaka sy fasan’andriana izay mitandahatra avaratra-atsimo, koa ny fasan’ny mpanjaka tranainy indrindra na ny fasan’ny andriana ambany laharana indrindra no amin’ny atsimo indrindra ary ny fasan’ny mpanjaka farany , na ny fasan’ny andriana ambony laharana no amin’ny avaratra indrindra. Hoan’ireo fasana mitandahatra avaratra-atsimo ao anaty rovan’Ambohidrabiby kosa dia misy mampiavaka azy manokana satria dia ny fasan’i mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny zanany vavy iray , anisan’izany tena tsy foiny , no amin’ny lafiny atsimo indrindra, tsy izany ihany , fa eo avaratr’izany ny fasan’Andriandambotanimanjaka sy Ramaintsoakanjo sy Rabiby , Mety ho hitatsika ary amin’ny avaratra indrindra ny fasan’i Rasendrasoa vadiben’Andrianampoinimerina. Ralambo anefa nanjaka tao aorian’i Rabiby raibeny. Azo heverina fa noho ny antony manokana dia tsy natao teo avaratry ny fasan- dRabiby ny fasan- dRalambo fa natao teo atsimo. Toa manamarina fa araka ny anarantany, Ambohidrabiby dia vohitry Rabiby fa tsy vohitry Ralambo. Ny rovan’Ambohidrabiby dia nahatahiry ny endriky ny fasana taty Imerina nanomboka tamin’ny taonjato faha - 16 ka hatramin’ny taonjato faha -19. Hita ao ny fasan’i Mpanjaka Rabiby sy Ramaitsoakanjo vadiny ary Andriandambotanimanjaka zafikeliny niorina tamin’ny taonjato faha -16, aty aorian’i Jesosy Kristy Tompo , fasana iva tsy misy an-tanatohatra ary voadidina rarivato madinika tsy voapaika. Mifanila fasana na mety ho iray fasana mihintsy i Rabiby sy Ramaintsoakanjo vadiny ary Andriandambotanimanjaka zafikeliny.


44

         Ireo fasan’ny Mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny fasan’ny zanany vavy, fasana niorina tamin’ny taonjato faha -17 kosa , raha am-pitahaina amin’i fasan - dRabiby , dia avo, ahitana an-tanatohatra iray , voarary vato lehibe tsy voapaika ny manodidina. Mifanila fasana na mety ho iray fasana mihintsy ny Mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny zanany . Hita ao koa ny fasan’i Rasendrasoa vadiben’i Mpanjaka Andrianampoinimerina sy ireo taranany, niorina tamin’ny taonjato faha -19 , aty aorian’i Jesosy kristy, fasana nitambarambe, avo mitaha amin’ny fasan-dRabiby sy Ralambo, ahitana an-tanatohatra roa , voadidina rarivato lehibe voapaika ary misy tranomasina. Tsy fahita amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 masina hafa izany fiarahan’ny fasan’ny taonjato faha -16 sy faha -17 ary faha -19 , amin’ny toerana iray izany. Ny fihadiana lavaka natao tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia nahitàna vokatra maro. Santionan’izany ny fihadiana lavaka teo amin’ny kianja famonoana omby manoloana ny fasan-dRabiby dia nampiseho masoandro ireo akorandriaka maro izay karazan’akorandriaka nampiasaina ho vola fifanakalozana ara-barotra taty amin’ny faritry ny ranomasimbe indiana nanomboka ny taonjato faha -5 , talohan’i Jesosy Krisy ka hatramin’ny taonjato faha -13 , taorian’i Jesosy Kristy. Midika fa efa nifandray ara-barotra tamin’ny ranomasimbe indiana ireo vazimba ireo saingy tsy mbola nampiasa ny vola vy. Azo heverina fa ireo manendy , na vazimba mponina teo Ambohidrabiby talohan’i nahatongavan-dRabiby no nampiasa izany akorandriaka izany. Manarak’izany, teo amin’ny toerana voalaza fa nisy ny lapany  Rabiby sy Ralambo amin’ny ilany avaratra atsinanana ao anaty rovan’Ambohidrabiby, rehefa nohadiana 1m70 , dia  nahitàna taolan’ondry sy taolan’omby maro ary lavenona izay porofo fa nahandro sy nihinana ondry ny Mpanjaka Rabiby sy ny ankohonany ary nihinana omby ny Mpanjaka Ralambo sy ny ankohonany tao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Farany, nahitàna vakimbilani-tany voaloko manjarano misy haingony na tsy misy haingony maro ihany koa ny fihadiana lavaka 1m70, tamin’ny toerana voalaza fa nisy ny lapan’ny mpanjaka Rabiby sy Ralambo tao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Fehiny, ireo ohatra vitsy notanisaina etsy ambony dia ahitàna fa miavaka eto Imerina ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojika. Mbola voatazona sy voatahiry mandraka ankehitrio ny fandaminana sy ny fanorenana tao anaty rovan’Ambohidrabiby tamin’ny andron’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo, fandaminana izay manana antony ara-pinoana sy araka ny hasina sy araka ny fanandroana ary araka ny fijery ny tontolo , fanao tamin’ny taon-jato faha -16 , taty Imerina. Satria Ambohidrabiby no renivohitra voalohan’ny fanjakan’andriana merina tamin’ny mpanjaka Ralambo ( 1575-1610 ).
            Hita anefa fa tsy nitovy tamin’ireo lamina ara-panorenana nisy tao androvan’Ambohidrabiby ny fandaminana ny fanorenana tao anatin’ireo rova niorina taty Imerina tao aorian’i mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo.

45
        Araka izany, azo heverina fa nisy nanova ny fomba fandaminana ny tontolo araka ny fanaon’ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Ao anatin’izany anefa dia nametraka ireo mpanjaka nifandimby fa maro ny vohitra saingy Ambohidrabiby no « hasin’Imerina » Nalaina teo amin’ny = Firaketana : Ny Mpitandrina ; Ravelojaona . Ny nizara ny tantara kosa : Atoa Rainianjalahy Malagasy , teo amin’ny seraseran-tsosialy : Ifalina Kaonty Faharoa. Ny mpanoratra kosa no nanao ny fikarohana sy ny  fanadihadihana ]
46
a . 1. Ireo lalao teto Imerina fahizay :
Ireo Haihady teto an-kibon’ Imerina Fahizay  :
( Izy ity dia , notsongaina tao amin’ ny boky iray atao hoe : « Antananarivo Fahizay  »  izay nosoratan’i Rainitovo ) (...) Mandre ny horakoraka ny Andriana  Rabodonandrianampoinimerina  ka manontany matetika hoe : « Inona ihany izao kotaba be izao ? »  Ka hoy ny olona : Ny zanakao sy ny sakaizany, tompoko, no mifamely diamanga, « Ka mba voa ve Ikoto? »  hoy ny reniny. « Eny, voa ihany izy, tompoko  » - “ Andeha alao re hody ny zanako sangoa dia maratra ao  » - « Maditra ny zanakao, tompoko, ka tsy mety hody fa mbola hamaly ilay nahavoa azy, hono,  izy » - Ka hoy reniny : Lehilahy izany, fa raha kanosa tsy mba lehilahy  »  ( ... ).
Ny Haihady teto Imerina ; dia ny diamanga an - tehin - tanana .
a.2 Ny Daka : Ny zazakely mbola an-tanana iny aza sendrasendrain-dreniny amin’ny Diamanga sahady. Raha samy mitrotro zazakely izy roa vavy dia manao hoe :  avia hifamely diamanga, avia ary hifamely . Ary raha lahy sy vavy dia ataony hoe :  Iny ny vadinao, ity ny vady  . Hoy ny fanoharana :  Raha mahita ny valala mifanipaka aho dia mahatsiaro ny diamangan-janako .
Izao no anaran-daka : tsipak’ondry, tapi - rano, kopala, atongomby, solanga kitro, tsato - pe, kapatokana, kaparanjo, ambadika, antehin-tanana, matiroa, kapodranjo, dakan - tsoavaly, ambelisangodina, tohan - daka, kopalamanatrika, tohan - tanana, sambodaka. Tsy mba mamely io fa mikendry ny tongony hosamboriny, dia azerany. Ary ny matiroa, raha mamely ny ray dia ampirahiny, ka izay matanjako no mahalavo. Kolontsaina teto Imerina ny Haiady : ny Daka, ny Sidina ary ny Totohondry. Kolontsaina sy Haren - tsaina izany ka tokony hotandrovana sy velomina imaso .
a.3 Ny Dakabe : Ny fanaovan-daka dia eo Anjoma na Analakely, Isotry, Imahamasina, Andohalo, Ambanidia, Soanierana sy ny tanàna lehibe manodidina.  Mafy Daka hikoizana ireto Ambaniandro ireto ; hoy Lars Vig, misionera Norveziana niasa tao Antsirabe. Misy koa manao andiany maromaro hatramin’ny folo lahy na mihoatra handranto daka any ambanivohitra, toy ny eny Namehana na Ambohimanarina, dia izay reny fa misy malaza. Fa Namehana be nalazan-daka ary Ambohimanarina , be tovolahy matanjaka ka nahatonga ny fiteny hoe :  Dakan’Ambohimanarina , ka ny mpitan-damba avy no voa . Ireny mpiharan-daka ireny dia mihaika ny ao an-tanàna, fa tovolahy efa donto lahy daholo ireo. Ka raha daka milamina mifanitsy eo tsy laitra ireo, fa indraindray tezitra ny ao an-tanàna , ka anaovany ady ratsy , raha mamely afa-tsy daka, dia atao hoe ady ratsy , asiany totohondry sy langilangy ka be no maratra.
a. 4 Daka samy irery : Io no fampiseho-pahaizana fatratra. Ny Daka tamin’izany dia misy fampianarana hoatra ny any amin’ny sekoly. Mandany andro mifampianatra any an-tsaha ny tovolahy.

47
             Mikendry sy mihevitra izao famelezana sy fialana ary fanohanana rehetra izao. Ka misy tena ambony fahaizana ka hatonin’ny sasany ianarana. Efa tsy azo asiana ilay mahay izany, ary mahavoa izay tiany hasiana; ka raha ny tsy mahay no sandra azy, raha vao miainga ny tongotra dia ataony mitsingidina ery, na ataony torana eo. Ka tsy araka ny habe na araka ny tanjaka fa ny fahaizana no miady . Naharitra indroa na inteolo mahamasa-bary. Raha misy mamely lavo na mitolona na mamely totohondry, dia atao hoe manao ady ratsy, ka sarahina haingana; ary indraindray rafitra ady be ny andaniny avy. Indraindray koa misy torana na afa - nify, misy maty mihitsy aza.
b. Ireo tovolahy nalaza tamin’ny diamanga : Imaherimaso ; Itsizaraina; Ivoalavo; Ramahatra ; Isakalava ; Ijobo ; Itsiavela ; Ibevainga; Ratiaray. Ny tao Anjoma : Isoavakely ; Imamonjy ; Itsiravana ;  Ravoay, Rabevilany;  Ny tao Ambohimitsimbina : Ikotolahy ; Iambaro ;  Bevomanga. Ny tao Soanierana : Beahy. Ny tao  Mahamasina : Itsiorinasa. Ary amin’ny tanàna hafa dia samy nisy kalazalahy amin’ny daka toy ireny koa. Ny mahay diamanga anie tamin’izay dia manan-kaja sy deraina hoatra ny mahazo diplaoma ambony iny. Tsy misy malaza ho mahay diamanga hoatra ny zatovon’Iarivo taloha teto .
b.1 Ny Totohondry
« Totohondrin’Imerina tsy misy teny ierana loatra fa ady tezitra » , ka avy hatrany dia mafandramatra. Loza ny totohondrin’ny mahay, fa tsindroniny kely foana eny amin’ny handriny ka vaky hoatra ny voan’ny antsy, na mamoanjo hoatra ny vay miaraka amin’izay.
Tsy mba mamely afa-tsy amin’ny tarehy ny ady totohondry, ka be no boa-maso, vaky orona, afa-nify; ary raha eo amin’ny foto-tadininy aza no voa mafy, dia mikarapoka jihitra eo. Ary inoany fa be ody, hono, ireny mahavaky sy mahatorana ireny. Ny tolona tsy firy no mahay fa an’aina fotsiny izao ny azy.
48
1.5.1.3 - Ny Fanjakana Betsileo :[16]
            Midadasika sy lehibe ny Faritany nitoeran’ny Betsileo. Dia tapany atsimo sady avo toerana . 240 Km ny lavany ary 140 Km kosa ny sakany. Arindrano no niantsoana ny Betsileo fahizay. Toerana feno tendrombohitra izy dia :  Ambondrombe, Anerinerina, Lalangina, Iaody, Kiringy, Ifaha, Kipasè, Idondo, Tsitongambalala, Andringitra , izy ilay tendrombohitra faharoa avo indrindra eto Madagasikara.
Nizara ho Fanjakana fito lehibe sy natanjaka izy ireo :

Ny tao Lalangina :
           Nozaraina ho 4. Andoharano no tao atsinanana, Lalanginarivo no eo afovoany ary Mandranozemima ny andrefana izay mbola nivaky roa ihany koa, ka Mandranofotsy no ao atsimo ary Lafarivo no ao avaratra. Ny farany moa dia Avaradrano, atsimon’i Matsiatra no misy azy.
Ireto avy no Mpanjaka tao
Rasamboninjato , Andriana avy aty Imerina ary nanjaka tao Ankona
Rafianarana , izy dia rahalahin’Andrianatara I, izay nitondra an’i Lalangina sy Vohibato
Rahasamanarivo  : ( 1650 ) , izy dia zafin’Andrianatara I
Andrianognendragnarivo : ( 1670 )  zanany no nandimby an-drainy. Nanana mpihevi-draharaha isam-paritra izy ka:
Ratsiranaomby  , tao Analamena
Ramarompaompana , tao Mahasila
Raonimpilanjahavanela,  tao Mahatsinjony
Randrianaimalazahoandrainy,  tao Andrainjato
Randriakininkovolo ,  tao Ambohipo
Andrianiramamba ,  tao Lalazana
Ranakandriantsimanoko , tao Vinaninoro
Randriamahaimanjaka , tao Sanjoana
Raotoandroavola  , tao Ialamalaza
Ramalazandriana , tao Tsarafidy
Rasoafapehina , tao Ambohimaha
Ratateafo , tao Vohitsaombe
Ramasivanonjato, tao Vatofotsy. Izay ny amin’ireo andriana tompomenakely, napetraka   ho   mpihevi-draharaha isan- tanàna, izay nanamafy orina ny fahefan’ny Mpanjaka sy ny fihavanana
Raendratsara   : ( 1780 ) avy eo no nandimby an-drainy
Andrianognendragnarivo , ary ireto kosa no mpihevi-draharahany, izay nihen-danja tsy tahaka tamin’ny rainy.
49
Andriantsikely , tao Alanindro na Alananindro
Andriantsatria , tao Ankitsaka
Radiondrano , tao Ambohipanja
Andriatsimizarairery , tao Fandrandava
Ramanjatoivosoa , tao Vatomitatana
Ramananompizato , tao Ambohibarilena.
Raonimpanalina ,  zanany kosa no nandimby azy avy eo
           Nisy Foko maro nadinika tao dia : Zafindraraoto, Tokantsaotsa, Arabe, Voanty.
Andriambazizanakompanalina :  ( 1786 - 1829 )
anabaviny no  nanjaka nandimby azy . Mpanjakavavy hendry izy io nanjaka teo anelanelan’ny nanjakan’Andrianjafy, Mpanjakan’Ambohimanga sy Andrianampoinimerina , Mpanjakan’ny Madagasikara ary ny tapany nanjakan-dRanavalona I izy. Ary nanjaka 43 taona tao Lalangina.
Rampagnarivotomponogne : ( 1829 – 1859 ) , no nanjaka avy eo , saingy   izay misy milaza ihany koa fa izany Reniadalo  : ( 1859 –1884 ), izany no nandimby an-dreniny. Avy eo nondimbiasan-dRamaharoarivo :  ( 1884 – 1898 )
Maro ireo mpanjaka resiny Rahasamanarivo, razambeny dia:
Andriambahoamana , tao Ambatovaky
Andriamenabe ,  tao Akarimaso
Andriamarorosona ,  tao Ambatofinandrahana
Raimahidy na Rainimahidy ;  tao Fandrandava
Niady tamin’ny Tanala tao avaratra atsinanany izy saingy tsy resiny noho ny ody mahery nananan’ny Tanala
                             Mpanandro
Ny tao Manandriana :
Andriambatsatsa : (  1680 – 1730 ) nanjaka 50 taona, nandimby azy
Andriamanalinarivo : ( 1730 - 1750 ) nanjaka 20 taona. Nifandimby nitondra an’i Manandriana kosa ny taranak’ Andriamanalinarivo .
Raitezaompanarivo : (  1750 - 1775  ) nanjaka 25 taona
Ratsatsarivo : ( 1775 - 1885 ) nanjaka 10 taona
50
Andriamangoka : ( 1785 - 1795 ) nanjaka 10 taona
Ralaiarivony :  (  1785 - 1815 ) 30 taona no nanjakany, niaina sy nahita
an’ Andriambazizanakompanalina, Mpanjakan’i Lalangina ary Andrianampoinimerina  sy Radama I , Mpanjakan’i  Madagasikara. Nihanalemy ny Fanjakan’i  Manandriana taty aoriana satria tratran’ny fisaratsarahana.
Ralaimainty , no nandimby an-drainy ny taona ( 1815 - 1822 ) 7 taona monja no nanjakany. Nandimby azy kosa Andrianatara IV (  1822 - 1830 ) mba nihoatra heritaona tamin-dRalaimainty  ny azy ny Fanjakany.
[ Ity koa misy filazana hafa ( Tantaran’ i Madagasikara isam-paritra p : 302- 303- 306 .Randriamamonjy Frédéric ]
Ramasoandro  : Zanaky Ramakararo andriana Antaimoro izay taranaka Arabo nifindra avy tany Lameka no voalaza fa razamben’ireo andriana Betsileo nanjaka afa tsy tao Ambositra sy Fisakana irery hono.
Andrianatara  ( Ratomponiarivo ) : Taonjato faha 17
Andrianatara II ( Ralefona ) : Nanjaka tao Mandrombo
Ramasotrarindrano ( Raindratafika ) no nandimby azy
Andrianatara III  no nandimby an-drainy izay nanova ny Faritany tao Mandrombo ho Fihasinana.
Andrianatara  IV ( Rafogay ) no nandimby  an-drainy
Ramonjamanana   ( 1870 ) izay zafin’Andrianatara IV no nandimby azy, saingy tsy nanjaka fa natsangana ho Tompomenakely
Ny tao Isandra :
Ravelomposaina  : ( 1600 )
Ralambovitaogne :  ( 1654 )  : Izy io dia zanaka andriana avy any Mango. Izy dia zandry faralahin-dry Raompanarivoandranovolamena; Mpanjaka tany Mango any Anjanina. Nonina tao Ankaramila izy izay novany ho Ambohitrandrazana ary izy dia lasa niofo ho Ralambovitaogne , raha Ralambo fahiny no anarany. Ilay renirano natao hoe Volovandana dia novany ho Isandra mandraka androany.
Ramasimbanonony  : izy no nandimby an-drainy
Andriamagnalembetane ,  Izy ilay Ralaimanty fony fahatanorany ka niova anarana fony nanjaka nandimby an-drainy
Andriamanalina  II
Andriamanalina  III
Ralairivony  (  1820  )
Rajoakarivony  I
51
Rajoakarivony II ( Zafin’ny Mpanjaka Rajoakarivony I ) dia niara nanjaka tamin’ny rainy  Ramasimbanonony II , izay nitondra roa taona monja dia maty ka izy avy hatrany no nanjaka na dia mbola zaza aza , Ramavo  : Zokiny iray tampo no nandimby azy rehefa maty izy.
               Izy ilay niteraka  an-dRatovony  II  izay lasa Goverinora fony Ranavalona I no Mpanjakan’i Madagasikara. Izy ihany koa no nanolotra taratasy ho an’i Jeneraly Duchesne nanolotra an’Isandra
Izay ny amin’ny vohitra telo.Samy nanana ny mpanjakany avy; ary nifandovana izany. Fa nisy tamin’izy ireo no nanana rohi-pihavanana ihany koa.                
                                  Soron’afon-drazana
Fa ny amin’i Arindrano, kosa dia nizara ho vohitra efatra. Nanana ny mpanjakany avy ary samy nanana ny fahaleovantenany ny tsirairay.
Ny tao Vohibato : Iny avaratra atsinanan’ Isandra sy Lalangina iny no misy azy.
Ralainony , zanaky Rahasamanarivo, mpanjaka tao Lalangina no nanjaka tao, avy eo: Aandriambelonandro I
Nodimbiasan-dRaognemananigna ; nandimby azy kosa , Ramarovahoaka izay nametraka ny fanalo* isam-paritra, sao hiakaran’ny Tanala ka ireto izany:
Andiatsimamo  , tao Mahasoabe
Ramasimbilaony , tao Marokona
Ramanampematahotra ,  tao Andrarambinina
Raimilonana ,  tao Taombelo
Aandriamadrosolaza ,  tao Akarinomby
Ratsimalazafairery   sy  Ramasinampiasia  tao Taolana
Ravozontany  sy Ramierana  tao Lomaka
Andriamalaza  tao Amboasary, no sady lehiben’izy rehetra. [ Ny atao hoe fanalo*  dia ireo tompomenakely niadidy ny faritra na tanàna iray ]. Nandimby an-dRamarovahoaka  ny mpanjaka :
Ralainony II
Andriambelonandro  II.
52
Ny tao Alananindro :  Ao atsimony kosa no misy azy :
Reony  no mpanjakavavy nanjaka tao, avy eo : Andrianonibe I izay nodimbiasan’Andrianonibe  II . Nandimby azy kosa , Raonimana I. sy
Andrianafagnanahare, izay nondimbiasan’Andriandragninarivo, izay hafa firazanana amin-drizareo, fa nasandratra ho andriana noho ny herim-po nanany.
Raonimana II  dia nizara ny fanjakana ho roa ho an’ny zanany sy ny rahalahiny ka : Andriandragninanrivo II , izay rahalahany no nanjaka tao Alananindro fa ny zanaky Raonimana II , kosa : Andrianafagnanahare II , dia namonjy an’i Manambolo ary nanjaka tao.
Nitohy kosa ny Fiandrianan’i Alananindro :
Ramarotafika  I
Ramarotafika  II.
Ny tao Homantsazo : Ao atsimo andrefany no toerana misy azy :
Raompanarivomasy
Raombenagnahary , izay nanana vady sivy :
Tabokefaendrendrafe
Fimbindamiale
Tragnoailamady
Tapenadromihaogna
Tsijaribeombika
Mpitakelentsomy
Sambaelamady
Magnelapotsirahogna
Mamokombognahoma .
Mbola niampy efatra ireo taty aoriana, marihana fa tsy tena anarany ireo fa anaram-bositra napetraky ny mpanjaka  mba ho azy sy hiavahany amin’ny olona hafa :
Andriandomaivola
Ratovonogne
Ramaroarivo
Rakiramangavola.
                  Fitaovam-piadiana tany Betsileo
53
Ny Fanjakany Raombenagnahary , dia nanana ny sivy trano mpiara-miasa aminy sy ho mpihevi-draharahany ka :
Raognemanantsilea , tao Iaritsena ( Nandalovana ny taona 2014 )
Rabetaro , tao Tananaombe
Ramamianatse , tao Anjà  ( Nandalovana ny taona  2005 sy 2014 )
Ramakomanjato  , tao Sakarivo
Ratarognandria , tao Vohimanombo
Andriamalaza , tao Vohibe
Rainitsimaha , tao Vatobe
Rabefanjakania , tao Lovahatsara
                   Tia anaka loatra ny mpanjaka ka nozarainy telo ny Fanjakany ka :
• Andriandomavola  , tao Homantsazo
• Ratovonony, tao Reandava no nanjaka
• Ramaheve , kosa tao Oninarivo.
Ny Fanjakan’Ambositra :
• Andrianitanosy no andriana lehibe tao ary nizara telo ny Fanjakany tamin’ny zanany :
• Ratrimo  , nanjaka tao Imady ( Nandalovan’ny mpanoratra, ny taona 2015 )
• Impanalina,  nifidy an’i Andraimbe
• Ranosy , kosa nanjaka tao Imito. ( Nandalovan’ny mpanoratra ny taona  1990  )
               Niady an-trano ny taranak’izy ireo, izay nantsoina hoe: “ Zafirambo ”.
Momba an’Ambositra izay ihany dia andeha isika hanaraka an’ity tantara velona ho an’ny Firenena ity fa tsy ho an’ny taranaka ihany; izay mahakasika ny
“ Ambositra tompon’anaran-dray ”. Ity tantara ity dia nidinana ifotony tany an-tanindrazana , ary karazana olona maro no nihaonana sy natonina manokana , ka  nifanakalozan-kevitra ; tsy natao ho tompon-trano mihono ka hangataka atiny anefa ny fianakaviana , fa  nahafahana nandrafitra an’izao tantara izao ; ho rakitra velona , ho lovan’i Malagasy sy ny Firenena manontolo
Vatolahin’Andriambavizanaka sy ny Mitambolamena
54
* Izay Mpanjaka Zanakompanalina nanjaka tao Ambositra sy ny manodidina teo anelanelan’ny taona 1600 – 1800 .
° Andriandrambobemalaza  : Izay  nanjaka , tao Ianjanindavitra  ny  taona 1600
° Impanalina I : Izay  nanorina  an’Ambohiponana  sy  Andraimbe  ny  taona 1630
° Impanalina II : Izay  nanorina  an’i Vinany  ny  taona 1640
° Andriambatsipanarivo  : Izay  nanorina  an’Ambohidravaka  ny  taona 1660
° Andriambalarivo  II: Izay nanorina  an’Ambohimasina  ny  taona 1700
° Randriamaompanalina  I : Izay nanorina an’Ambatofinandrahana ny taona 1720  sy  nanjaka teto  Ambositra  ny taona 1730 - 1750
° Randriamanalona : Izay nanorina an’Andrainjato ny taona 1750
° Andrianofinitany  : Nanjaka tamin’ny taona 1760 - 1775
° Randriambolarivo II : Nanjaka ny taona 1780 - 1790 , tao Amorona
° Randriamaompanalina  II : Nanjaka , tao Ambositra ny taona 1780 - 1800
° Rarivogninalina : Nanjaka , tao Ambositra ny taona 1800
° Randrianonimpanalina  : Nanjaka farany , tao Ambositra ny taona 1811
Ny tao Fisakana :
       Rehefa maty Ratrimo izay nanjaka tao Imady sy Fisakana  ( 1625 - 1650 ) dia, nanjaka nandimby azy ny zanany roalahy :
° Rahendry : ( 1650 - 1655 ) izay nanjaka , tao Ambohipoloalina
° Rarivoekembahoaka   : ( 1655 - 1785 ) no nalain’ny vahoaka handimby ny  rainy  ( Ratrimo ) rehefa noroahin’ny vahoakany Rahendry,  izay nandimby an-drainy, ka nifidy an’i Fisakana ho renivohitra, 170 taona vao maty ny mpanjaka ary nanjaka 120 taona. Izy no ela fanapahana indrindra teto amin’ity Nosy ity.
° Andrianandrianina  : ( 1775 - 1796 ) : Izay nandimby velona an-drainy , ka namindra ny renivohim-panjakany ho any Miarikanjaka
° Rivoekembahoaka II : ( 1796 - 1808 ) , kosa no nandimby azy tamin’ny fitondrana, ary Kiririoka , no nataony renivohiny. [28]  
55
1.5.2 Ny Foko Betsileo
                       Midadasika be ny toerana misy azy ireo. Iny tapany atsimo rehetra iny ; fa sady avo no nahazo ny ampovoan’i Madagasikara. 240 km, ny lavany hatreo avaratra no mianatsimo, lalana 5 andro izany fahiny. Ny sakany kosa 140 km , no miatsinanana ka hatrany andrefana. 3 andro no ahavitana izany fahizay ary dia an-tongotra no natao. Ny reniranon’i Mangoky no anankiray mandalo eo amin’iny tapany atsimo iny , ary lasa Matsiatra. Ny aty avaratra kosa, dia ny sampanan’i Tsiribihina no nanjary Mania. Na aiza na aiza toerana andehananao dia fiakarana mideza no toeram-ponenan’i Betsileo. Na izany aza, tsinjo eny ho eny ihany ; ny tany lemaka sy ny lembalemba rehetra. Mpiompy sy mpamboly ny olona ary manana fahazotoana tokoa, tia mifindra monina sy mpila ravinahitra ivelan’ny taniny izy ireo ; hany ka henika azy ireo ny tanin’ireo vondron’olona 18.
                Ny Betsikeo avaratra : eo anelanelan’ny reniranon’Ivato ao atsimo, sy Manandona. Sahanivotry ary Mania, no ao avaratra, ary ny ala no ao atsinanana. Betsileo avy aiza marina ? ary inona no nahatonga ny anarany ? Maro no nahatonga azy ho Betsileo, fa singanina manokana eto, ity tantara iray ity. « Ny fandrobana matetika nataon’ireo Sakalava azy no nampitambatra ireo vondron’olona maromaro, madinidinika ka nihavian’ny fitenenana hoe « Be - tsy leo ». Niray hina ka tsy nahatohitra azy ireo ny Sakalava fahavalony dia raikitra fa Betsileo ny Betsileo.
Fahizay mantsy, talohan’ny taona 1200 , tany ho any, dia nantsoina ho « Tampatra, Ambatsa, Ahia, Arindrano, Tanadroa ary Andriambohitromby » izy ireo ary nahaleon-tena sy nanana ny mpitarika azy tsirairay avy. Tsy azo hodian-tsy hita anefa fa maro ireo olon’ny fahagola , tany aloha no sady nitoetra an’ala no nivelona amin’ny tany lemaka na ny vohitra izy ireo ; ao ny Ntaiva, izay azo inoana fa  mpifindra monina voalohany tany Betsileo ; mpandrafitra tena mahay ary azo heverina fa ho razamben’ireo vondron’olona atao hoe : Zafimaniry ao Ambositra izy ireo.
56
                Tsy ny Ntaiva ihany ; fa ao ohatra ny Taimbalimbaly, Taindronirony, Gola, Fonoka, Kokoka, Lakoka , ary ny Bongo.
Raha ny vazimba no asian-teny dia mpifindra monina avy any atsimon’i “  Mombassa ” sy “ Indochine ” fahiny izy ireo no nandrato teto anivon’ny riaka ,izay mbola Nosy Maitso noho izy rakotra ala ny ankamaroan’ny toerana. Ireto karazan’olona  “ Négritos ” sy ny “ papous ” ireto indray , dia tao “ Océanie ” ; ary mpiompy ry zareo . Iry voalohany dia avy any Afrika ary itsy faharoa kosa dia avy any atsinanana. Vazimba tamin’ny taonjato faha 14 .
             Any amin’ny faritry  Manandriana, tanàna iray atao hoe : Mahazo. Misy atao hoe : Vohidrakidahy sy Vohidrakivavy , izay vohi-bazimba : Ramasoandro dia zanak’i Ramakarabo andriana tany amin’ny Antaimoro , izay taranaka Arabo tany Lameka. Ireo olona manana fiteny “ Proto-Austronésienne des Vazimbas ”  , sy ny teny “ Swahili ” sy “ Shahili ” na Bantus . Ny teny iray tarika amin’ny  Néo-Austronésiens =  “ Malais ; Javanais : Bingis : Orang laut ” .
              Raha teo amin’ny tantaran’ny foko Betsileo , dia ny Bongo no nanana anjara toerana lehibe, fa sady nalaza sy natanjaka, nanana filoha hendry izy ireo no lalin-tsaina ihany koa . Ireo karazana vondron ‘olona mitovitovy fihaviana ireo no ilay antsoina hoe : « Nadagno zavona » Nilomano tamin’ny zavona . Matetika no miteraka ady sy savorovoro tamin’ireo vondron’olona mitovitovy karazana ireo , ny ady tany sy ny fandratoana andevo , ary ireo  te hanitatra ny ambaindain’ny fanjakany. Raha ny teo amin’ny vazimba indray dia ny “ Bodisy ” sy ny “ Andrianakatsatsa ” , no tena nalaza.
Ny  Hova  no  andriana  nampanjakaina, ny Anakandriana no raiaman-dreny lehibe sy manan - kaja.
Ny Andevohova , no lefin’ny hova izay nalaina tamin’ireo Anakandriana.
Ny Andevo kosa dia ireo olon-dresy sy ratsy fitondran-tena ka nahetry ho iva razana.[16]
                   Raha ny tantara no zohina ( arahana ) dia Arabo mpifindra monina ireo andriana Betsileo ireo : Ao ny Hovampanominda sy ny Hovabe.
Ireto avy izy ireo :
Betsileo avaratra : ny Maroandriana
Manandriana sy Midongy : Zafirambo
Isandra : Zafimaharivo
Ankona : Zanakandranovola
Lalangina : Zafindravelo sy Zafianarana
Vohibato : Zanakatara
Tsienimparihy : Zafimahafanandry
Alananindro : Zafindreony
Homatrazo : Zafimahatohamana
57
Misy amin’izy ireo no midi-droa toa ny :
Manandriana : Zanakandranovola
Ankona : Zanakatara
Isandra : Zafimahatohamanana
             Izy ireo dia mivelatra ho Arabo manontolo , fa tsy voafaritra ho firenena tokana ihany. Raha ny zava-misy , ao amin’ilay tendrombohitra iray , ao Alakamisy Ambohimaha ; harambato no marimarina kokoa, mandalo amin’ny RN7 iny, dia misy soratra tsy hay vakiana ao ; ary tsy hay vinaniana ho soratra Jiosy  na  soratra  Arabo. Tsy  mbola  nisy  nitonona ho nahavaky io soratra  io anefa ireo Jiosy na Arabo mpifindra monina na ny nandalo teto na izay nitoetra , kanefa azo inoana fa maro tamin’izy ireo no mpandalina ireo soratry ny firenena niaviany. Mijanona ho zava-miafina izany hatreto. Azoko inoana anefa fa io soratra io , dia soratra Betsileo talohan’ny taon-jato fahaefatra tany ho any, ka ireo Ntaiva na Gola no nandrafitra azy ho vato sikotra an-tsoratra noho ireo vondron’olona ireo nahiran-tsaina tokoa fahiny . Porofo iray ity : ny foko Antaimoro , dia nandova ny soratra Arabo ary hain’izy ireo tsara izany ; eny fa dia ireo Arabo  any amin’ny tanindrazany aza dia mahay tsara ny dikany.
Tsetsetra tsy aritra ity ; Ary ohatra anankiray velona : Ny Ketaba :  « Contrat de Mariage Juif , du Yemen en 1975 » dia Mitovy amin’ny  Katibo  Antemoro .
              Fanaon’ireo Ntaiva ireo mantsy ny namela dindo teo amin’ireny lozoka na harambato ireny ny sikotra fanaony , fa tsy nionona tamin’ireo hazo an’ala ihany izy ireo , mba ho famantarana teo amin’izy samy izy.
               Ny foko Betsileo  ihany koa dia nanana mpitsara atao hoe :  « Lavahala »  sy ny lalàna atao hoe : « Fotsihotro » ary io Fotsihotro io no sazy farany izay henjana , ary nampiharina tao aminy ka nahavery fananana ireo tratrany . Ireto avy izany  :
Ny Mpisavika ao an-drova
Ny Mpamosavy na Mpamorika
Ny Jiolahy
Ireo Mpitsara nampihatra ny Fotsihotro no lasa anara-petaka na anaran’eso hoe :  « Fotsihotro »
58
1.7.1 Ireo Fanjakana madinika nitsitokotoko :
Ny Fanjakana Androy :
            Izy dia fanjakana nizarazara ihany koa ; ary niady matetika ka naha leo monina ny hafa tanteraka sy nampifindrafindra vohitra azy ireo :
Andriamanara  (  1500  )  
Andriamanonarivo  ( 1540 ); tao Belanky no renivohim-panjakany ary izy no nisolo an-drainy amin’ny maha lahimatoa azy .
Andriamamory  : Izy dia nanjaka , tao Karimbola .
Andriamififarivo  ( 1600 - 1650 ) : Nitoetra , tao Belanky .
Andriamanongarivo  ( 1643 - 1701 ) : Nanjaka tao an-dohan’i Manambovo izy.
Andriankirindra  ( 1701 - 1717 ) no voalaza fa nanjaka tao atsinanan’i Manambovo .
Andriamananjaka ( 1717 ) : Zana-drahalahin’Andriankirindra izy io nampanjakaina io .
Andriamahavarina  ( 1702 ) : Mpanjaka Antandroy izy .
Andriamanenoarivo  : Nanjaka tamin’ny taonjato faha 18 izy .
Andriamahavelonarivo ( 1850 ) : Manjaka tao Androy .
Andriamandalintany : Nanjaka tao ambondro .
Andriamaneloarivo ( 1825 - 1845 ) : Nanjaka tao Vohitsaombe .
Andriamanafotsarivo : Nanjaka tao Antambaro .
                           Ireto Vondron’olona maromaro ireto dia nifindra tany androy ; kanefa dia nisy tamin’izy ireo no niady , ka tsy nikatsaka fandresena fotsiny fa tena naka fahefana sy fanjakana mihitsy.  Teo ihany koa ireo nandositra tany amin’ny tany niaviany noho ny adidy sy ny  hetra  ary  ny  fandosirana  trosa  na koa noho asan-jiolahy isan-karazany ( Ny Antambaro ; Ny Renivave ; Ny Analave; Ny Antesomangy ; Ny Sahivohitra ; Ny Anjeka ; Ny Tsimanato ; Ny Mahatomitsy ; Ny Esila ; Ny Zavindravony ;  Ny Amparehesa ; Ny Antemokafo ; Ny Tamboroho; Ny Ambonitaka ; Ny Antezaha ; Ny Zafindramanara ; Ny Antambandintsy ; Ny Antambaly ; Ny Maroaloka ; Ny Analavondrove ; Ny Zafitsifaly ; Ny Tsiembalala : Ny Zafindramalo ; Ny Zafindravalo )
Ny Fanjakana Mahafaly :
Andriamaroserana , no mpanjakany. Tombanana tany amin’ny taon-jato faha 16 . Tany ho any izany : 1540 – 1560 .  Nizarazara  fanjakana maromaro tsy niray hina ny Mahafaly ; ka nahatonga  ny fanjakana  halemy izany
Ireto avy ireo Mpanjaka tao amin’ny Fanjakan’Ilinta ; vao niamboho ny Mpanjaka Andriamaroserana.
Andriamanday  :  (  1560  -  1580 )
Andriamasinalina  : ( 1580  -  1600  )
Andriampanolehana  : ( 1600 -  1643 )
85
Andriamanditsakarivo : ( 1644 -  1664  )
Andriambolamena :  (  1664 -  1680  )
Andriamanisoarivo : ( 1681 -  1700 )
Andriantomponarivo : ( 1700 -  1740 )
Andriamanahaka : ( 1745 - 1765 )
Andriambeony :  ( 1766 - 1796  )
Solontany  : ( 1796  -  1822 )
Ebiby   : ( 1822 - 1852  )  : Tao Itampolo, no namindrany ny renivohiny rehefa nanjaka izy .
Lahisalama : ( 1853 - 1889  ) : Nandimy an-drainy , ary tsy nankatoa ny fifanekena tamin’ny Frantsay atao hoe : “ Vicomte de Fleuriot ” ny volana Aogositra 1859 , izy.
Tsiveranga  ; ( 1890 - 1924 )  : Efa  nihavery ny fanjakan’Ilinta tamin’ny androny ary niha osa tanteraka izany.
Ny fanjakan’ny Menarandra :
Andriamandembarivo : tany ho any amin’ny taona 1680 – 1700
Tsimanandy     : (  1700  -  1760  ) :
Itrimo   : (  1760  -  1800  ) :
Bahary   : tombanana tany amin’ny taona 1800 – 1830
Tsiampody   :  1830 - 1860
                   Efa nihalefy ny fanjakana tamin’io Mpanjakan’ny Menarandra io ; ary loza nitatao ho azy ny nanekeny ny hanorenan’ny Frantsay Toby tao Ampanihy .
                 Ireto kosa ireo vondron’olona nanana ny sata manokana , izay nananany , fa  tsy  mba  niraisany tamin’ny Foko Mahafaly , kanefa tsy nanangana fanjakana ho azy : (  Ny Teafo ; Ny Renitany ; Ny Soanavela ; Ny Folohazomanga ; Ny Valohazomanga . )
Ny Fanjakana tao Oninalahy :
Herontany   : ( 1810 -  1850 ) : Tao Manera sy Beony , ny renivohim-panjakany
Refiafy  : ( 1851 -  1889  ) : Nandimby azy io zanany io ary nanitatra ny fanjakana
Lahitafika : ( 1889 -  1890 ) : Izy dia rahalahiny Refiafy izay nampanjakaina handimby azy .
Refotaka  : ( 1990 - 1922  ) : zanany no nandimby azy , rehefa nisy namono Lahitafika , Mpanjaka rainy ary niara nihevi-draharaha taminy Idama zandriny raha  ny  marina  niara nitondra taminy mihitsy
Ny Fanjakana tao Sakatovo :
Andriamanindriarivo   : ( 1645 – 1689 ) : Mpanjakan’ny Manondroarivo , izy izay fanjakana kely indrindra tany Mahafaly
86
Andriampangorohoroarivo  : ( 1689 - 1776 )
Andriamanalinarivo   : ( 1776 - 1812 )
Fahanandro  : ( 1812 - 1847 )
Fihono   : ( 1847 - 1895 )
Voriandro  : ( 1895 - 1923 )
Ny Fanjakana ny Fiherenana :
            Nisy Foko maromaro ihany koa niara nanjaka tamin’io Fanjakana tany Fiherenana io. Izy dia mitondra ny anaran’ilay reniranon’i Fiherenana ary midadasika ihany. Ny Vondron’olona atao hoe : Andrevola  , no maro tao sy nahery indrindra , izy no azo lazaina nanambatra ireo vondron’olona marobe ireo ho iray
Ny  Fanjakana Masikoro  :
Ratsiongarike :  ( 1435 -  1405 )
Lahiraike :  ( 1405 - 1514 )
Ramisalahihabobo :  ( 1514 - 1526 )
Rakeoheo ;  ( 1526 - 1540 )
Bararatavokoke : ( 1540 - 1570 )
Andriamanampotany : ( 1570 - 1610 )
Andriamanozonarivo : ( 1610 - 1630 ) : Izy no nadimby an-drainy tamin’ny fanjakana Masikoro. Tany Isalo izy no nanjaka. Varindry , no anaram-panjaka nentiny tamin’izany.  
Andriandrandava :  ( 1620 - 1660 ) : Zanaky Varindry izy ary nanorim-ponenana tany amoron-tsiraky Saint Augustin. Niady matetika tamin’ny Maroseranana izy ary maherihery fihetsika. Tsy nanjaka akory izy fa nomena tany  holovan’ny taranany.[29]
87
Andriamanaly : ( 1630 - 1640 ) : Izy no nadimby an’i Varindry rainy tamin’ny fanjakana Masikoro nentiny .
Zoma  Fiakara : ( 1640 - 1680 ) : Nandimby ny rainy izy ary azo heverina fa tena natanjaka tokoa satria nifehy ireo fanjakana nanamorona ny ranomasina atsimo manontolo mihitsy .
Andriamahanana : (1680  - 1729 ) : Izy no nadimby an-drainy ary azo lazaina fa tatra antitra vao maty .
Jinobo :  ( 1729 - 1789  )  :  Rahalahin‘ Andriamahanana , ary zandriny rahateo no  nofidin’ny vahoaka Masikoro hanjaka handimby azy teo amin’ny Fitondrana. Mpanjaka nanam-panahy izy .Namangy azy ilay Kapitenin-tsambo Hollandey atao hoe : Schwellengrebel ,  ny taona  1741 , voalaza , fa  60  taona izy no maty.
Tsitakatrandro : ( 1789 - 1790 ) : Manjaka nasiaka ary novon’ny olona noho ny hasiahany .
Ravolisy : ( 1790 - 1800  ) : Anabavin’i Tsitakatrandro no nitsangana ho Mpanjaka vonjy maika noho ny mbola maha kely ny mpandimby azy. Tao Ankoranga , izay Toliara ankehitriny ny fanjakany
Navony : ( 1800 -  1820 ) : Izy no nandimby ny rainy Tsitakatrandro. Nanjaka 20 taona izy dia maty .
Mitraha : ( 1800 - 1833 ) : Nandimby an-drainy teo amin’ny fitantanana ny Fanjakana izy .
Marentoetsy :  ( 1833 - 1849  ) : Izy no namono ny mpanjaka , izay zokiny irai-tampo aminy ka nitsangana hitondra ny fanjakana .
Somongne :  ( 1849 - 1855 )
Manintsiro : ( 1840 - 1849  )
Lahimezara :  ( 1849 - 1880 ) : Nanjaka tao Toliary
Tompoemanana  :  ( 1880 - 1899 ) : Nandimby an-drainy tao Toliary izy
Ireto Foko na vondron’olona ireto kosa dia tsy mba nanana ny mpanjaka nitondra azy fa dia niankina tamin’ny fanjakana najoron’ny Masikoro fotsiny : ( Ny Voroneoko ; Mikea  ; Ny Vezo indray ; na dia nisy mpanjaka aza ; dia takona noho ny Vondron’olona Andrevola nanana , mpanjaka nahery sy natanjaka
Ny Fanjakana Bara :
         Ny  Bara dia tsy fanjakana nifandovana na dia nisy ihany aza ny sasan-tsasany fa ny maro dia niankina tamin’ireo vondron’olona isam-pianakaviana ka izay natanjaka no nanjaka.
Rakanjobe :  ( 1610 - 1620  ) : Ny taon-jato faha 17 , tany ho any dia vaky sambo izy mianakavikely ka niantsona teto amin’ny Nosy ka tafalatsaka taty am-povoany , teo anelanelan’ Ihosy sy Ranotsara. Vahiny avy any La Réunion.
Ravatoverere :   (  1621  - 1630  ) : Vehivavy  vahiny fotsy fihodirana ny vadiny ; ary izy no Bara nampanaiky an’ireo vondron’olona manodidina ny Bara sy nandamina  rafi-pitondram-panjakana na ny tetiaram-panjakana .
88
Rabararatavokoky :  ( 1630 - 1640 ) : Nandimby azy ity zanany ity ary hatrany Inongy ny fitaran’ny fanjakany raha nanomboka teo reniranon’i Mandraré .
Rafiarara :  (  1640 - 1650 ) : Nandimby an-drainy tao Inongy .
Andriamanely : (  1650 - 1665 ) : Mpanjaka nalaza tao Ranontsara nandritra ny taon-jato faha 17 .
Andriamanafotsarivo : ( 1665 - 1672  ) : Nanjaka nandimby an-drainy izy , izay tao Ranontsara ihany .
Ramitongoa :  ( 1672 - 1680  ) : Nandimby ny rainy tamin’ny fanjakana .
Rakitroka : ( 1680  - 1690  ) : Izy , dia rahalahiny Ramitotongoa hoy ny sasany Ramitongoa hoy ny hafa . Fa noho Ramitongoa ity , ratsy toetra dia nampanjakaina Rakitroka. Niteraka dimy izy ary nanangana ny Fanjakana dimy ihany koa dia ny : Bara be, Ny Bara Iantsatsa, Ny Bara Imamono, Ny Bara Manandàna, Ny Bara Mananantanana. Tamin’ny fotoan’androny no nizarazara ny fanjakana Bara
Tonanahary : ( 1690 - 1620  ) : Zanaky Rakitroka, namorona ny Fanjakan’ny Bara Be  izy , ary  tena nahery Setra tokoa ka niady matetika izy mirahalahy avy
Retsila :  ( 1620  - 1630 ) : Nandimby an-drainy tao Ranohira ary izy no nanjaka tao .
Inapaka :  ( 1630 - 1634 )  : Izy no nandimby any Retsila rainy
Remieba :  ( 1634  - 1640 ) : Rahalahiny Retsila izy no nanjaka nandimby an’ Inapaka  tamin’ny  Bara Be .
Ratsimivily :  ( 1640 - 1650  ) : Zanaky Rakitrotra izy ary namorona ny fanjakan’ny  Bara Imamono .
Rehandry :   ( 1650 - 1770  ): Nandimby an-drainy .
Lehimanjaka  :  ( 1770 - 1780 )  Mpanjaka tao amin’ny Bara Imamono
Impoinimerina :   ( 1780  - 1890  ) : Zanak’i Lehimanjaka izy no nandimby an-drainy .
Ratsimamotoa :   ( 1800 - 1897  ) : Mpanjaka  ny  Bara Iantsatsa  izy , izay  nanjaka tao Ivohibe .
Imasoandro :  (  1897 - 1920  ) : Izy no nandimby an-drainy
Tsimanompo :   ( 1920 -1937 ) : Mandova sy namindrana ny fahefa tao Ivobe
Rainibahy :   ( 1937  -  1949  ) : Mpanjaka farany tao ao amin’ny Bara Iantsatsa
Isambo :   ( 1948 - 1959 ) :
         Nisy ihany ireo filoha Bara sasany fa ny nalaza dia :
Ralo  : Izy dia zanaky Rainimainty ; Filohan’ny Baran’ Iakora

Ny Fanjakana Tanala :
         Ny  tao  Ambohimanga atsimo : Ny taon-jato faha 17
Rabiby  : ( 1768 - 1787 ) nitondra  ny  Fanjakana  Zafimaniry
Raonitsindriarivo : ( 1764 - 1787 ) ny Fanjakan’ny Zafidimanana
89
Rabeso :  ( 1768 - 1784  ) ny  Fanjakan’ny Vatovandana
Andriamananarivo :  ( 1784 - 1800 ) .
Rainilaivola :  ( 1800 - 1824  )
Ralaimangivy :  ( 1824 - 1829 )
Iovana : ( 1848 - 1880 )  
Revanarivo :   ( 1880 - 1896 )
Ny Fanjakana tao Ikongo :
Andriamatehatany :  ( 1835 - 1854 )
Andriamamohotra :  ( 1854 - 1869 ) Tao Ikongo no nanjakany, niady tamin’ny Antaimorona .
Ratsiandraofana : ( 1869 - 1899 ) Nalaza tokoa noho ny tanjany ary nampiaky ny Tafika nalefan’ny Mpanjaka taty Imerina hampanjaka tokana azy ireo manerana ny Firenena Malagasy .
Ny Fanjakan’ny Tanala nizarazara :
Raboba : ( 1878 - 1912 ) izy dia rahalahin’ny mpanjaka Ratsiandraofana fa nanjaka tany amin’ny Tanala Avaratra .
Andriamalazaina :  ( 1870 - 1885 ) nanjaka tao Atsinanana .
Ralainony :  ( 1867 - 1889 ) nanjaka tao amoron’i Manambondro .
Andriampozehana : ( 1854 - 1867 ) nanjaka tao Ambohimananarivo  avy eo nondimbiasan’i Tsimiava . Fanjakana kely dia kely tokoa raha ity fanjakana Tanala farany ity noho ny tsy firaisan-kina ka mora tamin’ireo mpanani-bohitra ny naka an’Ikongo  ( 1867 - 1887 )  . [ Ny taona 2004  ny  mpanoratra   no  nandalo tao Ifanadiana sy Ambohimanga atsimo ]
Ny Fanjakana Antaisaka :
Rabehava :  ( 1723 - 1740 )
Andriamarolo :  ( 1740 - 1757 )
Ratongalaza : ( 1757 - 1787 )
Andriamandresiarivo :  ( 1787 - 1790 )
Andriamarohala :  ( 1790 - 1810 )
Lengoabo : ( 1810 - 1820 )
Rabedoko :  ( 1820 - 1847 )
Razoma : ( 1847 - 1849 ) rahalahan-drainy ny mpanjaka Rabedoko , izay  nikomy taminy ka naka ny fanjakana  ho azy .
Raloba :  ( 1849 - 1859 ) dia  zanaky  ny  mpanjaka  Rabedoko  ary  namerina ny  fanjakan’ny rainy ho eo an-tanany indray .
90
Firaoky : ( 1859 - 1876 ) zanaky ny mpanjaka Raloba no nandimby ny fanjakana
Tsimilaza :  ( 1876 - 1885 ) izy dia rahalahin’ny mpanjaka Firaoky izay nandimby azy . Samy nanana ny fanjakany kosa ireto rahalahiny ireto :  Iavisoa  . Fango  ary Lehia  .
Ny Fanjakan’i Vakinankaratra :
Andrianominamanjakatany ,  ny taon-jato faha 17, no hany fantatra sy nalaza tao , ary izay ihany no fantatra momba azy aloha hatreto , saingy azo inoana fa manan-karena tantara izy .
Ny Fanjakana Antaimoro :
Ramakararo :  ( 1400 - 1456 ) taranaka mpanjaka tany Arabia .
Ralivoaziry :  ( 1456 - 1478 )  zanany  no  nanjaka  tao , sady  Solotana  Arabia
Ramosamary :  ( 1478 - 1490 ) zanany no nanjaka nandimby azy, fa ireto mpanjaka nifandimby ireto kosa dia azo lazaina fa tsy nifandovana noho ny antony maro samy hafa niseho tamin’izany.
Ramarohala :  ( 1490 -1540 )
Ndretomambe : ( 1540 - 1567 )
Ndremadia :  ( 1567 - 1600 )
Andriamasy :  ( 1600 - 1630 )
Ramaronjato :  ( 1630 - 1650 )
Randrasoa :  ( 1650 - 1670 )
Ramarofatana :  ( 1670 - 1695  )
Ramanirakarivo :  ( 1695 - 1720  )
Randriamanafolanitra :  ( 1720 - 1730 )
Randriamarilanto :  ( 1730 - 1754 )
Andriampanohonarivo :  ( 1754 - 1768 )
Rabesarivo :  ( 1768 - 1789 )
Andriambinarivo :  ( 1789 - 1800 )
Ravonjanahary :  ( 1800 - 1810 )
Ramanontoloarivo :  ( 1810 - 1817 )
Ramahavaliarivo :  ( 1817 - 1849 )
Ratodiarivo :  ( 1849 - 1860  )
Rafiatera :  ( 1860 -1862 )
Andriambolamena :   ( 1862 - 1870 )
Ravelonarivo :   ( 1870 - 1872  )
Ramahasitrakarivo :  ( 1872 - 1927  )
91
Sorabe Antaimoro
Ny Fanjakana Antakarana :
         Iny an-tendron’ny morotsiraky ny Nosy mianavaratra sy miankandrefana ary miatsinanana .
Kozobe :   ( 1609 - 1639  ) , tao Kozobe . Antafondro  no renivohi-panjakany ary milevina ao Antenaniomby Nosy Komba .
Andriamaitso :  ( 1639 - 1689 ) io zanany io no nanjaka nandimby azy
Andriamanampelo :  ( 1689 - 1720  ) Novonoin’Andriantahora , ary notapahiny ny lohany.
Andriantsirotso : ( 1720 - 1760  ) Nanjaka tao Ambatoharanana fa nitoetra tao Ambilobe .
Laboeny :  ( 1760 - 1802 ) no nandimby an-drainy tamin’ny fanjakana
Tembola :   ( 1802 - 1818  ) Niady matetika tamin’ny Sakalava boina izy ary nanao izany  tanteraka .
Boanahajy :  ( 1818 - 1825  ) , Rahalahin’ny mpanjaka Tembola no nampanjakaina ho mpanjaka . Rehefa nesorina tsy hanjaka izy dia nanjaka tao amin’ny Nosy kely Malagasy iray atao hoe Nosy Faly ary nandimby azy ny zanany Tsimandroho :  
( 1820 - 1830 ) .
Ny  Printsy Tsialana  I : ( 1825 - 1832 )  izay zanaky Tembola kosa no nasolon’ny vahoaka an’i Boanahajy.
Tsimiharo :  ( 1832 - 1883 ) no nandimby an’i Tsialana I rainy , tamin’ny fanjakana .
Tsialana  II : (  1883 - 1924 ) , Mpanjaka tsy nanampy ny fitondrana teto Madagasikara izay efa niezaka hanambatra ny fahefana ho tokana ka ny tany Imerina no mibaiko. Naleony nanampy ny Frantsay mpanani-bohitra .
  saina Antakarana           Raimandreny  
92
Ny Fanjakana Antanosy :
Fanjakana kely nanamorona ny Taolagnaro sy ny reniranon’i Manampanihy.
Tsiambany :  ( 1600 - 1640  ) tao Fanjahira no renivohi-panjakana .
Andriandramaka :  ( 1641 - 1642 ) zanany no nandimby azy .
Andrintsanjoa   : ( 1642 - 1646  )
Andriampanolaha  :  ( 1646 - 1656 )
Andriandramosa   : ( 1656 - 1761 )
Maimbo  : ( 1761 - 1768  )
Rainihasy  : ( 1768 - 1779  ) , Mpanjaka farany tamin’ireo mpandova fanjakana tao Fanjahira izy , ary  nizarazara  ny fanjakana Antanosy avy eo .
Ireo Antambolo nikomy ka nanangana fanjakana ho azy :
Zafivoloandro : ( 1778 - 1785 )
Zafitaomana :  ( 1785 - 1789 )
Rabefaralahy :  ( 1789 - 1819 )
Rabefania :  ( 1819 - 1845 )
Razaomanery :  ( 1845 - 1866  )
Maharesy :  ( 1866 - 1890 ) zanany no nandimby azy .
Manadodo :  ( 1890 - 1920 ) zanany no nandimby azy .
Ny Fanjakana Antefasy  :
Andriantsimirongo : ( 1600 - 1650 )
Marofela :   ( 1650 - 1670  ) zanany no nandimby azy .
Maseba :  Mpanjaka toa tsy taranakin’ny  teo  aloha fa nampanjakaina : 1670 - 1680  .
Randranofeno : Mpanjaka hafa nandimby fahefana ihany koa izy io na dia tsy tao anaty tetiaram-panjakana aza  ( 1680 - 1699 )
Rafara : Izy dia zanakin’ny Mpanjaka Maseba izay efa taty aoriana vao nahataverina ny Fanjakana tao Farafangana ho azy tanteraka  ( 1699 - 1743  ) .
Itsietry :  ( 1743 - 1769 )
Iandriambo : izy dia rahalahin’ny mpanjaka Itsietry izay nantsangan’ny vehivavy ho mpnjaka (  1769  - 1795  ) .
Mamoha :  ( 1795 - 1853  )  no nandimby azy
Iabaninetra : izy no nandimby ny mpanjaka tao Farafangana ary nanjaka ( 1853 - 1896  )
Ny Fanjakana Zafisoro :
              Tsy dia fantatra loatra ireo mpanjaka nanjaka tao ,  fa  ny  taty  aoriana no fantatra .
Andriambolanony :  no andriana tompon’ny Ony ka naharaikitra ny anarany .
Andriamanaritany II : izy ilay Mpanjaka nanohitra ny Fanjanahantany ary notifirina tao Fianarantsoa ny taona 1947 .
93
Ireto kosa mpanjaka  tao  Evato
Mandronarivo  IV :  Izy dia nanjaka tao Antekaraoka .
Miada Tsaramana  III :  Izy dia nanjaka tao Marovata .
Manafetry Levelo  : Nanjaka tamin’ny Zazalava .
Talijerena  : Nanjaka tao Zafinandroa .
Tonganasy  : Nanjaka tany Lohanosy .
Kidifela  III : Mpanjaka tao Antalampotsy . [ Ireo Mpanjaka ireo dia nanatrika ny nahazoan’ny Fanjakana Malagasy Fahaleovantena ny taona 1960 .]
Nosy be : Mosque Arabo . Efa ho 800 Taona izao ; Ao Marodoka ; Maison case indien centre commercial ; maison de fantome .
Ny Fanjakana Antambahoaka :
Raminia :  no Mpanjaka voalohany tamin’ny Faritry Mananjary iny
Rabevahoaka :
Rajosofo :
Ravalarivo  : Ity mpanjaka ity no niavian’ilay hoe Lohatrano satria ny zanany dimy lahy ireto : Ramialaza; Rafandaharana; Ratsianga; Ramasindia; Satrofeno . Ary avy amin’ireo dimy mirahalahy ireo , no nangalana ny mpanjaka handimby fanjakana teo amin’ny Antambahoaka .
Nizarazara teto ny fanjakana
*Ho an’i Mananjary ilay Avaratra dia : Ireto Mpanjaka ireto no nifandimby nitantana sy nitondra azy :
Ramialaza.
Rafandaharana .
Ratsitambaina .
Ramanintolo :.
Ratsitambaina.
Ramanintolo .
Mahery .
Tsimihamby .
Tsifidianana .
94
Belano  .
Iabanitsiombana .
Iabanivaiavy .
*Ho an’i Mananjary ilany Atsimo kosa dia :
Rasatrokarivo , ( Tsy hay na ny Andriana Satrofeno ihany izy io na tsia )
Ratsianga.
Ramasindia  .
Satrokefa .
Andriamasinony .
Iondroho  .
Tsimivalo  .
Iabaniandro  .
Iabaniramaina  .
Ny Fanjakana  Bezanozano :
Tsy mba mpanjaka  no nitondra  tany Bezanozano  ; fa  Mpifehy  talohan’ny taon-jato faha 18 tany ho any ireto voatanisa ireto :
Randriamalazabe : ( 1710 - 1730 ) , noheverina ho tamin’io taona io ny fanapahany tany Bezanozano .
Ranantsana  : ( 1730 - 1750 )  , zanany kosa no nandimby azy
Randrianjomoina : Mbola novinavinaina ho ny taona : ( 1750 - 1780 ) teo ho eo ihany koa ny naha mpifehy azy . Izy dia ankevitrin’ny zaza notezan’Andriambelomasina ; mpanjaka tao Ambohimanga ,  izay nametraka azy ho mpifehy tany amin’ny Bezanozano ,amin’ilany avaratra andrefana iny izy  .
Andriamamahatra :  ( 1780 - 1800 )
Rafotoana : ( 1800 - 1830 )
Andriamamahatra II : ( 1830 - 1845 )
Ralaisikidy : ( 1845 - 1860 )
Rainimindrana : ( 1860 - 1880 )
Razakanony : ( 1880 - 1896 )
*Ireo notendren’ny Frantsay ho Gouvernora madinika kosa :
Razafimbelo  : ( 1896 - 1900 )
Ratsiatovy : ( 1900 - 1930 )
Razafy  : ( 1930 - 1945 )
Ratsirahonana  sy Randriatsiresy  ; kosa dia tsy nety niara niasa tamin’ny Frantsay , fa lasa  nandositra ( 1945 - 1958 )
Ny Fanjakana tao Antsihanaka :
Ny tany Antsihanaka ihany koa dia tsy mba Mpanjaka no nitondra tany , fa ny mpanazary , izay olon-kendry sy mpimasy ;
95
            ka natahoran’ny olona , no nitantana ny fanjakana ; ireto avy izany :
Rasoavintsy   ( Vehivavy Mpimasy natahorana tokoa ) ° ( 1650 tany ho any araka ny vinavina  ).
Fandroahana : ( 1678 - 1690  )  tao Mahakary.
Tsija : ( 1690 - 1708 )  tao Mahakary.
Salovambolo : ( 1708 - 1757 )  tao Mahakary .[30]
[  Mahakary , izay tanàna iray feno mpivahiny avy aty Imerina , izay efa mihoatra ny valovotaka tany an-toerana , talohan’ny taon-jato faha 17 . Izany ho nanodidina ny taona  1600 , tany ho any no niheverana fa nibosesika sy nandrato tany ny ambaniandro , mba hivelomany sy nandosirany ny ady an-trano teo Imerina , Nandritra ny fanjakan’Andrianjaka : Ny taona , izay noheverina ho nanodidina ny : ( 1610 - 1630 ) tany ho any , ary ny Nanjakan’Andriantsitakatrandriana ny taona ( 1630 - 1660 ) .]
Andriamampanjaka :  tao Anororo
Ratohana : tao Anosy
Randrianombelaza :
Rabehaza :  tao Manakambahiny
Folavolo :  tao Ambohidehilahy
Rabelaza :  tao Vohilava .
Ny Fanjakana Tsimihety :
            Tsy mba nisy mpanjaka tao, fa Mpanazary no napetraka tao hifehy ireo isam-pianakaviana.[31]
Manjarilaza : ( 1786 - 1809 )
Ramarosahiny :  ( 1809 - 1830 )
Ratanibe : ( 1830 - 1850 )
Itompo : ( 1850 - 1870 )
Inkasina :  ( 1870 - 1890 ) tao Manangibato
Mahalaza  :   ( 1890 - 1900 ) tao Manangibato
Laigara :  ( 1900 - 1940 )  tao Manangibato
Fananimena :  ( 1870 ) tao Ambatonisokitra
Itomporenimanana : ( 1876 ) tao Mahalaina
Tsiakoza : ( 1893 ) tao Ankaonena na Port Bergé
Tsiziva : ( 1900 )  tao Ambohimalaza
Fionona : ( 1889  ) tao Anabolo
Iadanitsimiady : ( 1896 - 1910 ) sojabe tao Mandritsara
*Ireo natao Gouvernora Frantsay tao Antsohihy
Tsiarora  : ( 1897 )
Holavintana : ( 1898 )
96
Soda : ( 1899 - 1943 )
Rakotovoalavo : ( 1896 - 1930 )  tao Mandritsara
[  Ny fametrahana ny daty ato amin’ity fikarohana ity , indrindra fa ny taona nanjakana ; dia fikarohana nataon’ny mpanoratra manokana , izay natao nifanandrify tamin’ny toe-javatra nitranga teo amin’ilay toerana na ny tanàna . Vinavina ihany na mety hifanojo azy izany . Tsy misy hifandraisany mihitsy amin’izay tena zava -nisy marina ; raha ny daty no jerena .]
Toerana iray manan-tantara , any amin’ny faritra Antanosy ity jerenao ity . Ny iray dia ny Manda naorin’i Flacourt sy  manda efa rava .                                
Izy no Andriatsoly “ sultan ”  farany           Izao no tena Fitafy Malagasy
tao “ Mayotte ” ny taona 1832
97
1.7.2 Ireo Fanjakana lehibe nisaratsaraka :
Ny Fanjakana Sakalava :
            Ny Maroserana dia fianakaviana iray, nitondra  nisandrahaka  teto amin’ny Firenena ; indrindra  teo  amin’ireto vondron’olona ireto : Antanosy ; Antaisaka ; Mahafaly ; Masikoro ; Antandroy ; Vezo ; Betsileo ; Merina ; Tsimihety ; Antakarana ; Betsimisaraka ; Bara  : izay  nanjaka teto amin’ny firenena ny Taranaky Andrianalimbe  sy Ravoamena  : Vinavinaina ho tamin’ny taonjato faha 14 ,  tany ho any izany fanjakana izany . ( 1370 - 1430 )
izay niteraka an’i Bararativokoko sy Ravoafotsy  ary i Andriantsionda  
( Tsiately ) i ( Velahy ) .  
Andriambarindry  
Andriamandazoala , niteraka an’i Andriamandresy
( Rohiala ) sy Andriamisara ( Tsiarato ) izay nanjanaka an’i Andriandahifotsy rain’i Andriamandisoarivo sy Andriamanetriarivo Tany Menabe. Andriamandazoala  , nandimby azy kosa nanafika sy nanitatra ny fanjakany hatrany Mahafaly.
           Nizara roa ny Fanjakana dia :
*Ny Fanjakana tao Menabe, izay tany avaratra, mianatsimo.
Andriandahifotsy  : Tombanana ho nanjaka ny taon-jato faha 17 : 1650 - 1670
Andriamandisoarivo  ( Tsimanato ) : 1670 - 1690 , efa nahay teny Anglisy; Arabo ; Afrikana . Mpivarotra sy Diplomaty ary mpiady gaigilahy, ka nampiaky ny Arabo sy ny Kisilamo izay nampiasa ny andevo vahiny nentiny.  Karanimalandy , no mpitari-tafika nalaza, niaraka tamin’Ingahy  Burgess  Ibory , izay naha very anarana ilay Amerikana mpila ravin’ahitra avy any New York, hampandresy azy ny Sandragoatsy, Tingoa, Manadabo, Antalaotra izay  teo talohan’izy ireo.  ( Nifandray tamin’ny Foko hafa, tamin’ny alalalan’ny varotra sy ny fanambadiana, Ady ary Fifandra-monina )
Andriamanetriarivo : 1750 - 1807
Ramitraho : ( 1807-1834 ) nanjaka 27 taona, niady tamin-dRadama I,  ka namitram-pihavanana noho ny fihetsikin’ny zanany vavy iray atao hoe:
Rasalimo , nanaiky ho  vadin-dRadama I, ka niterahany an-dRabobalahy sy i ketaka .
*Ny Fanjakana tao Boina, atsimo mianavaratra ka :
Ravahiny :  no mpanjakavavy tao aminy, nanjaka 38 taona ( 1770 - 1808 )
Tsimaloma  ( 1670- 1690 ) nanjaka 20 taona, izay niova ho Andriamandisoarivo . Misy milaza azy ho Tsimanato .
Andriantsoly : ( 1690-1704 ) nanjaka 14 taona.
           [ Ity Fitantarana ity indray dia loharano hafa mihitsy….]
Nizarazara ny Fanjakana Sakalava tahaka ny Fanjakana nitsitokotoko teto amin’ity Nosy ity .
98
             Ny Tao Menabe : Izay manamorona ny ranomasina ; ka tafiditra aty am-povoan’ny faritan’ny Betsileo sy ny Bara ary ny sasany amin’ny faritr’ Imerina
Andriamandazoala : ( 1540 - 1560  ) Nanorina ny Fanjakany tao Tsiaropike vao tao Bengy . Milevina ao Ankazomanga izy.  
Andriamandresy :  ( 1560 - 1610 ) zanany no nandimby an-drainy raha vao niamboho ny mpanjaka . Nanjaka tao Bengy izy ary milevina ao . Andriandahifotsy : ( 1610 - 1670 ) izy no mpandimby ny mpanjaka niamboho ; ary rehefa maty izy dia natao hoe Andrianihaninarivo, Nanjaka tao Mahabo izy , sady  renivohitry  ny  fanjakany . Ao Maneva kosa izy no milevina . Ratsimanongarivo : ( 1683 - 1728 ) Nanjaka tao Mahabo izy , ary milevina ao Maneva. Misy manondro io Mpanjaka io nanjaka 88 Taona , kanefa tsy mitombina izany , raha toa ka tombanantsika ho tamin’ny taona : ( 1630 - 1718 ) aza .
Andriandrainarivo  : ( 1718 - 1727 ) izy no nandimby an-drainy , na dia mpanjaka Kilemaina aza izy , dia nahafehy ny fanjakany ihany sady tsara fitondrana  ny  vahoaka  ka  mamy  hoditra  aoka izany, maro ireo Vahiny nifanerasera  taminy  toa  an-dry  Cook , Valentyn ; sy ny sisa. Namindra ny renivohim-panjakany tao Sahadia . Milevina ao Maneva izy.
Ramiteny : ( 1727 - 1743 )  zanany no nanjaka nandimby an-drainy tao Sahadia , kanefa  noho  ny  disadisa  teo  amin’izy mirahalahy , tsy  nanaiky hanoa ny mpanjaka vao nandray fahefana ; dia niodina taminy  Ratoakafo rahalahiny  , ka namono  azy ho faty. Niara maty moa izy sy ny zanany ka dia tsy nampidirina am-pasan-drazana fa nasitrika tany Ilaza .
Ratrimolahy  II : ( 1743 - 1750 ) no nanjaka avy eo ka Maneva , no  renivohitry  ny  fanjakana ary  nilevina  ao  Ilaza .
Andriantsihoenarivo :  ( 1750 - 1807 ) Nanjaka nandimby  an-drainy  tao Menabe saingy namindra ny renivohi-panjakana ho any  Mahabo indray  , saingy  milevina ao  Ilaza .
Ramitraho : ( 1807 - 1834 ) izy no nandova fanjakana ary niteraka any Rasalimo izay lasa vadim-panjakana taty Imerina satria Radama I no nampakatra azy ho vady .  Mahabo  no  renivohi-panjakana  ary  nilevina  ao  Ilaza ihany koa.
Renasa  : ( 1834 ) Azo lazaina fa nanjaka tapany satria rehefa niodina tamin’ny fanjakana taty Imerina izy , dia natao Babo ka tsy tafaverina tany Mahabo intsony ,  noho izany .
Andrianilaenarivo : ( 1834 - 1837 ) Rahalahin-dRamitraho izy ; ary nitantana ny fanjakan’i Menabe tao Mahabo ary nanohitra ny tafika Ambaniandro  hatramin’ny  farany  , saingy  tsy  hay  ny  niafarany .
99
Andriatahonanarivo :  ( 1837 - 1852 ) nandimby an-drainy ary nanohy ny fanoherana izay efa natombok’ireo razamben’ny Sakalava .
Naharova : ( 1852 - 1869 ) Izy indray no mpanjaka vaovao tao Menabe . Mbola Mahabo ihany no renivohi-panjakana ary ao Mahabo ihany izy no milevina.
Toera :  ( 1869 - 1897 ) Mpanjaka nandimby fahefana , tsy  niteraka  ka  nanangana  an’i Kamamy ho zanany . Sady nanohitra ny Frantsay mpanani-bohitra no niady tamin’ny Merina nitady hanitatra fanjakana.
Ingereza : ( 1897 - 1904 ) Mpandova fanjakana tao Menabe ary nanohy fanoherana tamin’ny Frantsay. Nanova ny renivohi-panjakany tao Imbiky ; fa tsy Mahabo na Maneva intsony.
Kamamy : ( 1904 – 1910 ) Izy ilay zaza nantsangan’ny mpanjaka Toera ka nantsangan’ny vahoaka Sakalava ho mpanjakany raha vao nilavo levona tamin’ny  mpanani-bohitra  frantsay  ny  Mpanjaka Ingereza .
Ireto kosa ireo natsangana ho Governora Frantsay tany an-tsakalava:
Ny Printsy Ingereza
Ny Printsy vavy Resinaotse
Ny Printsy Fianjanoa
*Ny Fanjakana tao Boina : Ity kosa dia Fanjakana midadasika hatreo Ranobe any avaratra ka hatrany Sambirano ny atsimo. Saingy fanjakana nisaratsaraka , ka  mora  tamin’ireo fahavalony  no  nampandresy  azy tsy sazoka .
*Boina Fanjakana iray  :
Andriamandisoarivo :  ( 1670 - 1690 ) Nonina , tao Trongay ary  azo heverina fa  tao  no  nanorenany  ny  Fanjakana  Boina.
Andrianamboninarivo :  ( 1690 - 1730  ) Nisafidy an’ny Befito , honenana  ary nilevina  ao Trongay .
*Boina nivaky roa : Eto dia malasa saina ihany raha Mahabo iray ihany ilay any Menabe sy teto Boina ( Fanamarihana : Boina amin’izao mantsy dia izay mamaritra ny Faritra Boina ankehitriny na Mahajanga hoy isika . Ary Menabe ihany koa dia sahala amin’izany dia Miandrivazo mianatsimo no Mianavaratra andrefana iny )
*Boina Andrefana :
Andriamahatindrindriarivo : ( 1730 - 1740 )  Nanorina ny Fanjakany tao Mahabo ary nilevina ao ihany koa.  
Andriamaninarivo : Vehivavy  izy io , ary  nanjaka  tapany  ary  milevina  ao  Mahabo .
*Boina Atsinanana :
Andrianahilitrarivo :  ( 1737 - 1768 ) Nipetraka tao Betioka ary  azo  heverina  fa  tao ny renivohi-panjakany . Maty  tany  an-tsesitany  izy io sy ny zanany iray atao hoe : Andriamarolafy .
100
*Boina tafaray ho Fanjakana tokana indray :
Andrianevanarivo  : ( 1768 - 1770  )
Andriamanarakarivo : ( 1770 - 1790  )
Andriamandahatrarivo  : ( 1790 - 1820 )
Andriamaninarivo  : Mpanjakavavy nanjaka tokony tamin’ny taona 1820
Tambola  : Mpanjakavavy nandimby  ny Fanjakana ary nanjaka izy nandritra ny taona  ( 1820 - 1827  )
*Boina Niparitaka nivaky fanjakana maro :
Ny Fanjakan’i Bemazava :
          Ny Mpanjakan’ny Nosy Faly dia i Maka ,  no nanjaka tao ny taona  ( 1827 - 1862  ) . Izy  dia  nodimbiasan’ny zanany iray atao hoe : Tsiresy I :  ( 1863 - 1880 ) . Nandimby azy tao Ankify ny Mpanjaka Monja :  ( 1880 - 1884 ) . Nandimby azy ny Mpanjaka Tsiaraso : ( 1884 - 1890 ) . Nandimby azy ny Mpanjaka Tsiresy  II : ( 1890 - 1920 ) .
Ny Fanjakan’i Bemihisatra :
         Somary nizarazara ity fanjakana iray ity ; ary tsy tafatambatra intsony
Ny Fanjakana tao Betsioka Trabonjy dia Ny Mpanjakavavy Ravahiny izay nanjaka tamin’ny taona ( 1770 - 1808  )  [ Eto dia samy manana ny filazany   fa raha  io  daty nanjakan’ity mpanjakavavy ity  no raisina dia nanjaka  38 taona izy  .  Ny hafa indray milaza fa  nanjaka nandritra ny  68 taona , ary tratra antitra tokoa . Nandimby azy Tsimilomo na Tsimaloma : ( 1670 - 1690 ) . Ny tao Mahajanga,  dia  ny  Mpanjaka  Andriantsoly  ny taona ( 1690 - 1704 )  .  Nandimby azy ny Mpanjakavavy Ontsintsy ; izay nanjaka ny taona ( 1704 - 1732 ) . Ny Mpanjakavavy iray atao hoe : Tsiomeko  ( 1732 - 1772 ) no nanjaka tao Nosy-be , ary  ny  Mpanjakavavy  Safy Mozongo   , izay tombanana ho nanjaka ny taona ( 1772 - 1822) no nandimby azy; ary ny Mpanjakavavy Binao  kosa ny taona  ( 1822 - 1924 ) [32]
Ny Fanjakana Betsimisaraka :
Ratsimilaho na Ramaromanompo  ( 1712 - 1754 ) ; izay nanjaka 42 taona, no azo heverina ho natanjaka sy nahery indrindra. Zanaky Rahena Razandramisoa sy Tom Tew, Jiolahin-tsambo. Bety ; no zanak’ity Mpanjaka ity .
Zanahary :  ( 1754 - 1767 )
Baban’Iavy :  (  1767 - 1791 )
Kololahin’i Zakavola :  ( 1791 - 1808 )
Sasy :  ( 1803 - 1810 )
Jean Réne : ilay nanoa ny fanjakana teto Imerina ka nanaiky ny maha iray ny Fanjakan’i Madagasikara . [ Ity koa misy fitantarana hafa ka anjarantsika ny misafidy ny ho raisina fa izany no fikarohana. ]
101
                 Ny moron-dranomasina atsinanana somary miditra aty am-povoan-tany no mamaritra ny Fanjakana Betsimisaraka.
              Tsy afa-bela tamin’ireo vondron’olona , izay niady fanjakana teto anivon’ity  Nosy ity ny Betsimisaraka , fa natsitokotokon’ny fahefana  te-hanan-drery  ihany koa . Ny fanamarihana fotsiny , ny nahatonga ny anaram-poko io dia Ratsimilaho no niloam-bava tamin’ny tafika nentiny hanohitra ny vondron’olona hitady fanjakana taty atsinanana  fa  be  tsy  misaraka  ny  olona .
Izany,  Ramanano  izany  ny taona ( 1689 - 1712 )  no nifindra tany atsinanana ka  nitady  sy  namahatra  tany  rehefa  nandresy ny tompon’ny tany , ka  nanjaka tao Toamasina sy Fenoarivo atsinanana ary nanorina ny renivohim-panjakana tao Vohimasina . Nangidy hoditra tamin’ny vahoakany izy ka nifidy olona iray hianteherany . Na dia tsy resy aza izy dia tsy nilavo levona mihitsy fa nitsoaka foana . Ratsimilaho :  ( 1712 - 1751 ) : Jiolahin-tsambo Anglisy atao hoe Tom Tew no rainy ary Rahena andriambavy tao Fenoarivo atsinanana ny reniny . Nandimby an-drainy avy hatrany i Zanahary : ( 1751 - 1767 ) ka i Mahavelona , no  nataony  renivohim-panjakany. Nandimby azy  , Iavy zanany , ny taona  :
( 1767 - 1791 ) . Nanjaka nandimby azy Zakavola , zanany ( 1791 - 1803 ) tao Mahavelona ihany no nataony renivohi-panjakany . Sasy ,  anankiray amin’ireo zanany naterany no nanjaka  ( 1803 - 1810 ) .
Ny Frantsay no nanongana an’i Sasy ; ka i Tsimiririlaza  no nataony solom-panjaka ny taona  ( 1810 - 1815  ) ; ary ilay voanjo Frantsay anankiray atao hoe : Sylvain Roux ; no nanana fahefana tao Mahavelona tamin’io fotoana io , mpandrato sy mpivarotra ary mpijirika izy . Avy eo nosoloina an’i Tsihala :  
( 1815 - 1820 ) rahalahiny ny mpanjaka . Ireo Mpanjaka nifandimby ireo dia taranaky Ratsimilaho kanefa dia nihamalemy izany fanjakana izany .
Fohiloha :  ( 1820 - 1825 ) : Mpanjaka nampanjakain’ireo vondron’olona nikomy tamin’ny taranaky Ratsimilaho , ka  nihataka  taminy rehefa nihamalemy izany fanjakana izany , fa  nialoha ity Mpanjaka ity ; dia ireto nisy Mpanjaka mbola taranaky Ratsimilaho nanjaka tany amin’ny Nosy Saint Marie dia i Betia   ( 1752 - 1798 ) .
Kalahaka : izay lehibe ny vondron’olona tany Ivoloina sy ivondro fa tsy nanjaka akory ny taona ( 1700 - 1750 ) . Rehefa  nahavory ny Vondron’olona tao Ivondro ny  Mpanjaka Fohiloha dia nanendry filoha vaovao isam-pianakaviana ary nomeny fahefana  sy  hitondra  ny  anarany  ka lasa Fanjakana iray natanjaka tokoa. Tonga avy tany Faradofay indray ingahy Jean Réne ; Raha ny fahafatarako azy dia metisy lahy vezo izy io ary niatsinanana ka niady tamin’ny Mpanjaka Tsihala ary nanaiky hiaraka tamin’ny Mpanjaka Fohiloha. Jean Réne ,  dia nanjaka teo anelanelan’ny taona  ( 1820 - 1826 ) . Izy dia nifanao fati-dra tamin-dRadama I ary natao Gouvernora tao Toamasina . Fohiloha  kosa rehefa nanaiky ny Fanjakana taty Imerina dia lasa Gouvernora  ny  fanjakana  teo  anelanelan’ny  Vavahay sy Ifontsy .
102
*Ireto ihany koa nisy fanjakana madinika :
Andriambangaina :   ( 1810 - 1825 )  izay  nifehy  ny  Zafimanoa .
Ny Betsimisaraka Atsimo , dia maro andriana saingy ny tantara dia tsy naneho ny fiandrianan’andriana nanjaka. Rehefa nanaiky an-dRadama I ho mpanjaka tokana teto Madagasikara i Fisatra rahalahin’i Jean René , dia nikomy ny Betsimisaraka Atsimo ka nifidy ny mpanjakan’ny Frantsay , hanjaka aminy ka naharomotra ny fanjakana Foibe taty Imerina ka nahatonga ny ady .
     Ity ilay toeram-pamaharan’ny Tafika Malagasy Fahizay rehefa nanani-bohitra ny tafika Frantsay .  Fort Manda  Mahavelona  [33]
Sary maneho ny fifindra-monina teto Madagasikara talohan’ny 1300
103
      TOKO Ii
2.1 .  Ny Fanjakan’i Madagasikara  
           [ Ity sary ity dia tsy sariny akory fa vinavina ihany ]
2.1.1    Andrianampoinimerina :  ( 1787 - 1810 )
       Teraka tamin’ny taona 1745 izy. Fony vao zaza dia Ramboasalama no anarany. Zafikelin’Andriambelomasina , mpanjakan’Ambohimanga; ny lehilahy.
Andrianjafy , zanak’Andriambelomasina , dadatoany no nanjaka nandimby an-drainy, tao Ambohimanga . Matetika niady  izy  mianaka satria efa niteraka an’ilay lahitokany Andrianjafy , izay hampanjakainy handimby azy rahatrizay. Ramboasalama anefa no efa voatendrin’Andriambelomasina hisolo an’ity dadatoany rehefa hody any amin’ny mandrakizay izy .
         Nampitondra ny mangidy ny vahoakany anefa ny mpanjaka, nandritra ny 15 taona. Na ity zanak’andriana handova fanjakana aza dia nampilaharin’ny tamin’ny mpanompo sy nampanompoana . Noho izany dia nangidy hoditra tamin’ny vahoaka Andrianjafy sy ny zanany, ka voatery nanongana azy ny loholona. Natsangan’izy ireo ho mpanjaka ary Ramboasalama, izay niova ho Andrianampoinimerina , rehefa nahazo ny seza fiketrahana.
           Tonga tao an-tsain’ity mpanjaka lalin-tsaina ity ny hoe : “  Ny ranomasina no vala-parihako  ”. Ny heviny dia izao. Te hanitatra ny fanjakany izy, lehilahy tsy mbola nahita ranomasina akory, kanefa azo inoana fa ireo  avy any amoron-tsiraka no nampahafantatra azy izany , dia ireo Ombiasa Antaimoro namany . Ady anefa vao nahatsangana an’izany. Nasiany aloha Antananarivo ka azony. Avy eo nitodika tamin’ireo faritra enin-toko : Avaradrano, Ambodirano, Vakinankaratra, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo indray ny tolona .
               Tao anatiny taona  ( 1788 - 1794 )  , izay  naharitra  6 taona.
106
            Telo ny  Olon-kendriny dia, Rabefiraisana tao Ambohimanga, Hagamainty  tao  Ilafy  ary  Rafiara  tetsy Alasora. Anisan’ireo vondron’olona  mandinidinika, nanondrotra ho mpanjaka an’Andrianampoinimerina ny Tsimiamboholahy notarihan’Andriatsilavo, ary  ny Tsimahafotsy , etsy avaradrano . [1]
*Ny vadiny : 12 marina ve ny vadin’Andrianampoinimerina ? :[2]
1. Rabodonimerina : Vadibe , izay milevina ao Namehana . Renibodonimerina , zanak’Andriambelomasina no reniny Nanangana an-dRabodolahy zana-drahavaviny . Novonoina Rabodonimerina .
2. Rafotsirahiratra : zanaky Ramisamanjaka , rahalahin’Andriambelomasina . Ao  Fandàna no mitoetra .
3. Ratsimiantahasoa : zafin’Andriambelomasina , zanaky Andrianjafy . Ao Namehana izy no milevina .
4. Ramiangaly : Andriankotonavalona zanak’anabavin’Andriambelomasina no rainy . Ao Ankadimanga , Sambaina Manjakandriana .
5. Rasendrasoa : Andrianavalonakelimiaina etsy Ambahivoraka no niteraka azy ary Rafitsirasoa .
6. Ramanantenasoa : terak’Andrianavalonjafy ao Alasora .
7. Rambolamasoandro : teraky Rabelanonana tao Marovatana.
8. Ramatoaramisa
9. Rasoamananoro : teraky Rabodomanana
10. Ravaonimerina : terak’Andrianambotsimarofy
11. Ravaomanjaka : terak’Andriamaromanompo anadahin-dRavaonimerina .
12. Razafitrimo
13. Ravalomisa
14. Rabodozafimanjaka : terak’Andriatsira teny Alasora , izay nanjaka teny [3]
15. Rafotsirabodomirahalahy : Tera-dRasoataolana rahalahin’Andriatsira , Jamba izy io ary tamin’ny 1881 ; Izy irery sisa no velona tamin’ireo vadin’Andrianampoinimerina . Ao Ambohijoky .
16. Rafotsirahety : Tera-dRasoataolana eo Ambohipaniry . ( Faritra any Ambatomanga ve sa toerana hafa , nefa azo inoana fa iny làlana  mihazo ny faritra Merinarivo iny izany! )
17. Rasendra : anadahin-dRambola ao Ambatomanga .
18. Rasamona : zanaky Ramanantenasoa , izay lasa Vadibe taty aoriana . Ao Tsiafahy .
19. Razafinamboa : teraka Ravaonimerina sy Andriatomponimarovatana
20. Razafinavalona : eo Ambohipianana
21. Rabodo : ao Ambohimalaza avy amin’Andriantompokoindrindra
22. Rabodondrainibe : teraky Ramboamainty ao Ambohimalaza
107
23. Rafotsiraivoramiandra : tera-dRamboamanina
24. Ravaondriana : tera-dRahiratra
25. Rafaravavy : zana-dRamanitra .
            Noho ny antony ara-toe-karena sy ara-politika no nanaovany an’izany. Nomeny vohitra roa amby folo avy izy ireo, izay lasa toeran-tsampy sy nivavahana:
1. Antananarivo
2. Ilafy
3. Namehana
4. Ambohimanga
5. Alasora
6. Ambohidrabiby
7. Ambohidratrimo
8. Imerimanjaka ao Ampandrana
9. Ambohijoky
10. Amboatany ao Imamo
11. Imerimandroso
12. Ikaloy
Raha ny fikarohana hafa ; araka ny fitantaran’Andriamatoa Andriantsoa Robert , anefa dia ireto ireo , tendrombohitra 12 ireo :
1. Analamanga
2. Ambohimanga
3. Ilafy
4. Ambohidratrimo
5. Antsahadinta
6. Alasora
7. Ambohimalaza
8. Ampandrana
9. Antongona
10. Ambohimanambola
11. Ambohidrabiby
12. Ikaloy .
                   Mbola hita amin’ireny vohitra ireny ny lapan’andriana sy ny toerana nanjakany fahiny, izay voadidina hadivory sy vavahady vato lehibe tsy voakodian’olona folo lahy amin’izao fotoana izao. Ny aviavy sy ny amontana dia maneho fa lapan’andriana sy tanànan’andriana ilay hotsidihana ankehitriny. Tsy dia lavitra ihany koa ny misy ny fasan-drazana. Fa raha hiverenana ny Tendrombohitra 12 , dia miteraka adihevitra be amin’ireo mpikaroka , satria ity izao misy fikarohana hafa indray :
108
( Alasora; Amboatany ; Ambohibato; Ambohibeloma; Ambohidrabiby; Ambohidratrimo; Ambohijanaka ; Ambohijoky; Ambohimalaza; Ambohimanambola; Ambohimanga; Ambohiniazy; Ambohipoloalina; ; Ambohitrontsy; Ambohitrosy; Anosimanjaka ; Antsahadinta; Babay; Iharanandriana ; Ilafy ; Imerikasinina ; Imerimanjaka ; Kaloy ; Ambohipo ;
Merimandroso ; Namehana ; Soanangano ; Tsinjoarivo )
*Imerina, nozaraina 6 Toko :
. Ny tao Avarandrano : Rabefiraisana
. Ny tao Vakinisisaony : Rafiara
. Ny tao Marovatana : Ratsimpaniry
. Ny tao Ambodirano : Razakatahiry
. Ny tao Vonizongo : Andriantsoba / Ralambotiandrainy
. Ny tao Vakinankaratra : Raharivola
               Ireo  no  hova  natao  ho  “ tompomenakely ”, izay niadidy an’ Imerina enina toko
42 taona izy raha vao nanomboka nanjaka , ary  naharitra 23 taona ny  fanjakany  ary  nolaniany  tamin’ny  ady izany . Mba hamoriany izay fanjakana tiany ho azy . Fito taona garangidina no namoriany an’Avaradrano fotsiny vao nanoa azy. Namantana toe-javatra sarotra  Andrianampoinimerina  noho  ny  fanjakana niverina nitsitokotoko, noho ny ady an-trano izay nataon’ireo mpandova , ny fanjakan’Andriamasinavalona , izay efa nanjaka tokana teto Antananarivo, fa nizara ho efatra ny fanjakana tamin’ireo zanany. Nanjakan’ny herisetra sy ny fanjakan’ny mahery, niseho ny tsy fahandriampahalemana, ny halatra sy ny halatr’olona izay tena nanjaka tokoa, ny fanararaotana samihafa ataon’ireo be sandry.
Tsy vitan’ny kabary fotsiny fotsiny ny famoriana ny fanjakana nitsitokotoko teo aloha mbamin’ny fampajariana ireo rafitra vaovao napetraka hankatoavina, mba hisian’ny fiaraha-monina mandry fahalemana. Ady amam-basy sy lefona no nifamelezana. Ny ady tamin’Antananarivo sy Ambohidradrimo ary ny tao Ambohijoky no tena nalaza, ankoatra an’Avaradrano. Avy eo ny ady nifaovany , tamin’ny Betsileo, tao Ifandana, ilay vohitra nanan-tantara , fa  nahatonga  ny olona 3000 tany ho any hamono tena tsy nanaiky ny hanompo ny Merina na hilavo lefona. Ady no namoriana izao firenena izao.[4]
*Ireo Andriana resin’Andrianampoinimerina :
1. Andriamarimampihovovo . Andriana , nanjaka tao Imamo Andrefana
2. Andrianentoarivo . Andriana , nanjaka tao Vonozongo
3. Andrianamboarinandriamanitra . Andriana, nanjaka tao Ambohibeloma Andrefana .
4. Andriamanetranilany . Andriana , nanjaka tao Ambohipoloalina izay Marovatana .
109
5. Maromena , izay zokin-dRabehety . Andriana tao Marovatana
6. Andriantsaralandra . Andriana , nanjaka tao Amoronkay . Vakinisisaony .
7. Andrianjomoina . Andriana nanamorona ny ala atsinanana
8. Andrianaroanaka . Andriana , Nanjaka Ambohitrandraina . Vakinankaratra
9. Andriamasindraibe . Andriana tao Antsirabe
10. Andriamanalina . Andriana tao Manandona
11. Andrianonitomponitany . Andriana tao Betafo
12. Andriambongo . Andriana tao Menabearivo
13. Andrianatara . Andriana tao Manandriana , Fihasinana atsimon’ny Mania .
14. Andriamanalinabehiantana . Andriana tao Vakiana .  Menabearivo .
15. Rafongay . Andriana tao Atsimon’ny Matsiatra
16. Ratsilanoka . Andriana tao Lohasakalava izay ao Antsiriry sisin’i Merina andrefana .
17. Ravahiny , Andriana nanjaka tao Boina ao Mahajanga
18. Ramitraho . Andriana nanjaka tao Mahabo ao Menabe
19. Andriamisavalambo, andriana tao Kilonjy any Vonizongo dia nanaiky fa Andrianampoinimerina no nanjaka .
*Ireo Mpanjaka resy teto Madagakasikara :
1. Andrianjafy tao Ambohimanga
2. Andrianamboatsimarofy teto Iarivo
3. Ramaromanompo  tany Fenoarivo , izay zanaky Andrianamboatsimarofy
4. Rabehety tao Ambohidratrimo
5. Andrianavalonjafy tetsy Alasora
6. Andriampoetsakarivo tany Ambohibeloma
7. Andriamarobasy tany Ambohitrambo
8. Andriamanalinarivo tany Fandana …Betsileo
9. Andriamanimahaniry tany Ambohidrainandriana
10. Rivoekembahoaka  tany Kiririoka ….Betsileo
11. Andriamanalinjanaka tany Masoandro any Mania ….Betsileo
12. Andriambelosalama tany Mania avaratra….Betsileo
13. Rafongory nanjaka tao Atsimon’ny Matsiatra
*Ireo Voanjo napetrak’Andrianampoinimerina teto Imerina :
2000 Lahy avy amin’Avarandrano , ka  ny  400 lahy  avy  amin’Andriateloray ka ny 100 lahy dia an’Andriatompokoindrindra , ny 200 lahy kosa avy amin’Andriamboninolona ary ny 100 lahy farany dia an’Andriandranando.
        Tsara ihany koa ny mahafantatra fa ny famorana teto ankibon’Imerina dia natao isaka ny 7 taona , nohon’ny tenin’ny mpanjaka . Nisy tantara iray ity , izay tsy tokony ho adinoina faha Andrianampoinimerina . Ny tantaran’ingahy Raindrainitsiandavana : Io lehilahy io dia anisan’ireo ngeza fahiny ary tena natahorana tokoa satria nanana ody mahery tokoa izy .
110
Teo Ambohimasina izay avaratr’Ambohitraza izy no nonina ka Andrianampoinimerina mihitsy no nampamono azy sy nandrava ny tànana nitoerany . Naverina indray io tànana io faha Ranavalona I , ka nohararaotin-dRainitsiandavana izay zanaky Raindrainitsiandavana indray ilay fananany ody ratsy sy ody mahery ka nahamahamahana ny mpanjakavavy , nolazainy mantsy , fa afaka manasitrana sy manangana ny maty ary maha ela velona sy hamokarana ny vokatra , ka tsy hisy mosary intsony , sy ny fanambarany fa afaka mamerina azy mianaka nanjaka teo aloha izy .
               Io ody io mantsy dia ilay an-drainy izay efa namonoana azy . Novonoina ihany koa Rainitsiandavana ary ireo namany dia namponomina sy novonoina ary nompotehana ihany koa ilay tànana ; ary tsy azo nonenana ihany koa .
              Teo amin’ny resaka fifandovam-panjakana indray : Ralesoka sy Rabodonandriantompo ary Ratavanandriana dia nataon’ny mpanjaka Andrianampoinimerina  (  ho Izimianadahiavy = Izy mianadahy avy ( Fanoratra amin’izao fotoana izao ) , avy amin’izy ireo mantsy no angalana izay ho mpanjaka handimby sy hitondra ny fanjakana . Izy ireo dia samy teraky Rasoherina anabavin’Andrianjafy ilay nitondra tapany ka nahatonga ilay fitenenana nalaza hoe: Izay zanaky Rasoaherina sy Ralesoka no manjaka . Ralesoka ihany koa mantsy raha ny heviny dia anabavin’Andrianampoinimerina iray tampo aminy . Andriatsimitovizafinitrimo no vadiny avy ao Ambohibeloma. Tsy niteraka izy mivady ireo ka nanangana an-dRadama I, sy Ranavalona , teraky Rabodonandriatompo. Nampivadiana izy roa ireo ary nipoitra teo ilay fitenenana malaza hoe : Radama no aloha vao Ranavalona na koa hoe : Ny tontolo andro an’Ilaidama fa ny farany an’i Mavo . Tadidio fa Rabodoandriatompo renin-dRanavalona I , io dia zanaka anabavy; vadin’ Andriantsalamamanjaka = Andriantsalamanandriana ( Olona iray ihany ve izy ireo sa olona samy hafa ) zanak’Andriatsimitovizafitrimo. Napetraka tao Ambatomanoina izy io . Niteraka an-dRazafianaka ( Novonoin-dRadama I sy Ranavalona I , raha vao nanjaka izy ireo ) sy Rafaramanjaka izay niteraka an-dRasoherina ( Rasoherimanjaka vadin-dRadama II , izay zanaky Ranavalona I ) sy Ramasindrazana izay niteraka an-dRamoma ( Ranavalona II ) .Io Andriantsalamanandriana io izay napetraky Radama I, io dia napetraka ho Menakely tany Ambatondrazaka ka lasa Andriambaventy . Anadahin-dRasendrasoa , vadin’Andrianampoinimerina, sady rain-dRasoherina , ary Rahiratra no rainy . Andrianampoinimerina ihany koa dia nametraka an’i Hagafotsy ; izay ho  lehiben’ireo  mpanapa-doha faha Andrianamponimerina ary i Hagamainty kosa no mpamelona na niaro ireo voampanga ary lasa mpanolotsaina  hendry  taty aoriana .
111
*Ny Hova mainty : [ Ity dia fanehoan-kevitra hita tao amin’ny seraseran’ny tranon-kala iray ka izay azo noraisina ihany no hita ato  ] Samy hafa ny hevitry ny teny hoe Hova-mainty, sy ny hoe Olo-mainty.  
Ny natao hoe Olo-mainty dia ireo Afrikana Masombika sy Makoa izay naondran’ny Arabo sy Vazaha sasany ka namidy natao andevo teto Madagasikara.
Ny hova mainty kosa dia ireo hova malagasy taranaka hova na taranak’andriana , izay  mainty  hoditra  nentim-paharazana  hatrany  Malesie sy India. Misy ary nisy mainty hoditra sy fotsy hoditra daholo ny Malagasy rehetra amin’ny foko samy hafa.
                 Ka tsy ny maha fotsy na mainty hoditra akory no maha ambony na ambany firazanana azy. Ny razan’ireo andriana atao hoe : Sah, dia karazan’ireo Indiana mainty hoditra no ankamaroany. Raha izany anefa no jerena amin’ny fo tsy miangatra ; mahakasika  ( momba ) ireo razan’andriana teto Imerina ; dia voalazan’ny tantara fa vavy mainty sy lahy mainty, toa an-dRafohy ; Rangita ; Andriamanelo , ka ny sasany aza dia ngita volo mihitsy ; toa  ny Mpanjaka Rangita ; ka mandraka ankehitriny dia mbola maro ireo taranak’andriana  no  mainty hoditra  sy  ngita volo. Ireny no nahatonga ny fitenenana hoe : “ Ngita volo avo razana ”. Ary ny mahagaga indrindra anefa dia izao : Ireny hova mainty sy andriana mainty ireny dia misy miteraka fotsy. Ary ny fotsy koa dia maro no miteraka mainty. Efa fantatra fa ireo “ Malais ” razamben’ny Malagasy na avy any India na avy any Malezia dia mainty hoditra no ankamaroany. Indrindra fa ireo avy any Melanezia. Ka ny fotsy hoditra avy any “ Java ” sy Sumatra dia vitsy kokoa noho ny mainty. Ka rehefa nifangaro taranaka izy ireo dia nisy zarazara hoditra no ankamaroan’ny taranany. Nefa nisy mandrakariva ny mainty sy ny fotsy , toy ny tany am-boalohany. Rehefa nifangaro taranaka tamin’ireo Vazimba sy Antalaotra indray ny Malagasy ; dia vao mainka nifangaro volon-koditra hafa kokoa. Ireo “ Malais ” karazan’ny mainty hoditra izay mpiantafika malaza dia lasa lavitra hatrany amin’ny farany andrefana nifangaro tamin’ny Vazimba, ka izany no naha maromaro kokoa ny Malagasy mainty hoditra amin’ny faritany andrefana. Kanefa noho izy ireo efa nifangaro mialoha tamin’ireo fotsy hoditra, dia tsy vitsy akory fa maro ihany koa ireo taranany fotsy sy mazava hoditra ao amin’ny Sakalava. Teto Imerina dia nisy ireo fokon’ny “ Malais ” mainty hoditra izay nanana fanjakana hova nitokana tao amin’ny faritanin’Imerina, nisolo toerana ireo Vazimba nanaiky an’Andriamanelo. Nalaza fatratra ireo Mainty ireo. Ka ny Mpanjaka hova taminy mihitsy no nanatona an’Andriamasinavalona sy niray hina taminy nandresy ny Manjaka hova  rehetra eran’i Merina. Ireo no nitondra voalohany ny anarana hoe : hova mainty, izay tarik’ilay olo-malaza natao hoe : Hagamainty, izay to teny sy mpanolo-tsaina hendry indrindra tamin’izany andro izany.
112
Andrianampoinimerina dia mbola niantehitra tamin’ireo hova mainty ireo, ary nanome voninahitra azy fatratra, fa ireo no nisikim-ponitra namory an’Imerina ho fanjakana tokana niaraka tamin’Andrianampoinimerina.
          Fahadisoana be vava ny mpitantara izay milaza fa andevon’andriana fahiny hono ireo Hova mainty ireo. Andrianampoinimerina no nanao ny anaran’izy ireo hoe ny Mainty enin-dreny. Tsy andevon’olona na oviana na oviana ny Mainty enin-dreny , fa taranak’olona ambony sy andrian-drazana aza, ka nifehy ny razana Malagasy fahizay.
              Tsy dia mainty hoditra avokoa izy ireo, fa maro ihany no mazavazava sy somary fotsifotsy hoditra na ilay ataotsika amin’ny teny mahazatra hoe : “ Zarazara ”, nefa na izany aza dia notanany ho voninahitra mandrakariva ny anaran-drazany hoe Mainty enin-dreny. Ny hevitry ny teny hoe enin-dreny , dia  tsy hoe  nateraky  ny  vehivavy  enina  akory. Fa  ny tena heviny dia hoe zanaky Imerina enin-toko, satria naely honina eran’Imerina izy ireo ; mba hitandrina ny fandrian-tany . Nomen’ny mpanjaka vody vona hipetrahany mihitsy izy ireo, ary tsy noferany izay faritry Imerina tiany honenana. Ireo mihitsy no tandapan’ny mpanjaka rehetra taloha sy mpanolo-tsaina azy. Ka tsy misy olona mahazo mihaona amin’ny Mpanjaka, na dia andriana aza raha tsy amin’ny alalan’ny Mainty enin-dreny. Ho levenam-bolam-boninahitr’ireo hova mainty ireo izay nanana andevo ohatra ny Hova rehetra ihany, dia ireo ihany no hova  tsy azo noverezin-trosan’olona na heloka maha lasa andevo. Fa na andriana  na  hova  hafa  dia  azo  noverezina  ho  andevo  avokoa.
Ny  hevitry ny teny hoe Enina , amin’ny fombam-pitenenana malagasy dia tsy hoe isa enina akory, fa filazana zavatra feno, lavorary henika. Anaram-boninahitra ny hoe enina. Ka izany no nanaovana ny Imerina hoe enin-toko, na dia tsy enina aza fa valo toko no isany marina .
1. Avaradrano
2. Marovatana
3. Vonizongo
4. Sisaony
5. Ambodirano
6. Vakinankaratra
7. Valalafotsy
8. Imamo
            Ireo  valo toko ireo izay mbola niampy koa aza no natao hoe Imerina toko enina  na  Eni-toko.
Ny teny hoe Reny ; izay nilazana ny hoe enin-dreny, dia filazana fa ny anaran-dreny no nanan-kery tamin’ny fomban-drazana malagasy nolovany tamin’ny tatsinanana nihaviany.


113
          Izany no nanaovana hoe enin-dreny, fa tsy hoe enin-dray ; Izany ihany koa no nahatonga ny fiteny hoe firenena avy amin’ny reny fa tsy hoe firainena avy amin’ny ray. Ny fiteny vahiny anefa dia milaza firenena avy amin’ny ray na ilay antsoina tsotra hoe : “ patrimoine ” na “ Patrie ”, fa ny an’ny Malagasy kosa dia
“ matrimoine ” na hadika kosa hoe : “ Matrie ” ny  Firenena. Taty aoriana tamin’ny andron’Andrianampoinimerina dia nozaraina toko telo ireo Hova  mainty  enin-dreny  ireo :  dia  ny Tsiarondahy : karazan’ny fiteny hoe Tsimiamboholahy, Tsy   resin-dahy no dikany. Ny Manendy, Mpanafay  na  mpanasazy  no  heviny, ary ny Manisotra na mpiady sy mpandroaka fahavalo no heviny.
              Lazain’ny tantara fa fasika mahamay nendasiny no nafafin’ny Manendy ny fahavalo nanafika ny vahiny tao atsimo tao ; ka  tonga nampilefa ( nampandositra ) ny fahavalony. Ka efa hatramin’izany hono no niantsoana an’izy ireo hoe : Manendy. Ny anarana hoe mainty sy ny hoe Ngita dia anarana mihaja hatrizay ka maro no anaran’Andriana toy ny hoe Rakotomainty, Rasoamainty, Rangita, Rasoangita. Toy izany ihany fa lazain’ny Ntaolo fa ny olona mainty sy ny zarazara hoditra no be tsara tarehy noho ny tena fotsy. Ny mainty no lazaina hoe mateza dinihina. Ny ngita koa filazana hatsaran-tarehin-javatra amin’ny fiteny an-davan’andro, sady mbola fihaingoana mandraka androany amin’ireo andriambavilanitra ny manangita volo. Ny olona fotsy kosa dia lazaina hoe : marevaka tazanina fa mora pandaina. Tsaroan’ny mpitantara tsara tamin’ny fahazazany  , ny tantara  tsy  mety  hadinony  fony  fahavelon’ny  renin’ny renibeny ; efa antitra sy niara-belona tamin’Andrianampoinimerina atao hoe Ramanankierana. Raha nahare ny zafikeliny iray lahy hanambady izy ; dia nangataka mba ho entina , ho jereny ilay zazavavy fofombadin’ny zafikeliny. Ny ampitson’iny dia nentin’ity zafikeliny tao aminy , ilay zazavavy fotsy tsara tarehy ; ka faly tokoa izy ; ary nitsodrano azy Rafotsibe Ramanana. Nony efa lasa anefa izy ireo ; dia izao no tenin’ilay Ntaolo vavy. Tsara sy mahafinaritra tokoa Razazavavy ; fa raha izany re  no  tsy  fotsy , fa mainty na zarazara hoditra ; dia ho fara fanaperana tokoa amin’ny hatsaran-tarehy. Ankehitriny kosa dia ny fotsy no dokafana fa tahaka ny Vazaha.
                Ity ihany koa nisy tantara iray tsy azo kosehana amin’ny tantaram-pirenena  : Ratsiahoatra , izay lehiben’ny tandonaka ( Tandapa ) faha  Andrianampoinimerina . Rehefa narary ny mpanjaka dia nanambara izy fa ny zanakandrianato avy etsy Andrainarivo Fieferana no namorika azy, kanjo nampinomina tamin’ny tangena izy ireo ; fa tsy naninona ny akoho fa velona soa aman-tsara ; ka avotra ny zanakandrianato fa Ratsiahoatra kosa nampisotroina tangena tao am-bavany ka maty ; fa ny namany kosa velona sy avotra . Razakatahiny, teo Fandravana andrefana atsimon’Ambihijoky no itoerany ; dia nasain’Andrianampoinimerina nitondra an’Ambodirano na ho menakeliny noho ny soa sy ny asa vitany teo amin’ny fahaizana mifehy ny olom-pehezina .
114
Faha  Andrianampoinimerina  ihany koa ; dia tsy azo niakaran’ny vazaha Arabo
Anglisy ; Frantsay ; Karana ;  Grika ; Afrikana , mihitsy teto Imerina fa hatreo Ambatomanga ihany .
*Ny Mahakasika ireo heloka roa amby folo :
Ny mikomy ; ny manangana andrian-kafa ; ny manamin -drova ; ny manera vadin’andriana ; ny mangaron-dapa ; ny homana tongoa mionkona ; ny manao tenin’andriana tsy ho masina ; ny azo tamim-bola aman-karena ka ny tsy mety atakalo no mety ; ny manao odi-mahery sy ny mamosavy ; ny mamono olona ; ny mangalatra ; ny mamoky sy manaratsy ny tany sy ny fanjakana ; ny tsaho amin’ny fanjakana ; ary mbola nampiana an’ireto taty aoriana :
misotro toaka ; mifoka rongony ; homana paraky ; ny mpitsara manao fitsarana miangatra ; ny mpifehy homam-bahoaka ; ny homana olom-potsy ; ny mangalatra olona ; omby ; lakana ; ny manao be hariva ; ny mandidy lamba am-bahoaka ; ny mangalatra an-tsena ; ny manao vata famarana diso ; ny manao fadanjana diso .
ny mangala-bovo ; tsy azo atao ihany koa ny manohi-joky .
*Ireo sazy mety ho azo , amin’ny fandikana ny lalàna :
              Arakaraka ny heloka vitany sy nataony , no nomena azy . Ka ny sazy dia mety haharitra na mandritra ny heritaona ; Mandritra  ny roa  na  telo taona  . Ao ohatra ny  gadra  fohy  sy  gadra  lava  izay  atao  amin’ny  vy  na hazo ; ka toy izao  no  atao aminy : Fatorana  akambana  ny tanana roa sy ny togotra roa . atokana amin’ny toerana iray mafy dia mafy ny fiambenana atao aminy  .
Ny  Very vady aman-janaka . Ireo ampinomina na ampisotroina tangena izy tenany na ny biby ohatra . Ireo novonoina notapahan-doha ary natao sesitany ihany koa . Maty na mety mahavo - tena . Mety ho lasa mpanompo ; Mandoa vola na omby ; Raha ambenana mafy ilay gadra dia ho vonoina ho faty izy izay . Raha honerana ny saziny dia : alaina avokoa ny fananan’ilay gadra rehetra ; dia afaka izy .
Ny Heloka kely kosa dia : Manasina andriana , mandoa volatsivaky sy omby volavita .
*Ireo ataon’ny mpiray vody rindrina na ny mpiara-monina :
Ny raimandreny dia masi-mandidy amin’ny hareny na ny lovany .
Ny Manangan-jaza .
Ny Fati-dra .
Ireo soatoavina isan-karazany : Famandihana ; Fanambadiana ; Famorana ; Fahafatesana .
Ireo lanonana fanao isan’andro ; isam-bolana ; isan-taona .
Fanorenana trano ; Fasana ; Hadivory ; Tanimbary ; tahalaka ; valan’omby ; valam- parihy ; toha-drano .
            Na dia mafy toy izany aza , ny didy izay nampiharina teto amin’ity Nosy iombonana ity fahagola ; dia nisy ihany ny indro kely ny mpandrafitra .
115
Henika jirika na jiolahy ny tany rehetra , ary tsy nisy toerana mba nilamina ; fa nisavorovoro aoka izany .
                Niroborobo  tokoa anefa ; talohan’izao ny varotr’olona , ary  ny tao Ankova sy Andratsay no tena ; nandratoana olona maro mba namidy ho andevo ary navarina tao “ Maurice ” sy “ La reunion ”, izay tsy nisy mba nisy an’izany kanefa ; dia toeram-pamaharan’ny tafika Frantsay. Isam-bolana ; dia olona 1000 na  1500  eo  ho  eo  no navarina  tamin’ny taona 1800 tany ho any. Ireo toe-javatra nifandrirotra sy nifandrohirohitana no nahatonga ny fampiasan-kery ho sarotra alavirina. Teo kosa anefa ny tena halatra mihitsy no nataon’ireo mpijirik’olona ireo .
               Tsy mbola nisy kosa ny soratra na fanisana, fa ny teny  no efa  niraisan’ny  teto anivon’ity Riaka ity talohan’io taona 1800 io
              Nobeazina tamin’ny sekolin’ny Ntaolo ny zanaka aman-jafy, toy ny ohabolana ; kabary ; angano ; hainteny . Izany no nanefena azy ireo ho tonga olom-banona. Nanana ny lanjany teo amin’ny kabariny Andrianampoinimerina  rehefa hihevi-draharaham-panjakana na hanolotra soso-kevitra na koa hanome fahefana izay mila izany. Tamin’ny alalan’ny kabary ohatra no namoriany ny Merina  eni-toko, nandaminana ny raharaha, ny didim-panjakana, ny nanamboarana ny fefiloha, ny fitsarana izay mbola olona notendrena ho mpimasy ka ny Tangena sy ny ody no natao hitsarana. Nanjakan’ny sampy ny toerana samy hafa, nandaminana ny “ Marakely ” na ny Miaramila ankehitriny, ny lalàna nentina nandresena ny mosary ary namporisihana ny ambanilanitra hankatoa ny lehibe.
*Ireo toerana nalaza izay natao hikabariana raha hilaza ny tenin’andriamanjaka : Antsahatsiroa ; Analakely ; Amparibe ; Andohalo ; Ambatoroka ; Sahafa ; Ambatondrafandrana;  Ambohimanga .
116
Ireto kosa no toerana madinika izay nikabariana tsindraindray ihany ka nataon’ny tsimandoa : Ambatomaro ; Amboditsiry ; Manjakaray; Soamanandrariny ; Fieferana ; Ambatomena ; Ambatomena Mananara; Ambohimanambola; Fandàna ; Masindray ; Andraisoro .
Tsy mbola tongan’ny Fivavahana ny vanim-potoana nanjakany ka haizina no nameno ny fanjakany. Maro  ny  sampy isam-bohitra sy notompoin’ny mpanjaka ary nivavahan’ny olona : kelimalaza tao Ambohimanambola ; rafataka  sy  manjakatsiroa tao Marovatana Antehiroka ; izay Andrianampoinimerina  tenany no nanompo sy nivavaka taminy ; ramahavaly  tao  Ikongo  faritra Tanala sy Betsileo ; rabehaza sy ratsimahalahy ; ravololona  tetsy  Ankandindravololona .  Ny  sampy  hazo  madiro any amin’ny faritra Tsimihety sy ny Sakalava. Nanjaka ny sikidy sy ny tangena. Tsy nivoatra firy  ny tanàna. Nisy fiavahana ny saranga fa ny mpanjaka nanao trano hazo sy tsara tarehy fa ny an’ny vahoaka kosa trano bongo ary ny mpanan-karena kosa niadana tamin’ny trano kotona sy terilatsy. Azo heverina fa niadana ihany anefa ny vahoaka tamin’ny andro nanjakany satria nandala ny fihavanana. Nino an’ilay Andriamanitra nahary ny tongotra aman-tanana any an-danitra izy saingy tsy nahafoy ny zanahary sy ny razana ka nitoky tamin’izy ireo .
Ny Alahamady, izay volana nahaterahany no andro nataony ho fetim-pirenana ka nomeny anarana hoe: “ Fandroana ” nanao toy izay ihany koa Ralambo mpankan’Ambohidrabiby talohany. Efa maro ireo vahiny tonga sy nifanerasera teto, ka anisan’ireny  : Ny Arabo mpijirika na olona  na entana hangalarina na nividy ihany izy ireo na nanakalo ihany koa .Ny Sinoa ;  ny Espaniola ; ny Frantsay ; ny Anglisy ; ny Indiana ; ny Grika , eny hatramin’ireo Afrikana aza .                          Izy ireo dia nifototra teo amin’ny asam-barotra.
        Rehefa natsangan’Andrianampoinimerina  ny tsena ; dia foana ny takalo , fa nisy ny vola, ka ny vola nampiasan’ny vahiny tany aminy no nampiasaina teto, toy ny volamena sy ny volafotsy ( Tsanganolona )
*Ny Vola Malagasy , tamin’ny taona 1785 : Ny Ariary no vola ambony indrindra tamin’izany ; ary tena nanan-karena izay nanana azy .
Ny Ariary : Sasahana Loso
Ny Ariary : Teloina Sasanangy ny fahatelony
Ny Ariary : Efanina Kirobo ny fahefany
Ny Ariary : Dimiana Iraimbilanja latsaka
Ny Ariary : Enemina Venty sy fahenina
Ny Ariary : Fitoana Lasitelo latsaka kely
Ny Ariary : Valoana Sikajy
Ny Ariary :
Siviana
117
Sikajy latsaka era...
Ny Ariary : Foloina Lasiroa, ila voamena
Raha zaraina : 12 Roavoamena
Raha zaraina : 16 Lasiray ila voamena sy Iray
Raha zaraina : 24 Voamena
Raha zaraina : 48 Ilavoamena
Raha zaraina : 72 Eranambatry
Raha zaraina : 144 Varidimiventy
Raha zaraina : 720 Variraiventy
Ny Voamena , izay Ariary nozaraina 24 dia mbola azo nosasahana ihany koa :
Ny Voamena : Sasahana Ila voamena
Ny Voamena : Teloina Eranambatry
Ny Voamena : Efanina Varifitoventy
Ny Voamena : Dimina Varienimbatry
Ny Voamena : Enemina Varidimiventy
Ny Voamena : Fitoina Varidimiventy mihoatra
Ny Voamena : Valoina Variefabenty Latsaka
Ny Voamena : Sivina Variteloventy mahery
Ny Voamena : Foloina Variteloventy
                     Anisan’ireo vola nampiasaina teto Madagasikara
*Tamin’ny androny no nanasokajiana ny fiandrianana ny zanak’andriana hanjaka ho toy izao :
Zazamarolahy
Andriamasinavalona
Andrianatompokoindrindra
Andrianamboninolona
Andriandranando
Zazadralambo
Ny fahafatesan’ny mpanjaka dia natao hoe :
«  Miamboho » ary ny fatiny dia noheverina hoe : « Masina », rehefa halevina kosa dia lazaina fa : « Afenina ».Tapi-masoandro no entina hilazana ny ala-fadiny. Hisaonana ny mpanjaka ary ny vahoaka dia mibory volo ny lehilahy fa misarakorako volo kosa ny vehivavy, misy mihoatra aman-taonany.

118
  
               (  Vola nampiasana fahizay sy ny ody gasy tamin’izany )

*Nosokajiana ho telo kosa ny saranga :
. Andriana
. Hova
. Andevo
            Ny Miaramila ; dia nomena voninahitra izay mendrika hahazo izany ; ary nahazo hanana izany koa ny mpanjaka . Ka iray , ka hatramin’ny 16 izany voninahitra izany . Fa ireo saranga ambony ; dia nanan-jo hahazo izany ihany koa , tao ireo zanak’andrina nanompo tao an-dapa na ny hova niasa tao amin’ny lapan’ny praiminisitra na ny soa vitany ho an’ny Firenena.
Raberesaka , anankiray amin’ireo  tsimiamboholahy izay nampanjaka an’Andrianampoinimerina , sady mpitari-tafika kalaza no mahery miady ; dia nomena izany voninahitra izany ihany koa .
• L’organisation du Gouvernement d’Andrianampoinimerina :
                       [ Andrianampoinimerina , no Mpanjaka : Niainga avy any aminy avokoa ny baiko rehetra. nandalo  teo ambany : « Gouverne directement avec les Vadin-tany, Le Menabe, Imerina  Domaine  Royal » sy ny Confie aux nobles les Menakely, hors de l’Imerina. Ny fahefan’ireo kosa dia ny : » Tous deux sont divisés en Fokontany, dont les habitants le Fokonolona.]
• Fikomiana Faha Andrianampoinimerina :
                       Rabodolahy sy Rakotovahiny , rahalahiny dia nikomy tamin’Andrianampoinimerina  rainy  satria , tsy nety nanatanteraka  ny teniny  raha nasainy haka ny tany izy nohon’ny fahafantarany fa Radama no hampanjakaina ; fa  tsy  izy lahimatoa ; kanefa izy dia zaza natsangana . Novonoina noho izy nikasa handatsaka ny ain’ny mpanjaka rainy sy Radama . Ny fokon’ny Zafinandriamamy , izay nanampy an-dRabodolahy ; dia novonoina , ary izy kosa nalevina tao Ambohimanatrika .
                Rafaravavinandriambelomasina ; dia rahavavin-dRabodonimerina izay niteraka an-dRabodolahy sy Rakotovahiny . Tsy niteraka mantsy Rabodinimerina vadin’Andrianampoinimerina ka natsangany izy mirahalahy .            
119
Ny manahirana amin’ity tantara mantsy ; dia  io Rafaravavinandriambelomasina io dia nanambady an’Andriantsimitoviaminandriazanany , avy etsy Antanjonandriana izay etsy atsimon’Ambohipeno . Ary milevina ao Ambohitrandriananahary . Misy rohim-pihavanana amin’ny andriana izany .
             Novonoina Razakabezafy sy Rabodonimerina izay samy vadin’Andrianampoinimerina , ka itsy farany  dia nanirahana an’i Hagafotsy izay lehiben’ny mpamono olo-meloka , saingy tsy nahafaty ka nanirahana an’i Vaitra , izay nahavita namono tokoa , kanjo fitsapana ihany ka nampamonoan’ny mpanjaka . Nalevina ao Namehana Rabodonimerina . Tsarovy fa i Mavo izay nampivadiana tamin-dRadama io dia, zanaky Ralesoka izay anabavin’Andrianampoinimerina : ka nahatonga ilay fiteny malaza hoe : «  Ny tontolo andro ho an’Ilaidama , fa ny farany ho an’i Mavo . » .
                     Ity misy tantara iray tena nampihetsi-po : Rehefa maty Rangorivahiny , andriambavy izay vadin’Andriambelomasina dia nalevina tao atsimon-drovan’Ambohimanga izy ary nasiana tranomanara ho marikin’ny fiandrianany . Izay eo atsimon’i Mahandrihono . Kanefa raha avy izay hahasimba izany tranomanara izany dia tsy azo soloina intsony = Ny tranomanara mantsy ; dia ilay trano vita amin’ny hazo eo ambony fasana ireny ho famantarana fa andriana no milevina ao . ( Fomban-drazana fahiny izany ; saingy amin’izao fotoana  izao ; dia tsy fantatra intsony satria dia misy ny tena mbola vaovao be tokoa , kanefa rehefa simba izany dia tsy azo soloina intsony . Amiko izany dia mampiseho ny lainga tsara lahatra mahakasika ny fiandrianana , tsy tena izy akory ; fa ankositra ihany . )
Ny Fikomiana nataon-dRamavolahy , izay zaza  hafa  reny  ; satria nialona an-dRadama ; izay hampanjakaina . Ary novonoin’ny mpanjaka izy ireo na dia zanany aza . Niamboho Andrianampoinimerina ka nalevina ao amin’ny tranomasina ao Mahandrihono , avaratr’Andriambelomasina ao Ambohimanga.. 65 taona izy vao maty.
Tamin’ny Taona  1805, dia Atoa Rainifiringa  no  «  Premier Ambassadeur Plénipotentiere ».
          [ Tamin’ny Taona  1774, dia tonga teto  Benyowski, ilay mpijiri-pahefana ka nisandoka ho Emperoran’i Madagasikara. Nitady fanampiana hatraiza, hatraiza fa tsy nahazo na tany Angletera na tany Etazonia. Maty nahantra ity nilaza ho Mpanjakan’ny Mpanjaka teto Madagasikara ity .] [5]
. Ny fanorenana ny lapa moderina dia fanavaozana netin’ireo vahiny Eropeana tamin’ny taona 1663 , izay vanim-potoana iray , nisian’ny fizarazaram-panjakana ;  Ny taon-jato faha 17 . Satria raha hadivory sy fefy no nataon’izy ireo , dia bateria kosa no nampianarin’izy ireo raha tonga teto Madagasikara ny iraka nalefan’ny mpanjaka lefitra avy any Portigaly atao hoe : Don Jeronimo de Azevedo .


120

Nampianarin’ izy ireo ny fomba fiarovana ny tanàna ka vetivety dia hita tany amorontsiraka ny manda mimanda sady avo no sarotra  nanihana . Raha tsaroantsika  tsara ; dia ny fanjakan’Andriamanaly : 1640 - 1680 , izay nanamorona ny morontsiraka atsimo atsinanana sy ny ilany andrefana atsimo iny izany . Efa hatramin’ny praiminisitra , Cardinale Duc Armand Jean du Plessis de Richelieu , i Frantsa no efa nihevitra ny hanjanaka ny firenena Malagasy .[ La France pensait pouvoir accéder à la possession de Madagascar] . Ny taona 1641 , ny Sociaté de l’Orient ; izay naorin’ingahy Richelieu , tamin’ny 24 Jona 1642  
( Izay maneho sahady an’i Madagasikara ho orinasan’ny Lafrantsa )
Ireto ireo voanjo frantsay tamin’izany , izay niala tao La Rochelle ; niondrana an-tsambo iray atao hoe : « Saint Laurent » ;
ka  ny  Kapiteny  Roger le Bourg  , no komandan’ny sambo . Ireo mpandraharaha izay iraka ara-barotra kosa dia Etienne Fouguet  sy  ny  Duc de la Meilleraye . Ireo olona ireo dia olona akaiky na azo heverina fa taranaka andriana tao frantsa mihitsy . [ Le nobles construisent  les chateaux…pour controller, par la defense de la zone les entorant et symbole de leur puissance, leur pouvoir politique et économique
          de Richelieu
           *Ny Lapa , izay naoriny ; ary anisan’ny tena nalaza indrindra  tamin'ireo  lapa ireo na tranon'andriana tranainy dia i Mahitsielafanjaka izay najoron'Andrianampoinimerina sahabo tamin'ny taona 1796 eo ho eo. Hatramin'ny andron-dRanavalona I, dia tao no nitahirizana an'i Manjakatsiroa izay sampim-mpanjakana nitokisan' Andrianampoinimerina fatratra, ary hatramin'izao dia mbola hita eo anolohan'ny trano ny tsangambaton'Ikodoka, mpiady maheri-fon' Andrianampoinimerina, natao hiaro ny sampy. Ny trano hafa najoron'Andrianampoinimerina dia i Besakana, eo avaratr'i Manampisoa .
121

Io Besakana io anefa dia nanolo trano iray hafa, efa nampitondraina indrindra koa ny anarana hoe Besakana, najoron'Andrianjaka, ary araka ny lovan-tsofina dia tao no nanaovana ny soron'i Trimofoloalina mba hamerenana ny hasin' Andriamasinavalona rehefa afaka soamantsara tamin'ny fitazoman-janany an-keriny azy tany Ambohitratrimo ny mpanjaka.
*Ny Vavahady Fito ao Ambohimanga Rova :
1. Andakana , ambany andrefana
2. Miandravahiny , andrefana avaratra
3. Amboara , avaratra
4. Ambatomitsangana , atsinanana
5. Antsolatra , Atsimo atsinanana
6. Andranomatsatso , atsimo
7. Ampitsaharana , atsimo andrefana
*Ireo milevina ao amin’ny tranomasina : 12 no isany ; izay 12 miandalana ka ny 4 lehibe no eo Avaratra ary ny 8 ao atsimo . ( Ambohimanga )
Ny renin’andriamanjaka no ao, ka ny eo an-dafy atsimo indrindra dia :
1. Rangorinimerina
2. Rampanambonitany
3. Rasoherina ….sns
Ny  ao avaratra  kosa :
1. Andriantsimitoviaminandriana
2. Andriambelomasina
3. Andrianampoinimerina
4. Rabodonandrianampoinimerina                      
122
Vavahady hidirana ao Ambohimanga fahizay

*Fiokona tsy namoizana aina : Tena tsy nahafaty tokoa , raha ny zava-nisy teo amin’ny fitondran’Andrianampoinimerina no resahana . Fiokona saika hampanjaka ny zanak’andriana Rapoenty; fa tsy Ilaidama . Tena tsy fantatra hoe , iza tao an-dapa no te hampanjaka azy ; ary zanak’iza ihany koa ity hampanjakaina ity ; fa ny hany tsilion-tsofina nivoaka ka tonga tao an-dapa , no nandrenesana fa misy te hampanjaka ity andriambavy ity . Tsy novonoina izy ary tsy nokasihana ihany koa . Tsy fantatra ihany koa ny antony , satria ny andriana dia tsy namela mahazo ireo izay misavi-panjakana ; na ireo izay manohitra ny hafatra nataony ka napetrany ho an’ireo andriana tsy manjaka . Natao sesitany tao Mamoriarivo , etsy Talata volonondry izy ary maty nahantra tao .

                    
Printsetsy Rapoety ( Rapoenty )                         Karazana Sampy fampiasa teto
[Sary indrana tao amin’ny Eterineto]        Madagasikara fahiny sy ankehitriny
123          
[ Sary nataon’i Compal ]
2.1.2    Radama I     ( 1810 - 1828 )
  Natahotra noho ny tsy maha mety ny hizarana ny fanjakana, tahaka ny nataon’Andriamasinavalona ilay lehilahy hendry atao hoe : Hagamainty, mpanolotsain’Andrianampoinimerina noho  ity mpanjaka ity maro vady loatra, ka nila resaka taminy sy nampiseho sedra ho an’ireto zanak’andriana. Nitodika tao amin-dRadama [6] ny  fony, ary izy no noheverina hanjaka. Notanterahana izany rehefa maty rainy. Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina ary tia fandrosona Radama rainy [7] . Ny taona  1792 no nahaterahany ary 18 taona izy no nanjaka . Efa mpitari-tafika , niady tany anindrana izy fony Andrianampoinimerina rainy no nanjaka, hany ka tsy nanavao azy ny famerenana  ny  ady  tany  Betsileo  sy  tamin’ny  Sakalava raha nikomy ireo. Mafy ny ady natrehany indrindra tamin’ny Bezanozano.
               Rehefa  hitany  Rasalimo , zanaky Ramitraho  mpanjakan’ny Menabe fa ho sarotra ny raharaha sy ho mafy ny ady, dia nanaiky ho vadin-dRadama  izy.Ary nivitrana ny ady sy ny fifanolanana. Vita ny fihavanana, iray ny fanjakana.
                    Anankiray tena nanamafy orina ny fahefany sy ny tanjany ara-miaramila, dia ny fananany an’ilay Frantsay iray atao hoe Robin, saingy ilay Anglisy roalahy atao hoe Brady sy Hastie [8] , no tena nanampy azy betsaka teo amin’ny fanofanana ny miaramila. Radama  rainy no nanaiky ny tsy hamarinana ny  andevo intsony, rehefa nifanaraka tamin’ny Anglisy, fito taona taty aorian’ny nanjakany ( 1810 - 1817 ).
                  Izy no azo lazaina fa vavahadin-tsaina voalohany ny amin’izay hanoratana ny teny Malagasy, ny taona  ( 1823 ). Nandroso ny fanjakany  satria  tapitra nanaiky azy avokoa ny foko lehibe sasany, indrindra fa  Jéan Rene, mpanjakan’ ny Betsimisaraka.
                   Namaky lay teto ny misionera mba hitory ny filazantsara sy ny Tenin’Andriamanitra
Tamin’ny talata 18 Aogositra 1818 , no tonga tao Toamasina, David Jones  sy Thomas Bevan , izay  misionera  L.M.S , avy any Neuaddlwyd ao Pays de Galles, tanjona iray andrefan’i Angletera.
124
            Tsy ireo ihany no tonga fa maro dia maro tokoa.  David Griffiths  izay  nanorina  sekoly; ary  ny  zanany  lahy  atao hoe John David Griffiths  ny  16 oktobra 1821 no zana-bazaha niditra voalohany  teto Antananarivo, ka gaga ny olona. Nampianatra zaitra sy tenona ny vadin’ireo misionera ireo. Tonga koa David Johns , izay nitovy fanonona tamin’i David Jones , ka navahan’ny Malagasy amin’ny hoe Jojy lava sy Fohy izy roalahy. Nanaraka azy tao  Commins , mpahay momba ny famolesana izay nanampy any Rowlands , tetsy Antsahadinta no nanorenany izany, i Chick nampianatra ny Tefy tao Amparibe. Tonga teto ihany koa i James Cameron , ny rafitra sy ny fandrendreham-by ary ny Biriky, ny fanaovam-banja, ny Tefy ankosotra Volamena sy Volafotsy no nampianariny, izy ihany koa no nanao ny Farihin’Anosy io. Atoa Brooks izay mpandrafitra sy nanao ny fanaovan-tsavony, biriky, nampianatra ny astronomie, chimie, photographie, lithographie, ny fanefena vy sy vifotsy ary ny volamena na ny volafotsy sy ny varahana izay nampian-dry J.J. Freeman , mpitandrina. Atoa Canham , nampianatra ny fandoman-koditra tao Ambohimandroso ary ny fanaovan-kiraro.
           Gaga Radama ,  noho ny fahaizan’ireto vahiny sy ny fahafoizan-tenany ka nikabary tamin’ny ambanilanitra ary nifampiraharaha tamin’i Sir Robert Farquhar ,  tamin’ny alalan’ny Pritsy Ratefinanahary  ho  any  Maurice , ny 19 Oktobra 1817, ary tonga tany Londra ny Aprily 1817. Nitondra tanora sivy handrato fianarana tany izy, dia ireto izany: ( Ravarika, Razafinkarefo, Ramboa, Raolombelona, Ravoalavo sy Ratotozy, izay zaza kambana, Rakotomavo ary Andriantsiory  ) mba hianatra tefy, kiraro, tenona, volamena sy volafotsy ary ny sary.
         Rehefa natsangana kosa ny sekoly teto Imerina dia: Rakotobe  sy  Ramasy Pritsy, zanaky Rabodosahondra sy Rasoamananoro;  samy anabavin-dRadama , ary ankizy hafa no nampianarin’ny misionera voalohany. Teny Anglisy no nampianarana ary hira sy vakiteny ao amin’ny Soratra Masina no nanovozam-pahalalana. Mpampianatra nahafoy tena tsy azo adinoina i Jeffrey.
                    Ny  taona 1836 vao vita dika tanteraka ny Baiboly Malagasy, fa  ny  4 Desambra 1827 no  vita  printy  ny  Genesisy 1:1-23 , izay namboarin’ingahy  Cameron  , ary  voatahiry  any  Le Cap  ( Egypte ).
                Ny  Septambra 1824 , no vita ny Fiangonana tao Ambodin’Andohalo, ny taona  1830  kosa ny tao Ambatonakanga. Niitatra tamin’ireto faritra dimy lehibe teto Imerina ny sekoly naorin’ny L.M.S:
Faritr’ Ivoromahery : Ny Central School , tao Ambohimanarina sy Anosizato.
Faritr’Ivakinisisaony : Alasora, Ankadivoribe, Ambatomanga, Tsiafahy, Ambatomirakitra, Iharanandriana, Ambohimanjaka.
Faritr’Imarovatana : Ambohidratrimo, Ambatolampy, Anosy, Isoavinimerina, Ampananina
125
Faritr’Ambodirano : Antsahadinta, Ambohimahamanina, Fenoarivo.
Faritr’Avaradrano : Ambohimanga, Ilafy, Betsizaraina, Amboatany, Namehana, Imerimandroso, Ambohidrabiby, Ambohimpiainana, Ambohimalaza, Ambohimanambola.
                 Raha tsiahivina ny fomba hentitra, nanapahan-dRadama rainy ny fomba hanoratana ny teny Malagasy dia toy izao ny tantara. Novoriany tao an-dapa aloha ny solon-tenan’ny Anglisy sy ny Frantsay. Nanambara ary ny mpanjaka fa izy dia efa nahay ny fomba fanoratra amin’ny  Sorabe  , avy tamin’ireo Antaimoro, nandova ny fanandroana Arabo. Tsy ho amin’izany anefa no tiany hanoratana ny teny Malagasy fa iriany mba ho amin’ny teny latina.
. ( Tetiarana na Fiandrianan’ireo andriana nanjaka teto Madagasikara izy ity  ) .
    
Misionera LMS                       Baiboly voalohany teto Imerina  Izay voatahiry any        
                                                              Londra Angletera
126
      
( David Jones sy David Griffiths
Misionera teto Madagasikara )
             Rehefa hitan’iretsy fa tsy nahazo nahodina ny mpanjaka dia izao no nekena: Ny fanononana ny zanatsoratra dia vakiana sy soratana amin’ny teny Frantsay ho : a, e, i, y, ary ny O dia tononina sy soratana amin’izao endriny izao na dia OU sy Ô aza no fiheverana azy. Ny renitsoratra kosa dia amin’ny fomba fanononana sy fanoratana Anglisy ary tsy misy : c, q, w. Ny  23 Martsa 1823  izany fanambarana lehibe izany, ary nakatoavina.[ Marihana fa efa nahay niteny tamin’ny fomba fiteniny  ny  Malagasy  fa tsy nahay nanoratra].
                 Nandroso ny Firenena, efa nivoatra ny trano nonenana sy ny tanàna. Tsy nanova firy ny rafi-piandrianana nataon’Andrianampoinimerina rainy izy, saingy ny fanompoana no nihanalefaka. Tsy dia hita firy ny sarangan’andevo na dia nisy aza izany . Tsy hadino ihany koa fa i Manareza dia nanokatra sekoly ho azy ny  tao aminy, ka ny zanak’Ifisatra  rahalahin’ny Jéan Réne ; izay ben’ny tanàna tao no nisatatra izany rehefa nanda sy nisalasala i Jean RENE, mpanjakan’ny Betsimisaraka.
            Ramanetaka no Goverinora tany Mahajanga. Izy dia rahalahin-dRadama  . Raha nandray ny lazany sy ny fahefany miezinezina i Napoleon  Bonaparte, Empororan’i Frantsa, dia nandrendrika an’Ilaidama ny tantarany . Ka mba te hanao toy izany izay saingy …
*Ireo mpanolotsainany : ( Andriamahazonoro, Ratsilikaina, Printsy Ratefy )  dia naneho taminy fa ho mafy ny fiantrehana amin’i Frantsa.  Nisy ny fifandonana Diplomatika teo amin’ireo Nosy rahavavy ( Ile Maurice) na Ile de France teo aloha sy ny Nosy Boroboana ( La Réunion ) ary  Sainte Marie, noho ireo firenena ireo , teo ambany fahefan’i Frantsa. Ny  6 Aprily dia vita hatreo ny amin’ny Voromaherin’Ingahy Napoleon sy ny fahefany. Vita ny fanekena teo amin’i Frantsa sy ny Anglisy. Lasan’iry voalohany i La Réunion ary nomena ny Anglisy kosa i Maurice, fa i Saint Marie izay lovan’i Bety ,  zanaky Ratsimilaho , dia nomeny an’i Frantsa tamin’ny  30 Jolay 1750.

127
             Nanomboka teo ny fifanolanana. [ Ny Taona  1722 no niditra teto Madagasikara ny Frantsay ary nanomboka tamin’ny  1822 , no efa namahatra sy nanao manda tao Foulpointe Mahavelona ny Fanjakana Malagasy .]
             Nifanaraka tamin’i Jéan Réne  ny Mpanjaka , tao Toamasina izay nitondra Miaramila 30.000, tsy nahatohitra i Jéan Réne ka nandositra, natao ny fampihavanana izay nataon’i Pye sy Brady. Ny Taona 1822 dia noraisin’i Sylvain Roux i Saint Marie.
             Nataon’ny Mpanjaka Goverinora tao Foulpointe Rafaralahy Andriantiana izay zaodahin-dRadama I . Nirahin’ny Mpanjaka indray i Jéne Réne sy Ratefinanahary, handamin-draharaha tany atsimon’i Toamasina sy Mananjary Pangalana. [ i Fisa no rahalahin’i Jéan Réne, izay nanapaka tao Ivondro,  tena ratsy fanahy izy, i Printsy Coroller, izay zanak’anabavin’i Jéan Réne , dia mpiara miasa tamin’ny Mpanjaka Radama I. Marihana fa i Jéan Réne , dia Frantsay ny rainy  ary Tanosy Mahafaly ny reniny.] Nandefa taratasy tany amin’i Baron P.B.Portal, direkteran’ny Kolonia tamin’ny 2 May 1817 ny  tompon’andraikitra Frantsay teto, manao hoe : «  Efa tonga sady mety ny fotoana hakantsika indray an’i Madagasikara, araka ny tetika novolavolaintsika matetika nefa natao an-tsirambina hatramin’izao ». Sir R.J Farquhar , izay Governoran’i Maurice dia niady mafy mba hahazoana an’i Madagasikara ho an’i Angletera. Teo amin’ny varotr’olona dia lalam-barotra nandritra ny 120 Taona nahazoan-dRadama I, tombony tokoa satria nahazoany Vola Folo na 12,50 Ia  tamin’ny  taona  tsy tsaroana. Nomena an’i Frantsa indray anefa i Madagasikara sy Sainte Marie ary i Tintinque sy Fort Dauphin ka tsy faly noho izany i R.J Farquhar ; noho ny politikan i Angletera io izay tsy nanaja ny fanekena tamin’ny  30 May 1814.
                Tonga teto indray ny Kapiteny  Le Sage, niaraka tamin’ny Miaramila  30, ho fanamafisana ny fihavanana no natao ary tanteraka ny tetika nataon’i Hastie, satria Mpanjaka liam-pandrosoana Radama. Izany dia ho fanafoana tanteraka ny varotr’olona.
                Lasa tamin’ny  05 Febroary 1817 i Le Sage ary najanony teto i Brady hampianatra ny Tafika. Tonga indray i James Hastie, nalefa tany Maurice ny Printsy  Ratafika sy  Rahovy  .
Nandimby an’i R.J Farquhar  ny Jeneraly Hall .
*Ireo Lapa naoriny : Ny voalohany amin'ireo lapa azo lazaina hoe moderina  dia ny Tranovola. I Radama no nampanorina azy tamin'ny taona 1820.
Ilay mpandrafitra vazaha antsoina hoe Gros no nasainy nitarika ny asa fanatanterahana ary tao no nametrahan'ny mpanjaka an'i Rasalimo izay vadi-politika vahininy ka mba nampitoerany koa amin'ny karazan-trano vahiny. Tamin'ny taona 1845 anefa dia noravan'i Ranavalona io trano voalohany io ka nosoloiny an'ilay Tranovola fantatsika izay lehibe sy tsara ravaka lavitra kokoa. Ho tranon'i Rakotondradama zanany no nanorenany azy.

128
                  Nisy koa fahiny trano kely moderina hafa izay rava taty aoriana , teo an-kilan'ny Tranovola , ary tao indrindra no namoizan'i Radama faharoa , nanjaka-tapany ny ainy.
                  Ireo mpanjaka rehetra nifandimby teto ; dia samy nanana ny lapany avokoa izay trano kotona na trano hazo faran'izay tsotra, tsy mifankaiza amin'ny tranon'ny  sarababem-bahoaka manodidina. Tsy misy tavela anefa ireo trano tamin'ny andro fahagola rehetra talohan'Andrianampoinimerina ireo. Fantatsika ary fa trano efa-joro avo tafo miloloha tandron-drano izy ireo. Ny hevitry ny tandron-drano, araka ny fampianarana azo raisina avy amin'ny filazan'ireo  any Indonesia, dia fampahatsiahivina ny tandroky ny omby natao sorona ; tamin'ny fandevenana sy ny fankalazana lehibe hafa toy ny Fandroana na ny Famadihana ka mampiray mivantana ny fianakaviana amin'ny fanahin'ireo razana efa nodimandry any an-koatra. Mba hahamasina ny trano noho ny fiarovan'ny razana , izany no antony .
*Ireo Goveronoram-paritra faha Radama I :
. Ny tao Mahavelona : Rafaralahiandriantia XI  voninahitra . 1822
. Ny tao Midongy : Rabemanantsoa VIII  voninahitra . 1822
. Ny tao Hiarambazaha : Razanatovo IX  voninahitra : 1823
          Flacourt

. Ny tao Mananjary :  Ratefinanahary XI  voninahitra . 1824
. Ny tao Toamasina : Ratefinanahary XI  voninahitra . 1825
. Ny tao Mahajanga : Ramanetaka XI  voninahitra . 1824
. Ny tao Beseva : Ramarosikina IX  voninahitra . 1824
. Ny tao Faradofay : Ramananolona XII  voninahitra . 1825
. Ny tao Manandaza : Rasatranabo IX  voninahitra . 1825
                    Niodina tamin-dRadama I , ireto tanàna ireto : Ambatomanga , Ambositra ary Kiririoka . Somary sahirana izy nandamina azy ireo .
Kaloy : Io dia fanjakana notantanan’ilay rahalahin-dRadama I , atao hoe ; Ralainanahary .
129
1820 : Nisehoan’ny miaramila voalohany ka ny zanakin’ny mpanan-karena ihany no nalaina hanao izany . Atoa Brady sy Caren no nisehoan’izany . 50 no isany teo aloha vao niakatra 1000 ; Tafakatra 14.210 ny isan’ny Miaramila raha  1000 izany tany am-boalohany. ka ny manan-katao ihany aloha no nalaina , izay vao ny Ambaniandro , ka ny faka azy fahiny dia toy izao : Raha 4 dia Roa no alaina , raha 2 dia iray no alaina , ka ny matanjaka sy ny mahery ary ny fetsy no tazonina ho miaramila , ka teo Sahafa no orimbato voalohany . Toy izao no Dingana faha Radama I :
Sori-dany : Soritana , handeha no heviny
Miara-mila : Samy mitady  samy Mandeha [ Mbola notazomina izy io ankehitriny]
          Ny taona 1817 no vita lalan-tany migodana : Antananarivo mankany Toamasina , ary Hastie no Goverinora Anglisy tao . M.Pye no Masoivoho  Anglisy  tao Toamasina ny taona 1817 . Hastie ihany koa no nampiditra ny Kalesy tarihan-tsoavaly teto Madagasikara voalohany ary nampianatra an-dRadama I , nitangina izany . Maty Ratsiateny ( 1821 ) rehefa nanafika an’ ny Midongy , ka nosoloina an’Andriampozehana X  voninahitra .
               Tany Menabe no niseho ny tantara . Io Ratsiateny io no lehiben’ny foloalindahy tamin’ny Voromahery , ary ankeviny ho XII  voninahitra izy . Rainimaha , kosa tamin’ny mainty; ankeviny ho XI  voninahitra .
*Ny vadin-dRadama I :
1. Ranavalona , ilay ho mpanjaka ; izy dia Teraky Rabodonandriantombo, izay anabavin’Andrianampoinimerina . Izy no renin-dRadama II
2. Rasalimo , zanaky Ramitraho mpanjakan’ny Menabe . Renin-dRabobalahy sy Raketaka
3. Ramboandrenibe ao Anosimanjaka andrefana
4. Ramomo , teraky Andriamary tao Imamo
5. Raeno , teraky Andriandriatsiahofa tany Imamo
Ary ireo  vadin’Andriampoinimerina sisa nataony Loloha , kosa dia  ireto :
  . Rasendrasoazokiny
  . Rasendrasoazandriny
  . Rasama
  . Ramatoaramisa
  . Ravolamisa
  . Razafitrimo
  . Rabodomirahalahy
  . Rafotsirahety
  . Razafinamboa



130

  . Rasoamananoro
  . Ramiangaly
  . Ravaondriana
*Ireo Mpitari-tafika faha Radama I , tena nanan-daza :
1. Andriampozehana X . Voninahitra
2. Randriatsimisetra X  voninahitra
3. Rainiroba  X  voninahitra
4. Laifotsy . Ankevitry ny  VIII  voninahitra
5. Faralahidera .  Ankevitry ny VIII  voninahitra
6. Andriambavola , lasa  Andriambaventy  , taty aoriana
7. Rainimahay , lasa  Andriambaventy , taty aoriana
8. Rainingory , izay lasa VIII voninahitra , nikoizana mihitsy teo amin’ny fomba fitondrana sy fampiasana fitaovana ; ary afaka namoro izay nifanandrina taminy ; hany ka nitokisan’ny mpanjaka izy .
9. Ratsiatery XIV voninahitra no lehibe ny Foloaliandahy amin’ny Voromahery ary Rainimaka XV  voninahitra kosa no lehibe amin’ny mainty . Ramiraho no natao Komanda , amin’ny lohany Kompany ,  tamin’ny 1822 .
*Ireo Mpiatafika tena nalaza , ka novonoina :
Laifotsy , izay Vakinisisaony IX  voninahitra. Novonoina tao Ambatonakanga , fa nihinana ny fananan’ny miaramila. Ny 10 Adijady 1827 .
Rafaralahidera izay tena , Tsimiamboholahy  IX voninahitra. Novonoina tao Ambatonakanga , fa nihinana ny fananan’ny miaramila ihany koa . Ny 10 Adijady 1827 .
Rainingory VIII voninahitra, dia nampangaina ho nandositra ady dia nampinomina kanefa tsy nahafaty azy .
*Ireo Komandin’ny Foloalindahy faha Radama I , novonoina :
1. Rafalahidera IX   voninahitra . Novonoina
2. Laifotsy IX   voninahitra . Novonoina
3. Andriamihaja XI  voninahitra . Novonoina
4. Rainiharo XIII  voninahitra
5. Rainijohary XII  voninahitra
6. Ralala XII  voninahitra . Novonoina
7. Andriambola XI voninahitra, lehiben’ny andriambaventy sy komandin’ny Borozano ary Raberesaka X  voninahitra, no lefiny .
8. Manantsimijay IX voninahitra, izay lehiben’ny Tsiarondahy
9. Tsiaribika IX  voninahitra izay saika hampanjaka an-dRaketaka , zanaky Rasalimo sy Radama I , na Rakotobe , zanak’Anabavin-dRadama I
131
Nidiany tao anatiny ny vavahady vao maty Radama I, nibosesehan’Andriambola na Andriambavola sy Raberesaka ny vavahady ka vakiny ihany ary nafatotra izy roalahy . Radama I, mbola tao amin’ny tranovola ny razany ary Ranavalona I, kosa nafindra tao amin’ny Masoandro .
              Nohelohina izy roalahy fa nanangana andriana hafa sy nanda ary nanova ny tenin’Andrianamponimerina tanteraka ka dia novonoina tao Ambohipotsy i Manantsimijay ary Tsiaribika kosa tao an-dRova ihany .
*Ireto kosa no natao Andriambaventy :
   . Andriamambavola , noho ny asa maro nataony
   . Rainimahay
   . Rainitsimindrana
             . Tohana , andriana tsy very ; izay nataon’Andrianampoinimerina , mpanjaka tao Manerinerina dia nataon’Ilaidama I  , andriana nitoetra am-bodivona kosa .
              . Rainiharo , hovalahy , io dia ankeviny XII . Voninahitra, izay , Komandy ambonin’ny foloalindahy  sady mpanapaka .
              . Rainijohary , ankeviny ho XII . Ny voninahitra , no lehibe amin’ny foloalindahy .
Tsy azo adinoina , ny tantara mitoetra . Tsy azo sarahana amin’ny tantaran’Ilaidama manjaka izy roalahy ireo ; dia : i Faralahidera , ankeviny ho X  voninahitra ho an’ny tsimiamboholahy ( Novonoina ) sy Laifotsy , ankeviny IX  voninahitra ho an’ny Vakinisisaony ( Novonoina )  . Andriamihaja , ankeviny X  voninahitra . Ralala , ankeviny VIII  voninahitra , izay lehiben’ny Borozano
( Novonoina ) . Andriambala na Andriamambavola , ankeviny X  voninahitra no nasolo an-dRalala , ka sady Andriambaventy izy no lehiben’ny Borozano , ny taona 1820 . Raberesaka , ankeviny ho IX voninahitra no lefiny . Faha Ranavalona I , dia niaka-danja Andriamihaja ka noheverina ho lasa XIV . Voninahitra , satria izy io dia lasa nitaiza ny andriana sy lehiben’ny miaramila . Avy ao Namehana izy . Radama I , no voalohany nampiakatra ny Kisoa sy ny Saka teo Madagasikara .
132
  
2.1.3  Ranavalona  I  :  ( 1828 - 1861 )
                           [ Teraka tamin’ny taona 1792 ny mpanjaka ary 30 taona izy raha nandray ny fahefana ]* ( Sarotra dia sarotra ny nahitana io soram-piankohonana io ; izay marihako etoana fa fikarohana nataon’ny mpanoratra samirery , izay niainga tamin'ny kajikajim-piandrianana ; nohon’ny tsy fahitana izany mihitsy tamin’ireo tantara efa voasoratra na io ny tantaran’andriana na ireo nosoratan’ny mpanoratra malaza . koa ny daty dia nampifanojoana raha nampivadiana Radama I sy Mavo ka izy no zandriny izay vao 12 taona monja raha toa 18 taona Radama ny taona 1810 ) . Ny  01 Aogositra 1828  i Mavo [9] , izay vadin-dRadama , no nisora-tena ho mpanjaka niaraka tamin’ireo manamboninahitra nampanjaka azy, izay nambaran’izy ireo fa nolazain’Andrianampoinimerina. Ary niova anarana ho Ranavalomanjaka. Mena midorehatra, misy sary satroboninahitra ary soratra hoe: R.M na Ranavalomanjaka  , ny saina Malagasy. Mpanjakavavy lian-dra satria tapitra novonoina avokoa ny havam-badiny rehetra izay mety hanohitohina ny fiandrianam-pirenena . Novonoiny ary Ramananolona tao Fort Dauphin,  Rafaralahy Andriatiana tany Foulpointe, Ratefinanahary tao Ambatomanga, afa tsy Ramanetaka [10] ; izay nitsoaka  tany Kaomoro ( Mayotte ) sy ny fianakaviany ary nanjaka tao , ary mbola misy taranany any mandrake izao. Raketaka zanaky Radama tamin-dRasalimo . Anankiray nijaly sy nitondra faisana tamin’ny mpanjaka ny rafozany  Rambolamasoandro , izay nahitany Radama  masoandro. Ny  02 Aogositra 1828 , dia noraisina maizimazina tao an-tranony, Rakotobe ary nentina nahohoka tao Imarohoho, atsinanan’Ambohipotsy, satria izy no voatendrin’ny Mpanjaka Radama hadimby azy. Sarotiny tamin’ny fiandrianam-pirenena noho ny hevi-diso nataon’ny mpanolotsainy ; kanefa hita fa tena marina ihany, nandroaka ny vahiny rehetra afa tsy izay nankasitrahany.
Ny  02 Febroary 1829 dia novoriany  teo , ambodin’Andohalo ny misionera fa ny  “ School Society ” izay natsangan’i Hastie dia lavin’ny Mpanjaka, tsy azo hajoro.
133
Nahatona Dimy volana aloha ny sekoly noho ny fisaonana tamin’ny nahafatesan’ny Mpanjaka Radama  I. Ny Zoma 12 Jona 1829, no niseho tamin’ny vahoaka 60.000 ; tany  ho  any  ny Mpanjaka. Andro nampihorohoro ho an’ny ambanilanitra izany satria nivadika ny pejy.
           Fanevan-drafataka sy imanjakatsiroa , izay sampim-panjakana no teny an-tànany. Nody ny Misionera, ningoso tamin’Andrianampoinimerina  ny Mpanjaka vaovao ny 15 Febroary 1835 , fa na hisy rà mandriaka aza haringany  ny mivavaka ; Hoy izy tamin’ny 26 Febroary 1835 : “ Izay fahendrena sy fahalalana tokony hahasoa ity tany ity dia ekeko, fa raha ny fomban-drazako kosa no kasikasihana sarasara ny olon-ko hariva ny andro, fa laviko izany ” Ny  22 Jolay 1836 , no lasa tanteraka ny Misionera ary i  Johns  sy  Baker , no farany teto. Naverina ho amin’ny fitsaram-bahoaka indray ny tangena. Tonga  fivavaham-panjakana  ny  sampy ary niampy an’ireo efa nisy teo aloha izay tsy mbola foana tanteraka akory, ( ramasoandro,  imanjaibola tao Ambohitrarahaba,  rafaroratra, ratsimitoko, rahodibato, rabefaravola, mandriambongo, zanaharitsimandry, maroakany, ratsisimba, ravololona  ) , nihamaro isan-tanàna ireo ary isam-bohitra mihitsy ary nahenika ny tany manontolo. Nanomboka teo amin’ity mpanjaka ity ny asan’ny praiminisitra ary ny taranak’Andriantsilavo  izay nampanjaka an’Andrianampoinimerina . Avy amin’ny Tsimahafotsy.  Raimahamay no mpitaiza andriana tamin’izany, nandimby azy  Rainiharo. Azo nambara fa nisy fandrosoana ihany ; na dia maizin-tsaina aza ity mpanjaka ity, nanampy azy betsaka tamin’izany ny Frantsay iray atao hoe,  Jean Laborde , ny  03 May 1832  , mpanao taozavatra sy mpandrafitra ary mpano trano sy mari-trano ihany koa izy.
                  Tany Mantasoa Soatsimanampiovana no nananganany ny fandrendreham-by, fanaovan-tsavony, nampanao fefiloha, fambolena. Tsy irery anefa izay fa nanampy azy tamin’izany De Lastelle . Tsy mba noroahan’ny mpanjaka izy mirahalahy ireo.
- Nampiditra voalohany ny Gazela , teto Antananarivo
- Nanao sy nandrafitra ny lapa tao Manjakamiadana
- Nanao ny fasan’ny Praiminisitra tao Isoraka, any Rainiharo  sy ny taranany
           Nikomy taminy indray  ny Sakalava ary nitady fiarovana tamin’i Frantsa. Ny Amiral  De Hell  no namaly ny antso ary ho tambin’izany dia nomen’i  Bety, mpanjakany i Nosy be. Efa nahazo ny morontsiraka andrefana sy ilany atsimo atsinanana ny tafika Frantsay. Mafy ny ady tany an-tsakalava, natao andevo ny resy. Nalefan’ny mpanjakan’i Frantsa,  Charles  X, ny  Capitaine  Gourbeyre ny taona  1829 hanafika an’i Madagasikara, mbola notohizan’i Louis Philippe, mpanjaka  vaovao , tany Frantsa ny ady. Nasian’i Angletera sy Frantsa baomba ny  tany  Toamasina ny taona 1845. Nirahin’ny  Frantsay teto ny Amiral Romain De Fosses. Nihemotra anefa ny mpanafika ary notapahan’ny hova avokoa ny lohan’izy ireo ka narantirantiny tany amoron-tsiraka avokoa.
134
            Nitady hanongana azy Rakoto  zanany noho ny hevi-petsin’i Lambert, mpivarotra Frantsay namany. Nosoloana an-dRainijohary  ny Praiminisitra.
                                
          Sampy fahizay                                   Fitsarana teo aloha

         Nanoratra tany amin’i Napoleon III, mpanjaka tany Frantsa  Rakoto ; noho ny fahorian’ny vahoaka ; ka ny valisoa homena an’ingahy Lambert dia handray sy  hiasa ; ary hidirany an-tsehatra , ny hitrandrahany ny metaly rehetra na ny harena an-kibon’ny tany eto. Hanao arabe, lahin-drano, fitodian-tsambo. Ireo no tombontsoa mihoa-pampana nomena azy. Na dia tsy teo intsony aza ny misionera dia niroborobo sy nijoro ny Fiangonana ary nihamaro ny kristiana.
              Raha vao nanomboka nandray ny fahefana tamin’ny Zoma 01 Aogositra 1828, mantsy ny mpanjaka dia efa hita soritra sahady fa ho mafy ny fitondrany ny tany sy ny fanjakana. 27 taona taty aorian’ny nanjakany ( 26 Febroary 1835 ) dia natao ho lalàm-panjakana ny fandrarana ny fivavahana kristiana teto Madagasikara ary nampitondraina ho ren’ny vahiny rehetra na misionera izy na tsia. Izany dia natao tao amin’Ingahy Griffiths . Maro ny antony fanenjehana satria nifampialona ireo samy teratany vahiny nonina teto, ka nifampiampanga tany amin’ny mpanolotsain’ny mpanjaka. Nandeha ny feo fa fomban’izy ireo izany rehefa hanjanaka ny taninao izy ireo. Teo ihany koa ny dika vilany momba ireo voambolana fampiasan’ny Anglisy ( Asosay aty, soko olona ) Ny hafanam-po diso tafahoatra nataon’ny Malagasy mpino kristiana. Anisan’ireny Raintsiandavana , avy any Mangatany izay mpanompo sampy niova krsitiana; nitory teny tamin’ny olona fa hitsangana ny maty. Nasain’ny mpanjaka novonoina izy ary nototofana tao anaty lavaka teo Ambohijatovo rehefa notondrahana rano mangotraka mba ho  ahitan’ny olona azy na hitsangana tokoa izy, kanjo tsy nitsangana akory;  vao maika nampitombo ny hatezeran’ny mpanjaka izany. [ Io Rainitsiandavana io dia miteraka fifangaroana ara tantara , satria ny mpanjaka Andrianampoinimerina ,ihany koa dia nampamono an-dRaindrainitsiandavana izay rainy Rainitsiandavana tao Ambohimasina , noho izy io mpilalao ody mahery sy tena natahoran’ny olona fatratra tokoa .

135
Mipetraka ny fanontaniana hoe : Iray ihany ve ireo olona roa ireo , satria ilay Raintsiandavana voalaza etsy aloha , nonina tao Mangatany dia mpanompo sampy ary ny mpanjaka Ranavalona I no nampamono sy nandevim-belona azy  .
( Ny Mpitandrina Rabary kosa no nahitana ny loharano ara-tantarany ) Ilay faharoa kosa Raintsiandavana izay mpilalao ody sy nandova izany tamin’ny rainy dia mbola ny mpanjaka Ranavalona I , ihany koa no nampamono azy tao Ambohimasina ( Ny R. P . Callet , hita ao amin’ny Tantaran’andriana nosoratany no nanovozana ny raki-pahalalana momba azy io ) ] . Tao koa  Andriantsoa  tao Ambohitromby izay ninia niasa teny an-tanimbary  tamin’ny  andro  Sabotsy . Nampinomina tamin’ny tangena fa tsy maty izy rehefa notorian’ny olona tamin’ny mpanjaka; ary niakatra teto Iarivo ka notsenain’ny vahoaka maro fa nandresy tangena Andriantsoa. Nangaina tery Razakandrianaina , kanefa dia samy taranak’Andrianamboninolona .
             Mafy dia mafy ny Antoko mpifikitra tamin’ny nentin-drazana izay nifandimbiasan’ireo mpitaiza andriana ka nandray ny toeran’ny Praiministra
( Ranimahamay, Rainiharo, Rainijohary ).
              Nipoaka nandritra ny 26 taona  (  1835 - 1861 ) ny fanenjehana. Roa taona taty aoriana ny  Alatsinainy 14 Aogositra 1837, indro  Rasalama, havan-dRamiandravola , manamboninahitra fa natao gadra “ Omby fohy ” ny nanagadrana azy tao amin’ny Fiangonana Ambatonakanga .
                 Loza anefa no niseho fa ny alin’iny dia nirehitra tampoka Ambohimitsimbina ary tonga hatrany anaty Rova mihitsy ny kilalan’afo. Natsahatra avokoa ny asa sy ny raharaham-panjakana rehetra, araka ny teniny Rainiharo  Praiminisitra. Novahana ny gadran’ity mpanompon’Andriamanitra ity , niala tao Ambatonakanga mba hihazo an’Ambohipotsy, ilay toerana famonoana tamin’izany Rasalama sy ny Kristiana nanaraka tsy nahafoy azy. Nandalo teo akaikin’ny Fiangonana Ambodin’Andohalo.  Nihira sy nidera an’Ilay Nahary Avo Indrindra izy : “ Hitako ny lalan-tsara ka hizorako…; Azoko ny famonjena ka ho tanako… ” dia nivavaka izy, avy eo nolefonin’ny mpandefona teo Ambohipotsy izay nananganan’ny misionera Fiangonana tsara tarehy be ho fahatsiarovana azy . Izy no nisalotra ny maritiora voalohany raha saika rafaravavy Mary  , no saika nisalotra izany satroboninahitry ny maritiora izany saingy tafatsoaka izy. Hita sy natrehan-drafaralahy Andriamazoto  izany mba naniry ho maritiora ihany koa izy. Tanteraka izany, rehefa niampanga azy Rafiakarana , sakaizany sy mpiombom-barotra aminy, tamin’ny manampahefana fa kristiana tahaka an-dRazakandrianaina izay  niampanga an’Andriantsoa.[ Aza adinoina ny tantara fa lovan’Andriamazoto io tany nanorenana ny Hopitaly etsy Soavinandrina ary ny fiangonana voalohany niorina teo dia ny LMS izay lasan’ny Katolika taty aorina . Eo Anjanahary kosa ny Fiangonana najoron’ny mpino Protestanta ho fahatsiarovana azy . ]
136
                 Heritaona monja taty aoriana nandefonana an-dRasalama, dia maty maritiora teo Ambohipotsy ihany koa rafaralahy Andriamazoto ny volana  Martsa 1838, rehefa nolefonina tamin’ny lefona tahaka izay natao tamin-dRasalama  .Samy ao amin’ny fasana iray etsy Andraisoro avokoa ny taolambalon’izy mianadahy ( ny  04 Martsa 1838 ) . Tsy nitohy ny fanenjehana sy ny famonoana, raha tsy afaka roa taona indray; fa taloha kelin’io dia nampangain-dRafiakarana indray, Ravahiny havany rafaralahy Andriamazoto, ary nampinomina tamin’ny tangena ary maty satria nampitomboina avo roa heny ny fatrany. Ny 9 Jolay 1840 , dia  sivy mianadahy indray no  nolefonina tao Ambohipotsy, (  Ramisa  Josoa, Rainitseheva Paoly sy Razafy vadiny, Ratsioriray, Ratsamiarana, Ramanampy, Razafinierana, Raminahy Flora, Ramanga ).
               Roa taona taty aoriana indray  ; dia notapan-doha, Ratsitapahina izay avy any Vonizongo, ny 19 Jona 1842 teo an-tsenan’Alahadin’Antontohazo. Ny ampitson’iny dia  Rabearahaba , indray no notapahan-doha tao an-tsenan’Alatsinain’Ankazobe. Nangina dimy taona indray ny fanenjehana, indrisy anefa fa nifoha tampoka, ka ny taona  1847 dia matin’ny tangena rehefa nampinomina tato Antananarivo  Andriamahandry.
              Nitombo fahasiahana ny mpanjaka, toerana roa indray namonoana ny kristiana tamin’ny  28 Martsa 1849 , rehefa mba naka aina roa taona indray. Endrey ny mahita azy ireo, toy ny ondry hovonoina; ankeviny  nahitana fahagagana teny amin’ny rahon’ny lanitra. Mino aho fa nitsena azy  ireo teny Kristy.

Ny Fasan-dRainiharo etsy Isotry  .       Ireo Kristiana nodorana velona

137
              Tsy nety nivadika tamin’ny mpanjakan’ny lanitra  izy ireo fa nisafidy ny ho maritiora. Eny! Ranivo , avy etsy Lazaina  Avaradrano no tsy mba niharan’izany fa nisy olona tsy fantatra nanavotra azy teo am-pandraisana ny satroboninahitrin’ny maritiora, noho izy tovovavy tsara tarehy loatra sy kanto. Na izany aza tsy nety nivadika tamin’ny finoana. Ny voalohany teto dia : Ireo ireo nofonosin-tsihy ka navarina tao am-pamarinana, toerana ambony andrefan’ny Fiangonana ankehitriny raha tazanina avy ety Tsimbazaza, ( Rainimiadana ; Rainiasivola ; Andrianasandratra ; Ranahatrarana ; Ramainty ; Rafaralahizandriny ; Rakotonome ; Raivo Ravao ; Raivo Rasikina ; Rabodomanga ; Rafaravavy ; Razafy ; dia Rafaralahy avy ao Antanifotsy, vadiny Raivo Ravao; izy ireo kosa dia avy any Fihaonana, Vonizongo ).
        Ny faharoa kosa dia ireo : dimy mianaka izay nodorana velona tetsy Faravohitra, izay misy ny Sekolim-panjakana ankehitriny na ny Lycée Faravohitra, noho izy ireo Andriamasinavalona, ( Andriatsimba avy any Tanjombato,  Ramitraho  avy any Ivonizongo ;
  Andriampaniry  sy Ramanandalana  izay vadiny ary ny zaza tao an-kibony, izay marihana fa teraka tao anaty afo ka natsipin’ny mpandoro ho may ). Vavaka sy hira fiderana no nanakoako eran’ireo toerana famonoana roa ireo. Fahasahiana izany noho ny amin’ny Tompo. Nangina valo taona indray ary nopoirin’ny mpanjaka tampoka ny taona  1857  izay tena nahamaro ny maritiora. Koa ny  Sabotsy 18 Jolay 1857 dia notoraham-bato tetsy Fiadanana ireto mpanompon’Andriamanitra ireto : ( Rasoalandy; Ramandimby; Rainitsontsoraka sy Rainovomanga ; rahalahiny; Ramanakoraisina sy Rabako, zanak’anabaviny;  Rainivoalavo. Ratsitohaina;  Rahaingo;  Razaka; Rahandraty ) . Ny  Alahady 19 Jolay 1857 , dia Ramahasoa irery no notoraham-bato tetsy Fiadanana, ary  Ramanandafy kosa tao an-tranony no notoraham-bato. Rehefa afaka folo andro,  ny  Alarobia 29 Jolay 1857  dia  Rabetsarasaotra irery ihany koa no notoraham-bato tetsy Faravohitra. Io taona 1857 io ihany dia nisy kristiana 50 izay  nampinomina  tamin’ny  tangena ka ny valo no nandray ny satroboninahitry ny maritiora, ( Rasoa; Rafaravavy; Rajohary; Razakatsinianindrana; Andrianisa;  Ratompoina;  Rafaravavy avy ao Manjakaray sy Ramiarana  avy any Vonizongo ). Tao ireo natao gadra lava sy gadra fohy, ireo namidy ho andevo, ireo natao very havana tsy azo navotana, very harena sy voninahitra. Anisan’ireo maty nalefa gatra lava tany Ambatondrazaka  : ( Ramanambahy;Rabobalahy; Rainibedaoro; Radimanjehy ) Rafaralahidaoro irery no tsy maty izay niaraka tamin’izy ireo, ary mbola nitohy,  nitory  ny  Vaovao  Mahafaly.
138
                    Tonga teto ny Capitaine Gourbeyre . Andriamihaja no nanao ny fanelanelanana fa an’i Malagasy i Madagasikara, ary tsy refesi-mandidy amin’izany Mpanjaka.
                     Dr  Lyall  no solon’i Hastie , tsy noraisin’ny Mpanjaka. Hoy izy
“ Radama izay nifanaiky tamin’i Anglisy efa maty, anefa kosa izaho Ranavalomanjaka  dia tsy mba mifanaiky amim-bazaha ”.
                       Nitombo fahasiahana ny mpanjaka noho ny fahaterany, nitady hevitra hanampiana ny olona na ny ambanilanitra Rakotoseheno  saingy tsy sahy fa natahotra. Nitombo marobe ny maty novonoina na teo amin’ny kristiana izany na teo  amin’ireo mpikomy na ny mpangalatra. Nanana andevo Masombika ny Fanjakana Malagasy tamin’ny fotoan’androny. Nalefan’ny Mpanjaka ho Ambasadaoro tany Angletera Ramanakoraisina; Ramena;  Andriantsitohaina;  Andriantseheno ; Raharolahy ; Rasatranabo, Razedaoro  mpanompo, ny  04 Jona 1836.
         Nanoratra  toy izao ny Mpanjaka, hoan’ny Mpanjakan’I Angletera Guillume IV : “ Izaho tsy nandray ireo zavatra fanomezanareo an-dRadama I, tsy hasosorako na hatezerako anefa, fa raha ny fihavanana no vidim-bola amin-karena, ary ny fanomezana no atao hahatamana ahy. Izao tsy nandray izany, ary izay zavatra anananay ka tsy anananareo dia azonareo vidiana eto aminay, ary izay anananareo ka tsy misy ato aminay dia vidianay aminareo ”.
Manambara hampom-po izany teny izany ary azo nohamarinina ny fahamarinany  ankehitriny. Natao sesitany i Laborde , tamin’ny  19 Jolay 1853, ary  noravan’ny  olona i Mantasoa Soatsimanampiovana. Nijaly mantsy ny vahoaka satria asa fanompoana no natao, ka naharaikitra ny teny hoe : Fanompoan’i Mantasoa , avy eo dia voaraoka tanteraka. Izy anefa no namolavola an-dRakotosehenondradama , zaza 3 taona  raha nandalo teto izy.
Tonga teto Madagasikara indray F. des Pointes, Komandin’ny Tafika an-dranomasina, aty amin’ny Oseana Indiana. Nampitondra taratasy: “ Misy Tombontsoa ny fanekem-pihavanana, handroso ny Vahoaka Malagasy , hitombo fahendrena sy harena sady ho afaka amin’ny fahoriana ataon’ny Ranavalona  ”. Niaraka tamin’io fanekena io de Lastelle , izay nampitondraina azy. 12 Taona Rakotosehenondradama . Tafiditra tao anatin’izany tsikombakomba izany Jean Laborde sy de Lastelle. Hoy Radama II, raha namaly an-drizareo :  Hitako am-pifaliana fa te hanafaka ny Firenena malagasy amin’ny fahoriana mangidy…ka manome fahefana anareo aho…Ekeko avokoa ny article rehetra ao amin’ny fanekena. Tsy hanao sonia aho, rehefa vitan’ny Fanjakana Frantsay izay lazainy hatao amiko amin’ity fanekena ity…, .
                Ny taona  1848 izany. Nohetsehan’ny Frantsay indray ny raharaha, dia ilay Tremalahy  tapitrohatra tamin’ny fangoronan-karena atao hoe : Lambert , no safidian’ireo Voanjo Frantsay  ( Colon ) mba hanatanteraka ny nofinofiny.
139
               Nanoratra tany amin’ny Emperora Napoleon III ary Radama , ilay hanjaka ka lasa Radama  II , ny 14 Janoary 1858, mba handefa tafika ho aty Madagasikara noho ny fahatsapany fa mijaly loatra ny Firenena eo ambany vahoan-dreniny izay lian-drà tokoa. Nitady vola hatraiza hatraiza ary  i Lambert , ary nalefa tany Frantsa sy Angletera mihitsy fa izay nitadiavany vola nanda avokoa. Ny 28 Jona 1855, dia teraka ny  “ Carte Lambert ”.  
( 1836 - 1837 ) Ratsitohaina :  “ Premier Chef de mission Diplomatique en Europe ”
( 1838 - 1896 )  Rainandriamampandry , natao Governora tany Toamasina.
(  1857 - 1916 )  Dokotera Ralarosy , no niandraikitra ny fahasalamam-bahoaka.
¬[ * Ity ihany koa misy fanampin-dahatsoratra mahakasika ny fanjakana faha Ranavalona Voalohany :
*Ny Rova Manjakamiadana :
             Mbola ankalazana ny fahaterahan-dRakotondradama ihany koa tamin'ny taona 1829 no nampanorenan'i Ranavalona an'i Tsarahafatra teo amin'ny faritra atsinananan'ny Rova. Io trano io izay voalaza fa tsara tarehy tokoa no nopotehin'ny baomban'ny mpanani-bohitra Frantsay tamin'ny 30 septambra 1895. Mba ho porofo mitsangana mampahatsiahy ny herin'ny mpanjanatany dia ninihina tsy naorin'ny manampahefana vaovao intsony avy eo ilay trano ka tany ngazana sisa no hany tavela.
              Ny lapa lehibe sy mampitolagaga indrindra noho ny hatsarany anefa dia i Manjakamiadana izay taty aoriana dia nanome mihitsy ny anarany manokana ho an'ny fitambaran'ny Rova.
              Mbola Ranavalona voalohany ihany no nampanorina azy tamin'ny taona 1839 teo amin'ny toerana nisy an'i Felatanambola, trano hafa naorin'Andrianampoinimerina. i Jean Laborde izay mpanompon'ny Andriana , mahalala kokoa ny teknika moderina no nasaina nitarika ny asa fanatanterahana.
              Toan'ny Tranovola dia lapa hazo manjakamiadana ( tsara ho marihina fa fady tamin'izany fotoana izany ny manangana trano tany na vato teto Antananarivo ) ary na dia vahiny aza ny mpitarika ny fanorenana dia ny tompon-tany ihany no manapaka ny tokony ho atao sy manatanteraka an-davany sy an-tsakany ny ventin-draharaha.
              Tsy mahagaga ary raha toa ka mitaratra akaiky hatrany ny fiheverana momba ny fanorenan-dapa nentim-paharazana ny bikan'ny trano.
              Ny manodidina anefa dia nasiana lavarangana tohanan'ny andry makadiry ary ny tafo izay mahatratra 48 m ny haavony  dia tsy mba nasiana intsony tandron-drano fa kosa noravahina voromahery lehibe natao tamin'ny halimo.
              Mba hampazava koa ny ao anaty Rova dia nasiana varavarana sy varavarankely marobe ny rindrina manodidina, hatrany amin'ny tafo
140
               Ny fanamboarana an'i Manjakamiadana dia nitaky hery sy sorona marobe. Voalaza ary fa ny fitondrana an'i Volamahitsy (ilay andry lehibe nizaka ny trano tao ampovoany, izay nihoatra ny 40 m ny haavony ary 1 m ny savaivon'ny vodiny) hatrany amin'ny ala any atsinanana dia nitaky ny fikelezan'ainan'ny vatan-dehilahy miisa 5 arivo.
              Tamin'ny taona 1868 - 1873 dia norakofana rindrim-bato nodidinina tilikambo mafonja efa-joro i Manjakamiadana ary i James Cameron no nasaina nitarika ny raharaha. Nanomboka tamin'ny andron'i Radama faharoa mantsy dia nofoanana ilay fady mandrara ny fanorenana trano vato teto Antananarivo.
              Hatramin'ny andron'i Ranavalona reniny dia saiky tao Manjakamiadana avokoa  no nitarihina ny fankalazana lehibe rehetra momba ny Fanjakana ary koa nandraisana am-boninahitra ireo mpamangy avy any ivelany, na ny vahiny izany na ny tera-tany. Indraindray koa anefa dia ny Tranovola no nampiasaina tamin'izany.
              Tsara ho marihina fa ivelan'ireo lapa manodidina an'i Manjakamiadana dia mbola eo koa ny lapan'i Soanierana izay nopotehin'ny Vazaha ka nosoloiny toby miaramila taty aoriana. Ankoatra an'io dia mbola eo ireo vavahady maro misy vato boribory lehibe, ary koa ny Vatomasina fisehoan'andriana teo Andohalo izay tsy nananan'ny Frantsay haja ka nopotehiny tsotra izao na dia rakitra faran'izay masina sy saro-bidy ho an'ny Merina ary vavolombelon'ny tantara aza.
*Faha  Ranavalomanjaka na Ranavalona I dia : Nambara ho foloalindahy ny miaramila .( Mifamahofaho be ihany koa ny filazana voalohany ny atao hoe : Foloalindahy )
1. Ny X  voninahitra no Jeneraly izay nifehy : 1000 Lahy
2. Ny IX  voninahitra dia lefitry ny X
3. Ny VIII  voninahitra dia lefitry ny IX
4. Ny VII  voninahitra dia lefitry ny VIII
5. Ny VI voninahitra  dia lefitry ny VIII , no Kapiteny izay nifehy : 100 Lahy
6. Ny IV voninahitra no Sahazana ambony ka mitazona ny Saina sy mitondra azy mody .
7. Ny III  voninahitra no Sahazana izay mifehy : 20 Lahy
8. Ny II  voninahitra no Kaporaly , izay mifehy : 10 Lahy
9. Ny I voninahitra dia vata-miaramila .
*Ireto kosa no lasa mpitaiza mpanjaka Ranavalona I sy nandray ny toeran’ny Komandy ny miaramila  , vao maty Andriamihaja .
Ramarosata , ankeviny ho XII voninahitra , avy ao Antsahamaina
Ratsimandresy , izay nandimby ny teo aloha , ankeviny ho XII voninahitra, avy ao Ambohitrimanjaka
Ravoninahitra , ankeviny ho XI voninahitra , avy amin’ny Tsimiamboholahy
Ratsimanisa , ankeviny ho X voninahitra , rahalahin-dRavoninahitra

141
Rainimamonja , ankeviny VIII  voninahitra
Rainiharo XII voninahitra
Rainjohary XII voninahitra
Ratirailehibe XII voninahitra
Ratiraikely  XII  voninahitra
Raharo ( Rainivoninahitriniony ) XII  voninahitra
*Ireo Fikomiana tena nanahirana :
                                        Ireto manamboninahitra ambony tao an-dapa ireto  : Rainivoninahitriniony XIV voninahitra , Rainilambo XI voninahitra , Rainikoto XI voninahitra , Rainitavy XIII voninahitra , Rainizaka XIII voninahitra : Izy ireo no nampanjaka an-dRadama II , izay tokony ho Ramboasalama XIII voninahitra izay Officier de Palais no nanjaka . Niampy indray ireo mpioko te hampanjaka an-dRadama II : Rainilaiarivony , ankeviny ho XII  voninahitra , Rainjohary XII voninahitra , Rainimamonja , ankeviny ho VIII voninahitra Ravonianahitriniarivo , Ankeviny ho VIII voninahitra . Ireto kosa no saika hamono ny zanak’andriana Ramboasalama XIII. Voninahitra : Rainingory XIV voninahitra , Razakamahefa XIII voninahitra , Andrianaivodofotra XIII  voninahitra, Andriatsitohaina XIII voninahitra , Andrianarosy XIII voninahitra, Rainitomponiaera XII  voninahitra , Rafaralahingory X voninahitra . Ratafika X voninahitra (  Ny taona 1857,  izany faha Ranavalona I )
*[ Ity kosa dia loharano hafa indray : Faha Ranavalona I :
Iza marina no tena anarana nisaloran’io mpanjaka, nandimby an-dRadama I, teo amin’ny fitondrana io . Rabodonandrianampoinimerina , araka ny firaketana hita tao amin’ny Tantaran’Andriana, izay nosoratany Mon Pere Rev . Callet , ve sa Ranavalona I, izay voasoratra sy hita amin’ny fandaharam-pianarana, sy mbola hiainana hatramin’izao ? Iza no marina !?. Raha ny tantara mantsy dia nanova anarana tanteraka io Ranavalomanjaka ka natao hoe : Rabodonandrianampoinimerina ny anaran-daza ary Rakoto kosa novaina ho Andrianamboasalamarazaka  , io ve ilay Rakoto taizany izay : Ramboasalamarazaka , nafohezina hoe : Ramboasalama . Raha azoko tsara izany , dia ny Ranavalona I , dia anaram-piandrianana hitondrana firenena, fa ny Rabodonandrianampoinimerina , anaran-daza fotsiny, fisehosehoana sy enti-manindry ny tanàna sy ny olona tsy mbola resiny.
                Ireo taranaka na havan’Andriana havan-dRadama rainy, ka novonoin’ny mpanjaka Rabodonandrianampoinimerina, izay tsy iza fa  ny vadiny ihany :
                Ny Printsy Rakotobe, zanaky Ratefinanahary sy Rabodosahondra .
Ramanetaka, izay natao gouvernora tao Mahanjanga, tsy maty fa lasa nandositra tao amin’ny Nosy Komoro .
142
Izy dia zanak’olo-mirahavavy amin-dRadama I ; satria Rambolamasoandro, renin-dRadama dia rahavavin-dRabodomanana, izay renin-dRamanetaka.
- Ramanolona
- Ratefinanahary sy Rabodosahondra, novonoina tao Ambatomanga
- Andriatiana
Novonoina ny Omby vavy ; izay tsy azo novonoina tamin’ny fanjakana teo aloha nifandimby . Na dia niakatra teto Imerina aza ny Kisoa dia tsy azo niakaran’izany ireto vohitra ireto : Ambohimanga no lohany ; Analamanga ; Alasora ; Ambohidratrimo ; Ambohimanambola ; Ambohidrabiby ; Ilafy . Imerikanjaka ; Ampandrana ; Fandana ; Tsarahonenana ; Namehana ; Iharanandriana ; Kaloy ; Babay ; Lohavohitra ; Ambohibao ; Andranoro .
Marihana fa Andrianamboasalamorazaka na Rakoto teo aloha dia taizan-dRabodonandrianampoinimeina fa Rakotondradama kosa , dia zanany ary teraka ny  27 Asombola 1829 , Rakotosehenondradama no tena anarany .
           Ny taona 1832 , no nanorenana ny vato masina eo amin’ny kianjan’ny Mahamasina ilay dongona kely hita maso io .
Nisehoan-dRabodonandrianampoinimerina sy Rakotosehenondradama , no nanaovany azy . Nodorana velona kosa ireto olona ireto : Andriananja VIII voninahitra avy ao Avarandrano sy Ramboavahiny , mitovy laharam-boninahitra amin’Andriananja ary iray fiavina aminy , toraka izany koa Ratrimo VII voninahitra  avy any Vonizongo . Ny didin’andriana , nampandoro  tsy hay fa ny soratra nitahiry izay famonoana izao no voasoratra ao amin’ny tantaran’andriana .
Ireo olom-be nitaiza ny andriamanjaka Rabodonandrianampoinimerina , izay novonoina  :
Andriamihaja XI . Novonoina
Ramarosata, rahalahin-dRadama I , avy ao Antsahamaina
Ratsimandresy , avy ao Ambohitrimanjaka
Ravoninahitra na Ingahivony , Tsimiamboholahy
Ratsimanisa, rahalahin-dRavoninahitra
Rainijohary XII na Andrianisa
Andrianilambola na Rainimanona izay Tsimahafotsy
Rainiharo XII
Ratiarailehibe XII . Tsimiamboholahy
Ratiaraikely XII , Tsimahafotsy
Raharo na Rainivoninahitriniony . Tsy nisy nihoatra ny XII Ireo olom-be ireo , sady nitaiza ny andriana no mpanolotsiny na praiministra tamin’izany no lehiben’ny foloalidahy . Rainiharo aloha no fantatra fa sady nitana ny toeran’ny praiminisitra , nandritra ny 20 taona be izao no nitaiza ny andriambavy
143
Niteraka an-dRasoaray sy Radolifera ( Rainilaiarivony ) ary Raharo ( Rainivoninahitriniony ) . Io Rainiharo dia Andriantsilavo izay anisan’ireo Tsimiamboholahy nampanjaka an’Andriambosalama , izay niofo ho Andrianampoinimerina , no rainy . Avy ao Ilafy ry zareo . Andriantsilavo , ireto no naterany : Rainiharo , Rajery izay efa lehiben’ireo andriambaventy .
*Ireo nioko sy saika hampamono an-dRamboasalama , nampinomina fa tsy maty dia :
Rainingory  XIV  voninahitra
Razakamahefa  XIII  voninahitra
Andrianaivodofotra  XIII voninahitra
Andriantsitohaina  XIII voninahitra
Andrianarosy  XIII voninahitra
Rainitomponiera XII voninahitra
Rafalahijongy  X voninahitra
Ratafika X voninahitra .
              Maty ny 16 Aogositra 1861 . 63 taona izy ary nanjaka 33 taona  Rabodonandrianampoinimerina . Ny andro nahafatesany io dia nahagaga ny vahoaka sy ny ambanilanitra teto Iarivon’Imerina fa henika afo ny tanàna ny harivan’ny zoma Alahamady 1861.
Afo mahagaga tsy nisy nandoro ; fa dia may ny vohitra sy ny tanàna . Raha lasa Andrianampoinimerina dia nisy trangan-javatra nitovy tamin’io ihany koa hitan’ny olona .Saingy ny tao Mangabe andrefan’Ambohimanga ihany no may . Samy nandeha tany Anosifito avokoa izy mianaka ireto nialoha ny hahafatesany . Fifandrifian-javatra ve sa kisendrasendra . Afomahery ! Ny heviny hoy Rainitsarahoela , raimandreny be dia Jiobilia ny dikany : Hamory ny miely sy hanavotra ny very .
*Andao ho fantarina ary ireo andriambaventy sy manamboninahitra ; namelan-dRabodonandrianampoinimerina ny hafatra farany nialoha ny hahafatesany : Rainivoninahitriniony , Rainijohary , Rainimanonja , izay samy XIV voninahitra  avokoa , afa  tsy Rainiandriantsilavo sy Rainimanantoanina , izay XII voninahitra . Tao ihany koa ireto manamboninahitra ireto izay samy XIII voninahitra avokoa : Rainilaiarivony , Rainitsimbazafy , Raimaharavo . Nambenana mafy ny Lapa , natahorana hipoaka ny fikomiana sy ny tabataba satria efa niseho lany ny tsy fitiavana ny andriamanjaka fahavelony dia ny fitondrany izay tsy refesi-mandidy sy efa nahitana rà-mandriaka maro . Koa nandray fepetra Rainivoninahitriniony , praiministra : Nasaina nandray ny toerana teo Andohalo sy niambina izany vavahady lehibe izany ny miaramila 500 lahy ka Rainimboanana XII voninahitra , no lehibe tao . Nambenana mafy koa tao Antsahatsiroa , nametrahana miaramila 500 lahy ihany koa ; ka Raberanto XII voninahitra , no lehibeny ; Nametrahana miaramila 300 lahy tao Ambatofandrana ary Randrasana XI voninahitra  , no nampiandraketina izany .
144
Teo amin’ny manodidina kosa nametrahana miaramila nivezivezy 1700 lahy , teo ambany fifehezan-dRainilambo XII voninahitra ; Ny tao Ankaditapaka ihany koa dia nametrahana miaramila 300 lahy , ary Ramanankantsoina X voninahitra  izay  izy  ireny  no  ambany  tamin’izy  ireo  no  niandraikitra  izany .  
Ravanomanana XII voninahitra  izay dekan’ny Rainivoninahitriniony praiministra sady Commandat en Chef ary Rainikirimbola XII voninahitra , Officier de Palais , no voatendry hiandraikitra ny fombafombam-panjakana raha maty ny andriamanjaka . Nitaingina teo amin’ny filanjana izay hisy ny  tranovorona izy ireo , izay  nisy ny  mpanjakavavy  nodimandry . Ka ny iray XII voninahitra no teo aloha ary ny XI voninahitra kosa no tao afara .
       Ny zavatra atao dia miantso ny olona sy izay rehetra voakasika ny amin’izao raharaha tsy maintsy atao amin’ny fandevenana sy fanitrihana ny mpanjaka izao ry zareo sy mametra ny miaramila hilanja izany tranovorona izany mandra-pahatongany ao amin’ny fasana nametrahana azy .

    
Ingahy Lambert                           Fampiterahana taloha nataon’ny Reninjaza


                   Andohalo tamin’ny andron-dRanavalona I

145
          
Ny Praiminisitra Ravoninahitriniony : izay  nitantana ny Firenena ( 1852 - 1864 )


Sampy sy mohara nampiasain’ny vahoaka sy ny andriamanjaka tamin’izany


Ilay dobo  tao Manjakamiadana



146


    

2.1.4    Radama  II     ( 1861 - 1863 )
        Teraka tamin’ny 23 Septambra 1829 , ny andriana ary 32 taona izy ; raha nandray ny fanjakana  . Roa taona monja no nanjakany. Nisolo an-dRanavalona I , izay reniny izy . Mpanjaka liana tamin’ny  fandrosoana , nakamamy ny fivavahana. Malala-tsaina loatra, tia kilalao. Namela malalaka ny vahiny hiasa sy honina teto Madagasikara. Tonga teto ny misionera Katolika Romana.
Nisatatra izany mopera Webber  izay namaky lay ny  23 Septambra 1861, nafana ery ny fandraisan’ny  mpanjaka azy. Ny tranon-dRamboasalama, izay saika handova fanjakana no nomena hitoerany Mopera. Ary tao ihany koa no nanaovana lamesa voalohany am-pahibemaso ny 13 Novambra 1861.
        Nanitatra ny asany ry zareo katolika Romana, ka ny 15 Aogositra 1863, fety natokana ho an’i Marie, renin’i Jesoa no nanaovana ny batisa voalohany , na batemy ho an’ny EKAR  sy ny mariazy voalohany.
. Naorina ny Fiangonana ; ka ny EKAR Mahamasina, dia vita tamin’ny  13 Jona 1862 ; ny EKAR Ambohimitsimbina, teo anelanelan’ny taona 1862-1863;  ny  EKAR Ambavahadimitafo kosa dia vita tamin’ny  21 Novambra 1863. Nanampy an’isa an’ireo misionera efa tonga ny Anglikana.
       Ny 23  Septembra 1861 no naseho vahoaka  Radama , ary naka anarana Radama  II [12]. Tonga niarahaba azy Rayan , izay Eveka tao Maurice. Nangataka tamin’ny mpanjaka izy mba hahafahany mandefa misionera Anglikana. Tsy nahatratra izany anefa ny mpanjaka noho ny fikomiana, izay nanala ny ainy tanteraka. Fahadisoana lehibe vitany sy nahatonga azy hifanolana tamin’Ingahy Rainivoninahitriniony, Praiminisitra . Tsotra ny antony fifanolanana dia ny fanomezan’ny mpanjaka vahana ny sakaizany atao hoe  Menamaso [13] ; izay tsy nahafaly ireo Andriambaventy ; an’isany ihany koa ny fanomezana tombontsoa betsaka an’ilay Frantsay atao hoe Lambert , vokatr’ilay fifanarahana miafina mikasika ny handovany ny Fanjakana. Teo ihany koa ny nampihenana ny fandoavana ny haba aloha amin’ny seranana, ny fanaovan-tsonia teo amin’ny mpanjakan’i Madagasikara sy Napoleon  III, mpanjakan’i Frantsa ny amin’izay tombontsoa omena an’i Frantsa.

147
              Tamin’ny androny ihany koa ; no nisehoan’ilay ady nifanaovana 1 sy 1 na  ny ( duel ) . Ny fisehoan’ilay aretina vaovao natao hoe ramanenjana, izay nahazo ny olona. Nikomy ny praiminisitra Rainivoninahitriniony sy ny tandapa, ka nokendaina lamba landy ny andriana satria tsy azo nalatsa-drà. Maty tamin’ny 12 May 1863, ary  nalevina tao Ilafy.
[ Lambert  no nanorina ny “ Compagnie de Madagascar ”  hihady  metaly, hanao hazo, fambolena, hampiasa vola Frantsay sy hanonta vola, tsy handoavana haba na fadin-tseranana io kompania io na manafatra entana na inona izany na inona. Nomena azy ihany koa Soanierana. Tonga teo i Mopera Finaz , izay niova ho Hervier , sekreteran’Ingahy Lambert  izy, ary niverina rehefa maty Ranavalona Reniny] . 34 taona izy , raha no novonoina ary nalevina tao Ilafy


             Antananarivo talohan’ny taon-jato faha 19 tany ho any , ity sary ity .
[ Tantara hafa indray , nahakasika ny mpanjaka Radama II :
.Nanoa an-dRadama II , kosa ny Printsy Ramboasalama XIII voninahitra izay Officier de Palais .
.Nipoitra indray ny fikomiana ka novonoina avokoa ireo Menamaso sakaizany tsy foiny . Rainivoninahitriniony sy Rasoherina vadiny no tompon’antoka tamin’izany . Ny 15 Adaoro 1863 , no namonoana ny menamaso sy nampipoaka ny ady .
*Ireo Menamaso Novonoina :
Randriamihamina , novonoina teo Faravohitra .
Rasoamanankoa , niaraka tamin’ny ankiziny , novonoina teo Faravohitra ihany koa .
Ralambobe , novonoina teo atsimon’ny Faravohitra .
Ratsirahonana , izay Dekan’ny praiminisitra, novonoina teo ambadikin’ny tranon’i Jean Laborde etsy Andohalo .
Ralaitsiry , novonoina tao Alasora .
Rasoamiaramanana , novonoina tao Ambavahadimitafo .
Ratsirahonana Rainilambo , novonoina teo an-tsenan’i Mahamasina atsimo .
Ratahaka , novonoina tao andrefan’ny Soanierana .


148
Randriampahita , novonoina tao Ankazonandriampianina . Nifona Rabodo na Rasoherina tamin’ireo iraky Rainivoninahitriniony dia Randriampenomanjaka XI voninahitra sy Rafaralahimboay XIV voninahitra , izay dekan’ny praiministra , mba tsy haripaka intsony ny Menamaso fa efa be ny maty , fa tsy laitra akisoka izy mirahalahy . Mba naniraka an-dRanibiby XV voninahitra sy Rainitsonga X voninahitra ary Ralaimanga IX voninahitra ; ny mpanjaka Radama II , mba handamina ny raharaha fa nandamoka avokoa . Maro ireo minisitra , izay menamaso sy ireo andriambaventy ary manamboninahitra ; izay namana akaiky an-dRadama II , no nialokaloka tao an-tranony ( Lapa ) nandositra ny famonoana . ( Na dia nanao ilay didim-panjakana hifandonana iray sy iray aza izy ) : Rainihazo ; Ranjamasaha ( Ranjomasaha ) Rakotovao izay andriandahy XII voninahitra ; Rainiketaka ; izay ministra menamaso ; Rabetsarazaka ; Razafindranando ; Rainikambanavelo ; Rabeantoandro ; Rakotovaondrabemila ; Rainimaitso ; Randriantsalama ; Ratoandro ; Rasakalava ; Ravoavy izay andriandahy ao anatin’ny dekan’ny praiministra ; Randriantseheno ; nisy ihany koa ireo Officier de palais madinika , teo ihany koa ny Tsaramiera sy ny Tsimandoalahy madinika . Ireo manamboninahitra ambony : Rainitotozy sy Ratompohana  XV voninahitra , ary Rasoanianana XIV voninahitra ; saingy Ratsimandisa ihany no XII voninahitra ; Ireo andriambavy sy andriandahy vitsivitsy .
             Nantsoin’ny praiminisitra hivoaka tao an-dapa Rainimiadana XIII voninahitra , ka  rehefa  niera  tamin’ny  mpanjaka  dia nalefany . Niditra tao an-dapa ny miaramila 200 Lahy , ka Rainimanito XII voninahitra sy Razafimandimby XIII voninahitra ,  izay andriandahy no lehibe , navoaka ireo menamaso ary ny mpanjaka mivady , nafindra tao amin’ny tranovola .
*Ireo namono an-dRadama II : Rainibeso ; Rasoarahona ; Razafimandimby ; Ratsiharovana ; Ramiandravola ; Rangilobe ; Rafaralahibevary ; Rantanaina; Randriantsara ; Tsimandaimanana ;  Tsimanjenitra ; Tsiandavana ; Tsimiededa ; Tsimijongy ; Itafita ; Ifehizato .
*Ireo nampanjaka an-dRabodo ( Rasoherimanjaka ) : Rainivoninahitriniony ; izay praiminisitra , Rainingory , Rainilaiarivony , Raimaharavo , Rainijohary , Raimanonja , Rainizaka , Rainibeso , Rangilobe , Ravoninahitriniarivo , Rainimiadana . Niteraka alahelo tamin’ny ambanilanitra iny fikomiana , izay  namonoana  ny  mpanjaka  Radama II  iny ka , nifandringana ny teto Imerina . Tao Imamo indray kosa dia nitomany ny vahoaka . Nirahina Rainibeso izay XV  voninahitra ka namono olona 2300 , tany Imamo ( 1864 ) . Ny tao Vakinakaratra dia 100 no maty . Tamin’ny taona 1865 dia nisy zava-niseho tahaka izao : Nisy olona tena nitovy tamin’ilay mpanjaka Radama II, izay vao novonoina , Ramota no anarany ary zanak’olo-mianadahy izy Radama II .

149

            Izy no saika hampanjakaina ka niteraka ny savorovoro dia novonoina ihany koa . Ny taona 1864 , io ihany dia nifamono ihany koa Rainivoninahitriniony sy Rainjohary izay samy XIV voninahitra . Niafara tamin’ny fametrahana an-dRainivoninahitriony tsy handray ny toeran’ny praiministra izany ka nosoloina an-dRainilaiarivony , izay zandriny rahateo . Ny taona 1864 izany ny 14 Jolay . Izany dia vokatry ny fikomiana nataon’Andriatsalama sy Rainivoninahitriniony , Raberiaka sy Rataivoroko  . *Nisy Fikomiana hafa indray :
                 Iza no tena namono ny mpanjaka Radama II ?. ( Araka izay voatantara ao amin’ny tantaran’andriana ) Rasoarahona sy Rainibeso ary Ramiandravola no nahavita nitolona ny mpanjaka sy nanakenda azy tamin’ny lamba landy, satria tsy azo alatsan-drà ny andriana . Razafimandimby , kosa  no namely diamanga ny handriny sy ny vaniany , ka naha afaka ny nifiny anankiray . Navoakan’izy ireo ny andriambavy vadin’ny mpanjaka Rabodozanakandriana  ; ary Ratompohohana no namindra azy tao Tsarafahatra. Rainitotozy XV  voninahitra , no niandry ny fatin-dRadama II, tao amin’ny Lapa izay namonoana azy .
           Nentina avy hatrany teny Ilafy ny razana ; ary ireto ny miaramila manamboninahitra nitondra azy : Rainitotozy , Randrianavalona , Rainisampona ary Rabevilany . Niampy miaramila 20 Lahy sy Dekan’ny praiministra ; teny an-dàlana ; dia nihetsika Radama II, teo Ifaliarivo Ambanidia . Nantsoina ireo mpamono ka tonga indray Rainibeso sy ny namany nanampitra tanteraka ny ainy [13]. Tonga tao an-dapa  tsy nahalala na inona na inona Raobelona XI voninahitra , Officier de palais , avy  hatrany  dia  nafatotra. Ireo menamaso  sy ny minisitra  azo babo , kosa dia novonoina teo Isotry . Ny 18 Adaoro 1863 , Nanjaka  Rabodo  ary  naka ny anaram-piandrianana ho : Rasoherimanjaka . Nentina tao Besakana ary Nobabena no  fitondrana  azy  tao  rehefa  hiditra  tao  Manjakamiadana . Hoy Rafaramanjaka, mantsy ny andriambavy Rabodo : “ Ndriako namono ny zanak’olona, tsy maintsy hahita loza , na miadana aza ankehitriny izao aza ” ; dia hoy ny mpanjaka namaly azy : “ Ny hadalanao no anaovanao tahaka  izany ; fa ny olona no namono azy fa tsy izaho ”. Nisy 32 ny olona novonoina tamin’izany . Ny taona 1864 , dia nitohy ny fikomiana sy ny filazana fa misy mitahiry any ho any Radama II, ary hampanjakana indray , ka olona 150 no nosamborina  , kanjo Ratovohery irery no azony .
              Teo anelanelan’ny fanjakan-dRadama II sy Rasoherina , vadiny no nanafoanana ny fitsarana amin’ny tangena .
              Niverina ny tabataba herinandron’iny . Noroahana Rainivoninahitriniony ; Andriantsalama ; Raberiaka ; Ratsivoroko . Ny Printsy Rajoaka XIII voninahitra: Offier de palais no lehibe tao an-dapa .



150

              Raha ny tantara voasoratra , fa tsy lova-tsofina ; dia  nahatratra  240.000 Ar, ny  trosan’i Lambert ; vokatr’ilay  fifanarahana  na  ny “ Charte Lambert ” ; ka ny vola : 114.012 Ar, dia avy amin’ny mpanjaka dia nampiana 112.432 Ar .
Rehefa  natambatra  izany dia  nahatratra 226.446 Ar ilay vola .
              Ny taona 1865 tao Toamasina no maty Rasalimo ,  ny  24 Asorotany 1866 . Ory dia ory ny Printsy Rabobalahy XIV voninahitra , izay zanak’izy sy Radama I . Ireo manamboninahitra namita iraka tany Menabe sy nanatrika ny razana : Rainimamonja  XIV voninahitra ;  Rainiketaka XV voninahitra ; Ratsimanoly  izay Andriambaventy ; Rainitafika XIII voninahitra , tsimandoalahy ; Rainjohary izay lehiben’ny Andriambavy .
Tamin’ny taona 1862 , Ingahy Rainimaharavo no ministry ny raharaham-bahiny ary antokon’ny Protestanta izy ; izay natanjaka tokoa tamin’izany fotoana izany ;
ka  nahatonga  ny ady fahefana nangotraka dia nangotraka tokoa , teo aminy sy Rainilaiarivony ny taona 1868, satria nisy ny te hanolo an-dRasoherina raha mbola tsy maty akory izy ny Martsa 1868 . Ny Printsy Rasata no nokendrena hasolo azy ary voatonotonona tamin’izany Rainimaharavo izay lehibe amin’ny vahiny . Niaka-daza tokoa izy amin’ny maha Protestanta azy ary ny fahafantaran’ingahy Rainilaiarivony  izay  efa  Praiminisitra , fa misy haka ny toerany dia natao Batisa izy sy ny Mpanjaka Ranavalona II .
             Ny Antokon’ny  Menamaso dia ry zareo avy ao Imerina Atsimo ( Ry zareo iny Atsimondrano iny izany = ) Ny Antokon’ny Imerina Avaratra izay nisy ny praiminisitra Rainivoninahitriniony  ( dia ny Avaradrano izany )
            Ireo antokon-draharaha nisy teo amin’ny fanjakana Malagasy :
1. Ny Ati-tany : Rainitsimbazafy XV voninahitra . O.D.P, no lehibeny ary Rainizanoa XIII voninahitra . No lefiny . O.D.P.
2. Ny Raharaha amin’ny Vahiny : Ravoninahitriniarivo XV voninahitra .O.D.P, no lehibe ary ny Printsy Rainandriamampandry XIII voninahitra , no lefiny , kanefa natao ho Governora tany Toamasina izy ny taona 1882 , ka nosoloina an-dRandriamifidy . Ramarovelo , Ny Printsy Ramahatra , Ratsimatahondriaka , izay samy XV voninahitra , avy .
3. Ny amin’ny Fitsarana : Ralaitsirofo , Andriambaventy , no lehibeny ; Rainimamonjisoa XIV voninahitra , izay dekan’ny praiministra sy commander in chief ary Ratiaray X.O.D.P , no lefiny .
4. Ny Lalàna : Razanakombana XIV voninahitra ; O.D.P , no  lehibeny  ary  Ralaitafika XIII voninahitra , O.D.P sy Ramarolahy no lefiny .
5. Ny Taozavatra : Rainimiadana XIV voninahitra . O.D.P, no lehibeny ary Rahagamainty X voninahitra sy Rakotofiringa no lefiny .



151
6. Ny amin’ny Vola : Rainimahajere XIV voninahitra . O.D.P ,no lehibeny ary Rainandrianary Andriambaventy , Rainimilanjaona X voninahitra . O.D.P , ary Rainivoay X voninahitra no lefiny .
7. Ny amin’ny Sekoly : Andriamanamizao , no lehibeny : Rakoto sy Radoara no lefiny .
- Ny 11 Jolay 1864 , dia napetraka ho borozano ny praiministra  .



  
  Mahamasina fehizay io                            Manjakamiadana Fehizay

[ Ny zavatra tsy nampoizina fa  nofohazina indray ankehitriny ( 2018 - 2019 ) dia ilay hira Majunga sy ny dihy Kadrila : Iza hoy ianao no namorona azy io ? tsy iza fa ny mpanjaka Radama II ; Izy dia mpitendry Piano ikoizana ary ny misionera no nampianatra azy izany . Iray tarika amin’ny dihy afindrafindrao ihany io dihy Kadrila io , ka ny zanak’andriana sy ny tandapa ihany no nahazo niantsa sy nadihy azy tao an-dapa tao ] . Efa nambara tery aloha fa maty nahantra ny Mpanjaka Radama II , satria vao 34 taona monja izy no maty nokendaina .

“ Toa sarobidy loatra ny tantaran’ny Fireneko ; nisy anefa nanoratra azy amin’izay tiana hanoratana azy ….”
“ Niady mafy aho mba ho vitako ity asa-soratra ity , mba ho vavolombelon’ny ho avy…Tany ho any mantsy , mba nisy nanoratra ihany , saingy   tsy kilasin’ireo telonohorefin’ny manam-pahalalana sy ny fahaizana .”
152

2.1.5    Rasoherina    ( 1863 - 1868 )
            [ Noheverina ho teraka tamin’ny taona 1828 , ity mpanjaka ity ary 35 taona izy raha nandray ny fanjakana ; ka nanjaka 5 taona ] Nasandratra ho mpanjaka Rabodo [14] , izay vadiben’ny mpanjaka Radama II , ary nisalotra ny anarana hoe; Rasoherimanjaka. Mbola voatazona Praiminisitra ihany Rainivoninahitriniony . Niverina nikomy indray ny Sakalava sy ny Vonizongo, saingy tsy nahomby ka voalamina. Tsy nahazo nanao lalàna ho azy irery intsony ny mpanjaka, fa tsy maintsy iadian-kevitra, teo am-pelan-tananan’ny Praiminisitra avokoa ny fahefana rehetra na teto an-toerana na ny tany ivelany. Tsy dia nisy ihany koa ny raharaha nanahirana tamin’ny fitondrany. Ny taona  1864 dia naongana ny Praiminisitra, noho ny hasiahany diso tafahoatra izay nasahiany nikasi-tànana ny mpanjaka mihitsy. Nasandratra ho amin’izany toerana izany Rainilaiarivony , izay efa lehiben’ny Foloalindahy sady zandriny rahateo. Ny Praiminisitra teo aloha kosa dia natao sesitany. Nandoa onitra  1.200.000 Farantsa, tamin’i Frantsay ny Fitondrana Malagasy raha vao nandray ny asany ny Praiminisitra vaovao, noho ny nanafoanany ny fifanekena nifanaovany mpanjaka Radama II sy Lambert ,  Rainifiringa  sy Rasatranabo , no Ambasadaoro nalefa tany Frantsa handoa ny onitra voalaza tery aloha izay notakian’ny Kompania Lambert.
         Tsy nahazo nividy tany teto , ny  vahiny  na  iza na iza,  ary  lasa lalàna fototra teto Madagasikara izany. Olana anankiray ihany koa ny nahafaty tampoka ilay andriandahy iray nalaza atao hoe : Louvieres, iraka nalefan’ny Amperora Frantsay.  Ny taona 1865  kosa no nisy fifanekem-pihavanana nataon’ny  Fanjakana  Malagasy  sy  Anglisy  ary Amerikana.
         Nofoanana tamin’izany ny famarinana andevo. Ny S.P.G, dia nandefa an’i W.Hey  sy J.Holding , ary tonga teto ny volana  Aogositra 1864. Fiangonana Dimy no naorina tany Toamasina, ary tonga tany Antsihanaka tamin’ny taona  1867.  
153
Atoa Holding. Ry zareo C.M.S , kosa nandefa an’i Thomas Campbell  sy H. Maundrell , izay tonga tany Amboanio , any amin’ny foko Antakarana ny  09 Novamdre 1867. Tonga teto Iarivo ary ny Anglikana, nanitatra ny asa misionera. Io taona io ihany no nahatongavan’i A.Chriswell sy H.Batchelor. Notendrena ho eveka Anglikana teto Madagasikara : Robert Kestell Kornish.  

    
       Rainifiringa sy. Rasatranabo
        [ Kely dia kely ny fitadidiana ; momba ny fanjakan-dRasoherina ; na dia izany aza dia nisy ihany ny fanampim-panazavana vitsivitsy momba ny fitondrany : Naharitra  5 taona  monja ny nitondrany :
.Ny lapa lehibe farany dia i Manampisoa izay najoron'i Rasoherina eo atsimon'i Mahitsielafanjaka tamin'ny taona 1865. Ny nitarika ny asa fanatanterahana moa dia mbola i James Cameron ihany.
.Iza lay toerana notadiavin’ireo mpandova an’i Jean Laborde ? : tsy aiza fa ilay toerana misy ny Katedraly Andohalo an’ny Eglizy Katolika Romana io sy ny manodidina azy rehetra . Ilay eo ambanin’ny Lyçee Andohalo iny , somary ambany andrefana, izay misy ny tranon’ingahy Laborde . Ary farany dia ny faritry Ambohitsirohitra .Iza no mpitonona ho mpandova ? Tsy iza fa i Campan , zana-drahalahin’i Jean Laborde ; izay mpanoratra sy mpandika teny tao amin’ny Consulat Frantsay .
.Anisan’ny nampirefotra ny ady teo amin’ny Frantsay sy Malagasy ihany koa , ny namonoan’ny mpanjaka Bakary Bekirindro ; tao Marombitsy ny fidirana an-keriny ; nataon’ireo Arabo , izay  mizaka  ny  zo-pirenena  Frantsay ka  nidirany  an-tsokosoko  tamin’ny sisi-tany tsy misy seranana ka nivarotan’izy ireo basy , noho izany dia novonoin’izy ireo , ny Arabo efatra , rehefa namaly ny tifitra nataon’iretsy voalohany ny Sakalava .
.Nosoloina an’i  Meyer , indray  Cassas
.Ny Manisotra na ny Zazamainty na koa hoe :  Zazamanga , taty aoriana dia  nahatratra  6000 , no  isany  teto Madagasikara .
.Io Cassas io , izay tsy iza fa : “ Commissaire du gouvernement francais et consul ”; izay nisolo an’ingahy Labord tamin’ny taona 1879 : no nanolotra ny misiona katolika ( Mompera Cazet ) ny faritry Andohalo , mba hanorenany Fiangonana . ]

154
  
Ny   E.E.M   Ambohimanoro                                  Ny FLM   Farihimena

  
Ny FJKM   Andrainarivo F                         Ny EKAR  Ambavahadimitafo
            Sahirana   Rasoherina teo amin’ny fanerena nataon’i Dupre, tamin’ny anaran’ny Emperora Napoleon III, momba an’ilay fifanekena.  Nihahenjana andro aman’alina ny fifampiraharahan’ny Fanjakana Malagasy sy Frantsay.  Maty tamin’ny  01 Aprily 1868  izy.


[« En 1853, les habitants de Tamatave  voient débarquer  William Ellis, un missionnaire protestant, équipé d'un étrange appareil : un daguerréotype, l'ancêtre de l'appareil photo. C'est donc à ce Britannique que l'on doit la première photo prise sur la Grande Île. Durant les 100 ans qui vont suivre, les usages de la photographie vont évoluer en même temps que le contexte social et politique de l'île. Objet de curiosité, de crainte mais aussi de distinction sociale, la photographie a rempli différentes fonctions. C'était le thème d'une conférence donnée samedi 18 mars, à l'Institut français de Madagascar. » ]

155
  

2.1.6    Ranavalona II   ( 1868 - 1883 )
        [ Novinavinaina ho teraka tamin’ny taona 1838 , ity mpanjaka ity ary 30 taona izy raha nandray ny fanajakana . 45 taona kosa no maty . ] Tao Andohalo ny faha 02 Aprily 1868, no niseho vahoaka voalohany ny Andriamanjaka vaovao. Baiboly no teny an-tànany. Ranavalona II [15] , no anarana nisalorana. Teo ambanin’ilay eloelo nanalokaloka ny seza fiandrianany dia nisy izao teny izao: “ Voninahitra ho an’Andriamanitra, Fiadanana ho ety ambonin’ny tany, ho amintsika Andriamanitra ”.
           Mbola teo an-tànan-dRailaiarivony ihany ny fahefana ambony indrindra. Nanambady ny mpanjaka izy araka ny lalàna napetraky Ranavalona I. Natao batisa  ny  faha 20 Febroary 1869 , ny mpanjaka, ary ny  faha 20 Septembra 1869, dia  nodorana am-pahibemaso ny sampy ikelimalaza sy Imahavaly ary ireo an’ny vahoaka. Nandroso ny fivavahana.
Ry zareo misionera Anglikana indray no nahazo vahana. Tranozozoro tao Ankorahotra no Fiangonana Anglikana voalohany , izay notokanana tamin’ny  Sabotsy 07 Desambra 1872 izay nifindra tao Ambatomasina, atsinanan’Andohalo, vao naorina ny tao Ambohimanoro, misy ny Fiangonana Tranovato ankehitriny.

    
Mariboninahitra          Andohalo toerana fikabariana taloha
156
             Hita mijoalajoala ireo Trano Fiangonana natao ahatsiarovana ny maritiora, ny F.J.K.M Tranovato Faravohitra ; F.J.K.M Tranovato Ampamarinana ; F.J.K.M Ambohipotsy ; F.J.K.M Fiadanana ; F.J.K.M Ranivo Maritiora  Lazaina ; FJKM Manazary  Maritiora ; FJKM Anjanahary .
.  Hitanao etsy Andravoahangy  Ambony  sy  eny  Ivato  ny  trano  lehibe  natao hahatsiarovana ny Maritiora , dia ny Kolejy Rasalama sy ny Kolejy Teolojika Ivato. Ny Sekoly Paul Minaul etsy Androhibe Analamahitsy ary ny Sekoly  Benjamin  Escande  any Ambositra.
Ny taona ( 1868 - 1870 ) ; tonga ihany koa ny Loterana , nandefa iraka taty ny N.M.S , tany Norvege. J.Engh sy N.Nilsen  no nirahana. Pastora iry voalohany fa mpampianatra kosa ny faharoa. Tonga teto Iarivo izy ireo ny  27 Aogositra 1866. Ny 02 Septambre 1869, nifanaraka ny L.M.S sy ny N.M.S mba hanatsarana ny asa sy ahitam-bokatra ka ny faritra Vakinankaratra no voafidy fa hiasan’ny N.M.S ary ny 04 Desambra 1869  ; no nanombohan’ny asa tao Betafon’Antsirabe. Ao Ambatovinaky izay tany novidian’ny misionera  Lars Dahle  no nanorenana Fiangonana Loterana iray tamin’izany fotoana izany, ho an’Antananarivo izay notokanana tamin’ny  24 Jona 1875 , natrehan’ny  solon-tenan’ny mpanjaka Ranavalona II sy ny Praiminisitra Rainilaiarivo

    
Rainilaiarivony  Praiminisitra    sy ny lapan’Andafiavaratra



             Tsy nionona tao amin’ny faritry Vakinankaratra ihany ny Loterana fa tonga hatrany Atsimo, dia Fianarantsoa sy Toliary.

157
Nanana ny sekoliny na ho an’ny sembana ( A.KA.MA ) ao Antsirabe, Toeram-panomanana mpitandrina ( Ivory Atsimo ) Fianarantsoa , ny toeram-pitsaboana.
Ny N.M.S dia nandray foana ireo ira-panjakana avy aty Antananarivo na ny Komandy tao an-toerana , izay nitondra faritany sy ny Goverinorany, na ireo Evanjelistra. Nitombo nihamaro ireo mpitondra fivavahana ary zary nifaninana mba te hahazo sitraka amin’ny mpanjaka, anankiray amin’ireny izay tsy azo adinoin’ny tantara ilay sekolin’ny misiona L.M.S: “ Mission De Londre  ” Etsy Faravohitra, izay lasa toerana hiasan’ny Minisitry ny Fitsarana Malagasy ankehitriny raha ohatra ka nobodoin’ny Frantsay nandritra ny taona naha zanatany antsika. Olo-malaza maro no efa nanovo fahalalana tao.
               Nihena ny fampisotroana ny tangena izay natao hitsarana ny olo-meloka na koa nitsaboana noho ny  fandrosoana. Nihatsara ny tanàna sy ny renivohitra ary nihitatra aok’ izany. Niova ny Lapa tao Manjakamiadana, nofonosina rary vato ilay lapa hazo teo. Nandroso ny taozavatra sy ny fiompiana ary ny fambolena. Mba nihalefy ny fitondran-tena maloto noho ny herin’ny filazantsara. Novolavolaina ny lalàna  305, mbola nahazo vahana sy fahefana ihany ny Praiminisitra. Nifandrombaka laza sy voninahitra ny misiona Katolika Romana sy ny Protestanta, izay nambara fa Frantsay iry voalohany ary Anglisy kosa ny faharoa.
Nolavin’ny  Praiminisitra  Rainilaiarivony   ny  filazan’i Frantsa fa azy ny  tany amin’ny ilany atsinanan’i Madagasikara. Fahadisoana lehibe hoy ny  mpitantara vahiny  ny nataon’ny  Praiminisitra tamin’ny fitondrana Frantsay   noho  ny  ady  tamin’ny taona  1870 - 1871 ; izany  ady  izany  mantsy  dia  noho  ilay Frantsay  iray  nisy  namono  tao  Fenoarivo. Maty 27 Desambra 1878  i Jean Laborde;  Edouard Labarde sy Campan , izay zanak’anabaviny no voalaza fa mpandova azy .Telo taona talohan’izany kosa no maty i Cameron , izany hoe ny taona  1875 . Nanambara ary ny Praiminisitra  fa  an’ny  Fanjakana Malagasy ny fananana navelan’Ingahy Jean Laborde  teto  Madagasikara, araka  ny lalàna mifehy  ny  Firenena. Inona moa no  naha  maika  ny Frantsay  tamin’izany fa  tsy  filana  valiny sy kisa ny azy no nataony. Niteraka fifanolanana tamin’ny Firenena roa tonta izany ka nahatonga ny disadisa ary nipoaka indray ny ady ny taona 1883, nanampy trotraka izany ny ady nataon’ny Fanjakana Malagasy ( Hova ) tamin’ny foko Sakalava .
[ Marihana fa Firenena vitsy ihany no nankatoa ny Fanjakana Malagasy niainga teto amin’ny Fanjakana Hova  ; dia ny Fitondrana Frantsay ] Izay hampitatra  ny fahefany sy hananganana ny fanevany izay efa nomen-drizareo ny Frantsay, tamin’ny taona 1840. Niodina  tamin’ny  Fanjakana  mantsy  ry  zareo  Sakalava tao andrefana, nandefa tafika tany nampandry tany ny fitondrana Malagasy ny taona 1872 ,  saingy  resy ny hova  sy ny taona  1873, dia maro ny matin’ny tazo. Nihodina ihany koa ny Bara. Tonga tao Ivonea ( Fianarantsoa ) ny mpanjaka, faly ny Betsileo.

158
Niady zanatany ny Anglisy sy ny Frantsay. Ry zareo Anglisy anefa azoazon’Ingahy Rainilaiarivony kokoa. Nandefa iraka hifampirahara tamin’ny Europa, tamin’ny taona 1882, ny fanjakana Malagasy ; izay tsy nifanaraka tamin’ny Fanjakana Frantsay, fa nitodika tamin’ny Fitondrana Anglisy sy ny tany Alemaina ary Etas Unis. 15 taona no nanjakan-dRanavalona II. Maty tamin’ny faha 13 Jolay 1883  izy. Nandritra ny roa taona ny Frantsay no nanafika teto fa tsy nahomby izany. Tsy azo adinoina fa ny taona 1868 dia norarany  ny  tsena  Alahady. Foana avokoa ny fifanekena rehetra talohan’ny lalàna 305, izay navoaka tamin’ny  29 Martsa 1881.
                Tsy nampihontsina ny vahiny izany indrindra ny Frantsay fa vao mainka aza nanamafy orina ny faniriany hanjanaka an’i Madagasikara. Nanova ny politikany ny tany Frantsa, nozanahiny aloha  Algerie, Senegal, sns . Tonga teto Tana ary ny solontenan’ny Vahoaka Sakalava sy ny Misionera Anglisy  Paret sy Pickersgill.
           Vita ny fihavanana tamin’ny Sakalava tamin’ny Taona  1881, izay nanomezan’ny Mpanjaka azy saina  fotsy mba hatsatony any amin’ny Nosy Mitsio sy ny Nosy Faly. Tezitra ny Résident Baudais ; noho io fehetsikin’ny Fanjakana Malagasy io. Ny 15 May 1883, nanafika tao Mahajanga ny Tafika Frantsay notarihany Amiraly Pierre. Nangotraka ny ady tao Ambodimadiro sy tao Andakabe ary Ankarana. Tsy nanaiky lembenana ny tao Anorotsangana. Torak’izany koa ireo Malagasy vonona hiaro ny taniny tao, Antanandava sy Antomboka ary ny tany Faradofay. Rehefa Malagasy ka manana  rà Malagasy mikoriana ao aminy , dia niaro ny tanindrazany tsy ho azom-bahiny. Nihoitra mafy ny tao Fianarantsoa, Iharana, Mahabo Avaratra ry zareo tany Mahanoro ihany koa mba tsy nikely aina hanavotra ny taniny amin’ny mpanani-bohitra. Nanjaka 15 taona  ny mpanjaka Ranavalona II .Maty ny 12 Jolay 1883 izy .
    [ Fanampim-panazavana kely :
- Ny tena hova
1. Tsimahafotsy
2. Tsimiamboholahy
3. Mandiavato . ireo dia Avaradrano , nampanjaka ny andriana hanjaka; mpitaiza ny andriamanjaka , Praiministra , nanambady ny andriambavy nanjaka
? Rainimahay izay Tsimahafotsy : 1827 = Niaraka tamin-dRainimambavola , faha Andriamasinavalona
? Raberesaka izay Tsimahafotsy : 1828 = Nitaiza an’Ilaidama sy Mavo , izay samy nanjaka taty aoriana
? Andriamihaja izay Tsimiamboholahy : 1829 = Noheverina ho rain-dRadama II.  sady nitaiza ny andriambavy nanjaka Ranavalona I
? Rainijohary izay Tsimahafotsy , niaraka tamin-dRainiharo: 1830 - 1864 = Praiminisitra

159
? Rainiharo izay Tsimiamboholahy , niaraka tamin-dRainijohary : 1833 - 1855 = Praiminisitra
? Raharo na Rainivoninahitriniony izay Tsimiamboholahy , niaraka tamin-dRainijohary : 1855 - 1864 = Praiministra sady nitaiza ny andriambavy nanjaka
? Rainilaiarivony izay Tsimiamboholahy : 1864 - 1895 = Praiministra sady nitaiza no nanambady ny andriambavy nanjaka
? Rainitsimbazafy  izay Tsimiamboholahy : 1895 - 1896 = Praiministra saritsariny faha zanatany . Ny Tsimahafotsy tao Ambohimanga , araka ny fanirian’Andrianampoinimerina, dia atao Andriana tsy manjaka , izany hoe : Andriamasinavalona , fa nolavin-drizareo tanteraka .
- Ny avy ao Imamo , indray dia nihevitra ny tenany ho Merina hiringiriny ary tena taranak’ireo tantsambo mpiantsambo “ Nusantara ” , fa tsy nihevitra azy ireo ho andriana na ho ambony firazanana na ho hova akory
- Ny Tantaran’andriana izay nosoratan’i Pere Callet , raha adika dia Copiste ( Mpandika ) sy Mpanamboatra ( Compulateur ) mihitsy . Ny Documents Historiques d’après les manuscrits Malagasy . Maty tao La réunion izy ny taona 1885 , rehefa voaraoka teto Madagasikara ny taona 1883.
- Aza adinoina fa ny taona 1820 no nisehoan’ny taratasy voalohany teto Iarivo; Faha Radama rainy izany , ka  tsy sahin’ny penina adinoina
- Ny trano lehibe hafa ao anaty Rova ; dia ny fiangonana izay najoron'i William Pool , eo atsimon'i Besakana tamin'ny taona 1869, rehefa nivadika ho lasa kristiana i Ranavalona faharoa. Ny fiangonana dia tonga dia natao trano vato avy hatrany ary tamin'ny 8 Aprily 1880 no nanokanana azy.
Ireo ny trano sy lapa tao anaty Rova ka nopotehin'ny mpanasotasota ankehitriny.
- Rtoa Razafindriantsoa  no namorona  ny  hira  Afindrafindrao . ]

    
Ny Afindrafindrao :                           Ilay fiainana tena Malagasy
Ireo maneho ny maha Gasy anao



160
      
                                                     Ingahy LAROCHE . Résident Géneral
2.1.7  Ranavalona  III  ( 1883 - 1897 )
          Teraka ny taona 1861 ny mpanjaka ary 22 taona izy raha nandray ny fanjakana . Razafindrahety rahavavin’ny mpanjaka no nandimby azy ary nisalotra ny anaram-boninahitra Ranavalona III. Vita batisa tamin’ny 05 Aprily 1874 izy. Nisedra ady ity mpanjaka Tanora ity. Tapitra notifirin’i Frantsay mantsy ny morontsiraka sasany, noho izy ireo te-hanitatra ny zanataniny. Naharitra Roa taona ny ady 1883 - 1885. Vita sonia ny fifanarahana Malagasy - Frantsay, ny faha 17 Desambra 1885.
Io fanekem-pihavanana io dia namaritra ny Résident Frantsay mipetraka eto Antananarivo hitandrina ny fifampiraharahan’i Madagasikara amin’ny any ivelany, dia Ingahy Laroche . Nomena azy ireo ihany koa ny helo-dranon’i Antsiranana, ary nomena onitra 2.000.000 Farantsa ny Fitondrana Malagasy. Nolavin’ny Praminisitra anefa ilay fifanarahana, tsy nanaiky ny fahefana nomena ny Résident Général, Rainilaiarivony, ka nataony izay nampitarozaka ny asa. Notafihan’izy ireo Toamasina ny taona 1894. Nanao fitaka tao Mahajanga ny Frantsay ny faha 01 Martsa 1895, izay notarihan’ny Géneral Duchesne . Tafiditra  miandalana  ny  tafika  Frantsay.
         14 taona no nanjakan-dRanavalona III [16] , raha nananontanona ny naha zanatany an’i Madagasikara. Maro ny zava-bita tamin’ny naha teo azy tamin’ny fitondrana.
             Ny taona 1888 dia niitatra ny asan’ny misionera Loterana izay nandefa ny  E.L.C na ny ( Evangelical Lutheriin Church ).
             Ny faritry Toliary no tena niasany. Ingahy Hogstad , no  misionera nalefa tany ny taona  1892 izany hoe  ny 14 Jolay 1892 , dia  natolotry ny N.M.S , an’ny E.L.C hiadidy ny faritry Ambovombe, Behara, Bekily, Manafiafy, Manantenina, Manambaro, Manantantely, Ranomafana, Tsihombe, Tsivory. Nanorina Fiangonana tao Tolagnaro, sekoly normaly ao Manantantely, sekoly Biblika, sekolin-jazavavy ary toeram-pitsaboana ao Manambaro.

161
            Tonga tany Toliary ihany koa ny Lutherian Board of  Mission ( L.B.M ) avy atsy Amerika. Ny Faritra misy ny foko Mahafaly sy ny Antandroy no nanombohany ny asany. Tao Betioky atsimo, Manasoa, Benenitra, Bezaha,

  
                          Ny Hopitaly Soavinandriana faha misionera        
           Tongobory, St Augustin Ampanihy, Betroka. Nanorina sekolin-jazavavy sy trano fitsaboana ary kilasimandry.
              Teo amin’ny lafiny ara-panahy, any amin’ny faritra betsaka Loterana ; araka ny fizaram-paritany nifanaovan’izy ireo sy ny L.M.S dia nisy ny fiavaozana ara-panahy lehibe ka nisian’ny Toby Fifohazana. Ny 05 Oktobra 1894 ; dia nahita fahitana izay nitarika azy amin’ny fanariana ny sampy izay nitokiany sy ny fandavany ny finoana nentin-drazany i Dada Rainisoalambo , tao Soatanana, tanànan’ny  foko Betsileo, faritr’Isandra, nodimandry tamin’ny 08 Novambra 1904. Ny Friends’ Foreigns Mission Association na ny F.F.M.A, avy any Angletera. 48 taona i Joseph Stickney Sewel, raha teto Madagasikara; very anarana ho  “ Ingahibesola ”. Ry Louis  sy sarah Street, Frenjy Amerikana  avy any Richmond, Indiana fa nifindra fonenana tany Angletera. Tonga teto Antananarivo tamin’ny 01 Jona 1867, nampianatra tao amin’ny Distrikan’Avaratr’Andohalo tamin’ny fampianarana ny zazavavy i Sarah Street , nanampy an-dramatoa  Hartley, vadiny Richard Griffiths Hartley ary Joseph Sewell sy Louis Street , kosa nampianatra ny zazalahy tao amin’ny Ecole Centrale Ambodin’Andohalo izay teo ambany fiandreketan-dry Charles Thomas , Henry Stagg , avy eo nodimbiasan’i Baker. Tsy nohadinoina anefa ny fampianarana an-trano tao Ambohitantely izay nataon’i Joseph Sewell sy tao amin’ny taona 1864. Noho ny fiaraha-miasa teo amin’ny L.M.S sy ny F.F.M.A dia vita ny trano ka notokanana tamin’ny  24 Jolay 1872. Samy efa nitondra io Fiangonana io ireto misionera Frenjy ireto ny taona 1868 ka hatramin’ny 1908: Joseph Sewell; Samuel Clemes; William Johnson , John C. Kingzett ; Henry E. Clarc ; William Wilson. Naorin’ireto misionera ireto teto izay nananany tany aminy ho fampandrosoana ny Malagasy na toeram-panomanana ho mpampianatra ho mpitsabo na ho mpiasan’Andriamanitra.

162
             Tsy mbola afa-po anefa i Joseph Sewell fa  nanorina ny sekoly teo Ambohijatovo atsimo, ilay tanàna natao fahiny hoe : “ Andranonamboa ”.
Ny  Alatsinainy 07 Febroary 1870 , no notokanana ny trano, vita niaraka tamin’izany ny sekoly tao Faravohitra. Niandraikitra an’ireo sekoly ireo: Sarah Street , Helen Gilpin, Miss Baker, Rachel Clarc .Niara niasa hatrany ny L.M.S sy  ny  F.F.M.A.
               Dokotera A. Davidson , mpitsabo avy amin’ny L.M.S ; no  nanorina ny  toeram-pitsaboana  tao Andohalo  ny  Septambra 1862  ary voatery nikatona tamin’ny taona 1876. Ka ny fahatongavan’i Dokotera Fox, mpitsabon’ny F.F.M.A no nanokafana azy indray. Tery ny toerana ka voatery nifindra ny misonera ary nangataka izany tamin’ny mpanjaka, tamin’ny alalan’ny Praiminisitra Rainilaiarivony . Aleo aloha hiverenantsika kely ny tantara. Tsy  tao  Andohalo  akory ny Hopitaly voalohany naorin’ny misonera, Dokotera Davidson , fa teo Analakely. Teo amin’io Toby miaramila voalohany  na ny ( R.M.I ) io  no  nisy  azy  nanomboka tamin’ny taona 1862 ka hatramin’ny taona 1876. Voatery nakatona satria lasa nody Dokotera Davidson , ary tsy nosokafana indray raha tsy tamin’ny taona  1880, nahatongavan’i Dokotera Fox, mivady avy amin’ny F.F.M.A sy ry Dokotera  Mackie, Miss Graham, Sarah Fox.
             Tsy toeram-pizahana marary ny tao fa nanjary  toeram-panovozam-pahalalana izay te ho mpitsabo na ho mpitsabo mpanampy. 6 no isan’ireo mpianatra ho mpitsabo, fa niampy 4 izany tamin’ny taona 1883.
                 Io atsimo kelin’ny tsangambaton’ny mpitolona 1947 etsy Ambohijatovo io fahiny dia toeram-pamonoana omby fahizay.
Toy izao ny fifaneken’ny mpanjaka Ranavalona III, solon-tenan’ny Fanjakana Malagasy sy ny misiona L.M.S ary ny  F.F.M.A. Raha nanorina ny Hopitaly Soavinandriana .
            [  Antananarivo, faha  14 Febroary 1889.
                     Ny mpanjakan’i Madagasikara dia manome fahefana ny misiona  L.M.S sy ny F.F.M.A “ London Missionary Society sy ny Friends’ Foreign Mission Association ”, hizaka ny tany iray ao atsinanan’Anjanahary ary atsimon’Antanambao izay misy ny fasam-bahoaka na ny fasam-bahiny ankehitriny, izay mirefy 120  refy ny lavany, ary 80 refy ny sakany. Io tany io no hanorenana trano fitsaboana ho an’ny Malagasy. Ny misiona voalaza etsy ambony dia tsy mahazo manao zavatra hafa afa-tsy ny momba ny fitsaboana ihany eo amin’io tany io. Ny misiona L.M.S sy ny F.F.M.A no miantoka ny lany rehetra amin’ny fanorenana ny trano; kanefa ny tany sy ny trano rehetra haorin’ny misiona aminy dia mijanona ho fananan’ny andriana mpanjakan’i Madagasikara, ka tsy mahazo manarakaraka na inona na inona eo ny misiona.

163
Raha vao mijanona tsy hampiasa ny trano sy hampiasa trano fitsaboana eo amin’ny intsony ny misiona dia miverina amin’ny mpanjakan’ i Madagasikara ny tany sy ny trano rehetra eo aminy.”  
                Ny nanao sonia.
Avy amin’ny misiona. Atoa William Johnson , mpanora-draharahan’ny Medical Mission, J.C.Thorn izay avy amin’ny , L.M.S. H.F. Standing kosa avy amin’ny , F.F.M.A. Avy amin’ny Fanjakana Malagasy, Atoa Ramarosaona, mpiasa ao amin’ny raharaha momba ny vahin’i Madagasikara sy Atoa Andriamifidy ]

  

             Nahatratra  393,25 $, avy amin’ireo misionera Frenjy Britanika sy “ Sakaiza ” Malagasy. 1000 $ avy amin’ny mpanjaka Ranavalona III. 400 $ avy amin’ny Praiminisitra Rainilaiarivony. 849,87 $ avy amin’ny Fiangonana sivy teto Antananarivo. Mitontaly eo amin’ny 2645,12 $ ny vola voahangona. Vola izany! Efitrano lehibe misy farafara 15 ary efitra hafa nandoavam-bola nisy farafara 12 ary efitrano natokana ho an’ny mpiteraka sy ny ankizy. Nisy ireo  trano fianarana ho mpitsabo, ho mpampivelona ary ny mpitsabo mpanampy. Atroa William Johson  no tompo-marika nanao ny trano.
Ny Dokotera Fenn, Dokotera Moss, ary  Dokotera  Ralarosy no nikarakara  ny  lafiny fitsaboana. Miss Bowesman   na Miss Byam  no  teo amin’ny lafiny fandraharahana.  Ny Alakamisy 13 Aogositra 1891 no notokanana ny trano. Nanatrika izany ny Mpanjaka. Eo anoloan’ny Fiangonana Protestanta izay nalain’ny Fiangonana Katolika ankeriny, ary mbola hiangonan’ny Katolika Romana amin’izao fotoana izao dia misy soratra toy izao:  “ Izy naka ny aretintsika ” . Pejy vaovao indray no nisolo ny fiandrianan’andriana sy ny hova nifandimby nanjaka sy nitondra teto Madagasikara, rehefa niainana nandritra ny 110 taona . Hatreo amin’ny nanjakan’i Nampoina  ka hatramin’ny Ranavalona III : 1785 -1895 .
                 Tsy hay adinoina fa ny 6 Septambra 1874  ny F.F.M.A, no nanomboka ny fianarana Sekoly Alahady voalohany ary tao Ambohijatovo no nanorenan’Atoa  Abraham  Kingdom . Mpanao  printy izay niarahany tamin’ny namany sy ny vadiny. Tamin’ny taona 2006 dia fena 132 taona ny Sekoly Alahady F.J.K.M.ary amin’ity taona 2019 dia ho feno : 145 taona . Tamin’ny taona 1890  dia natao «  Conquit la région de Toliary » ny Printsy Ramahatra .

164
1883 - 1884 : nanafika tao  Maroantsetsa  ny  Frantsay, nitohy hatrany Soamianina, Toamasina, Tsarasaotrinitompo, Vaingaindrano, Vatomandry ary Vohimanina.
1885 : nidiran’ny Tafika Frantsay i Mahavelona sy Mananjary, Vatomandry, Vohijanahary
1885 - 1886 : nafana ny ady teo amin’ny Malagasy sy ny mpanani-bohitra Frantsay.
[ Fanamarihana: Ny tena marina dia tena filana vaniny ho an’ny Malagasy ny nataon’ny Frantsa, ka na inona fanadiovan-tenany na inona mety ataony dia diso izy satria tena asa fampirohorohoana tokoa no nataony teto amintsika, tamin’ny fandrahonana fa tokony aloantsika ny onitra momba ny mpandova an’i Laborde  ary ilay fifanekena tamin’i Lambert, izay azo heverina fa tsy fahadisoan-dRadama II, mihitsy fa amin’ny maha zaza azy, 12 taona mantsy izy raha tonga teto i Lambert  ary 3 taona izy raha tonga teto ihany koa Laborde .
Rariny sy hitsiny raha nihenjana Ranavalona I sy ny mpifikitra amin’ny nentin-drazana ary ireo mpanompo sampy , raha nanohitra ny vahiny tsy hiditra teto, tahaka an’Andrianampoinimerina tsy namela mihitsy ny vazaha hiakatra an’Imerina, efa tsinjony ny fandehan-javatra fa ny tsininy ho an’ny Mpanjaka Ranavalona reniny dia ny rà marina nalatsany.
                  Efa nomena sy naloa ny onitra 10.000.000 Ia ho an’ny Frantsa, Vola izany. Tsinjony Praiministra Rainilaiarivony io teti-kady io ka nahatonga azy nandrirarira foana ny fanekena. Efa nananontanona ny Protectorat.
Nisy ary ny fanekena hafa natao tamin’ny  17 Desambra 1885, izay namarana ny ady nifanaovantsika tamin’ireo mpanani-bohitra ireo. Atoa  Patrimonio  sy ny Amiral Miot no nanao ny tetika vaovao sy paik’ady nomena ny Praiministra. Io ilay fifanekena tsy nazava sy nanjavozavo izay tena nanala ny toeran’ny Mpanjaka Ranavalona III sy ny Praiministra Rainilaiarivony. Naverina indray ilay fifanekena satria tsy nazava ary ny tena marina dia nazava tamin’Ingahy Rainilaiarivony ilay izy fa nodiany fanina. Ny 09 Janoary 1886 , izy sy Ingahy  Le Myre de Vilers , dia nifanandrina tanteraka momba ny hanaovana an’i Madagasikara ho tany momba an’i Frantsa. Fa nahoana tokoa moa ? In-telo Le Myre de Vilers no tonga teto ( 1886.1888.1894 ). Toy izao ilay fanekena mampieritreritra:
« Le Gouvernement Francaise représentera Madagascar dans toutes relations extérieures…un Résident, représentant le Gouvernement de la République, presidera aux relation exterieures de Madagascar » Tsy nanaiky lembenana ny tao Manjakamiadana sy Andafiavaratra. Azy i Madagasikara ka nahoana moa ? , Nosy nomen’Andriamanitra ho azy. Nanana ny Fiandrianany sy ny maha izy azy ka nahoana no hampirohorohoan’i Frantsa amin’ny azy. Rafitra indray ny ady. Izay ho hitantsika amin’ny Toko manaraka.]
Atoa  Ravoninahitriniarivo « Diplomate et Officier Militaire »

165
22 Febroary 1893, Tondra-drano teto Iarivo, hatreny Analakely nihazo anan’Andravoahangy sy Betsimitatatra, Ambohimanga.

            
Mpiasam-panjakana                         Ingahy Le Myre de Vilers
                  
  
           Ila morontsiraka                                     Ny  maha Malagasy

[ Ity tantara ity indray dia fanampim-panazavana :
.Tsara ho marihina koa anefa fa tamin'ny taona 1890 dia nanapa-kevitra ny hanorina lapa lehibe amin'ny biriky i Ranavalona fahatelo, izay nomeny avy hatrany ny anarana hoe " Masoandro ". Noho ny fanafihan'ny Frantsay sy ny fanapotehany ny Fanjakana Merina anefa dia tsy tanteraka ny fikasana ka ny fototry ny trano sisa no hany mbola miangana ao amin'ny faritra atsimo-atsinanan'ny Rova.
.Nividy  basy  500  amin’ny kesika 50 isa sy ny kojakoja amin’ny 10 kesika , izay novidiana 10940 Ar tamin’ Atoa Pakenhan izay masoivoho Anglisy ny taona 1874 , ny Malagasy . Ny taona 1882 , dia nanampy basy 5000 indray  ny Malagasy ka ny vidiny dia 7000 Ar ary Robinson , no nandray ny vola tamin’izany .
.Ny Fanevam-pirenena , faha Radama I , Mena sy Fotsy ary tena mitovy tanteraka amin’ny saina Polska ( Poland ) na Polona ankehitriny .

166
Tsy niova mihitsy io Fanevam-pirenena io , fa ny Fotsy voadidina Mena ary nisy kintana na Voromahery ; ary nisy soratra R.R , na Radama Rex . Niova ho R.M , na Ranavalomanjaka , ary ilay Voromahery nisy Satroboninahitra teo ambonin’ny R.M . Faha Ranavalona II , dia tsy nanapaka toin’ny teo aloha ny Fotsy sy Mena fa mitsivalana na ( Diagonale ) . Faha Ranavalona III , lasa efajorokely ery amin’ny sisiny havanana ny Mena , eo ny Fotsy . Faha MDRM , dia naverina ny Saina Ranavalona II , fa mifanapaka eo am-povoany indray ny Fotsy sy Mena . Faha PADESM , dia nanjaka ny Fotsy , Mena , Maitso .
.Ny Maitso dia mampiseho ny Tanindrazana sy ny Fanantenany . Faha Radama I , Teto Imerina , ny Maitso dia mampiseho ny lokon’ny Mainty sy ny Tsiarondahy . Fampiraisana ny Merina sy ny Mainty ny Sainam-pirenena Vaovao , ka ny Fotsy no tononina mialoha , izay manandrify ny hazo ary Efajoro , avy eo ny Mena izay ambony izay Efajoro ihany koa avy eo ny Maitso no ambany izay mitovy refy . Fotsy , Mena , Maitso no filaza azy fa tsy Maitso , fotsy , Mena . Ny Mena mantsy fehizay dia lokon’ny Sampim-panjakana Manjakatsiroa , ary ny Mena kosa lokon’ny Sampim-panjakana Kelimalaza .
.Iza amin’ireto , fanjakana teto Imerina izay mbola maneho ny maha andriana azy ankehitriny ?
1.Antananarivo ve! : Izay nisy ny andriana : Andrianjaka , Andriatsitakatrandriana, sy ny andriana Andriatsimitoviaminandriandehibe, Andrianamboatsimarofy , Andrianampoinimerina , Radama I, Ranavalonana I , Radama II, Rasoherina , Ranavalona II , Ranavalona III.
2.Ambohimanga ve ! : Ny andriana Andriamborona , Andriatsimitoviamindrazaka, Andriambelomasina , Andrianjafy , Andrianampoinimerina .
3.Ambohimalaza ve ! Ahitana ny andriana  Ralambo , Andriantompokoindrindra ,
4.Ambohitrimanjaka ve ! Ny andriana Andrianjakatokana , Ramisa , Ratsimandresy .
5.Alasora ve ! Ny andriana Rafohy , Andriamanelo . Andrianambonimena , Andriamohara , Rabodonandrianomena, Ramanantenasoa
6.Ambohidratrimo ve ! Ny andriana Ratrimobehisatra , Ramorabe , Andriamananimerina , Rabehety , Rambolamasoandro ,
7.Ambohitrabiby ve ! Ny andriana Rabiby , Randapavola , Ralambo , Rabehavina , Andriantompokoindrindra , Andrianavalonimerina
8.Ambohidrapeto ve ! Ny andriana Rapeto , Renilambo , Ratavy
9.Antsahadita ve ! Ny andriana Andriamangarina , Ramananimerina , Andrianamboatsimarofy , Rakarabo , Razafimanjaka
10.Ilafy ve ! Ny andriana Ravololondralambo , Radama II ,
11.Imerimanjaka ve ! Ny andriana Rangita sy Rafohy


167
12.Ampandrana ve ! Ny andriana Andriampandrana , Rafandrandava , Rafandramanenitra
13.Amboatany ve ! Ny andriambaventy Andriamaheritsilaintany nitaiza ny Sampy  Ramahavaly  no lehiben’ny tafika ihany koa,
14.Ambohimanambola ve ! Izay nisy ny sampy Kelimalaza
15.Kaloy ve ! Nahaterahan’Andrianampoinimerina sy nisy ny rainy
16.Amboniazy ve! Nisy ny andriana Andriambahoakarainy , Andriambahoakaampovoantany
17.Ambohitrambo ve ! Ny andriana Andriambahoakarainy , Andriampivoanandriamanitra , Andriamarotafika , Andriamarobasy
18Ambohibeloma ve ! Nisy ny andriana Andrianjanaharimoriarivo ,Andrianambepihovohovo , Andriampoetsakarivo
19.Ambohitrondrana ve! Nisy ny andriana Andriamary .

Lalonana tao an-dapa                          Ny Tsena zoma fahiny

                      
             Rova tao Tsinjoarivo                                    Razafinandriamanitra                                                        
  Fasana any anindran-tany

168    
      
*Ireo boky sy Gazety nanovozan-kevitra ary ny Site Internet :                                      
- « Tantaran’i Madagasikara : 1895 - 2002 » Antananarivo 2006 ; TPFLM ; Fametrahana laharana 807 / 12 / 05 : Randriamamonjy Fréderic
- « Madagasikara . Todiho ny lasa , Bajino ny hoavy » TPFLM ; DL , N° 2503 / 04 / 2010 ; Rabemanahaka Jean Williberton , Pasteur Enseignant Chercheur
- « Tantaran’ny Fiangonana FJKM Ambohitrarahaba » Komitin’ny Fankalazana ny faha 140 taona .
- « Tantaran’i Madagasikara : Isam-paritra » Antananarivo 2006 ; TPFLM ; Fametrahana laharana 807 / 12 / 05 : Randriamamonjy Fréderic
- « Tantara ny andriana » R.P Callet : Version Electronique . Fichier PDF
- « Ny Famonjena ao amin’i Kristy Jesosy » Vita Printy tao amin’ny MADAPRINT Antsankaviro - Antananarivo ; Fametrahana Laharana 322 , volana Aogositra 1985 . Dokotera Ramasitera Samuel
- « Ny Fiombonan’ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara » Vita Printy tao amin’ny MADAPRINT Antsankaviro - Antananarivo ; Fametrahana Laharana 257. Volana Septembra 1983 . Daniel Ratefy , Mpitandrina
- « Aina sy Hevitra » Gazety sy Boky . Imprimerie  St Paul .
- « Manuel de Procedures sur le Systeme des Gestion des droit d’Entree dans les parcs Nationaux et les reserves de l’Angap » Septembre 1994
- « Ataovy Kristiana ny Silamo » . SNITA . Dl N° 024 . 1995 ; Rabehatonina James , Mpitandrina
- « Tantaran’i Madagasikara indray mitopy maso » Antananarivo 2010 ; TPFLM ; Fametrahana laharana 2372 / 10 / 09 : Randriamamonjy Fréderic
- « Tantaran’ny Fifohazana eto Madagasikara » Natonta Fanindroany .TPFLM. Fametrahana Lah 21 / 2000
- « Antso Indroa miantoana loharanom-piraisana » TP.FJKM Imarivolanitra .Dl 020 / 04 / 97 . Rabemanahaka Jean Williberton , Pasteur Enseignant Chercheur et Raveloarison Georges , Mpitadrina
- « Site Internet : Ny Vazimba » tamin’ny taona 2009
- « Site Internet : Presidence Madagascar » 2019
- « Site Internet : Primaure Malgache » 2018
- « Site Internet : Ministere de la Culture Malgache » 2017
- « Site Internet : Ny Tantaran-drazana Malagasy  » 2020
- « Site Internet : Ny Fomban-drazana Malagasy » PDF
- « Site Internet : CENI- Malagasy  » 2013 – 2019
- « Archive FJKM Faravohitra » 2007 ; 2017 ; 2019
- « Archive Nationale Malagasy » 2009 ; 2018
- « Site Internet . Malagasy Riba » 2009 ; 2018

169
- « Site Internet . Histoire du Monde » 2009 ; 2018
- « Fintina tantaran’ny Fiangonana FJKM Ambohimiandra . 150 » Ny Komity
- « Tantaran’ny FJKM Andrainarivo Fahasoavana » Joseph Ravoavison
- « Ny Tantaran’i Madagasikara » TP Imarivolanitra . Dl N° é& Martsa 1965 . G.S Chapus , Dr es Lèttre
- « Madagascar Revue de Geographie » Université de Madagascar . 1974
- « I Madagasikara sy ny Fivavahana Kristiana » Edition Ambozontany . 1992
- « Site Internet . Tantaran’i Merina : PDF » 2009 ; 2018
*Ireo Olombelona nanovozana Loharano :
? Andriamatoa Ravoavison : Betongolo
? Ramatoa Ravaoarisoa Marie Marine : Ambatomaro
? Atoa Ravelontsalama Andrianarivo Richard : Ambatomaro
? Atoa Ralaivao Emilson : Sud Caserne - Ambositra .
? Atoa Rakotorahalahy Joseph . Ambohimiadana - Ambositra .
*Ireo Fitsidihana toerana :
• Rova Manjakamiadana
• Rova Ilafy
• Rova Ambohidrabiby
• Rova Ambohimanga
• Mahavelona . Manda Fort
• Andrainarivo Fieferana . Avarandrano
• Ambatolampy Fieferana  . Avarandrano
• Antanetibe Fandana
• Tsarahonenana
• Ambohitrombihavana
• Masindray
• Ambohimailala
• Ambohimalaza
• Andraisoro
• Ambohimangakely
• Ambatomaro
• Ambohimanambola
• Trano kolotoraly
• Itasy
• Namehana
• Ankazobe
• Masinandriana

170

• Ma colline
• Mahajanga
• Andranoro
• Toliary
• Rova Ambositra
• Rova Fianarantsoa
• Isandra
• Lalangina
• Vohibato
• Tsienimparihy
• Ihosy
• Valanjavamboahary Isalo
• Valanjavamboahary Anja
• Ireo toera-manan-tantara manodidina an’Antananarivo
• Toera-manan-tantara tao Saint Augustin
• Toera-manan-tantara tao Fenoarivo Atsinanana

  
Ilay fasana manan-tantara ao        Ireo manam-pahefana ambony
Fenoarivo atsinanana





TAPITRA .
Ho hitanao amin'ny manaraka : " MADAGASIKARA NY LASA SY NY ANKEHITRINY "


Ny Mpanoratra : Ny Andri-Fara






171